بخشی از مقاله
چکیده
بارش باران در مناطق خشک و نیمه خشک محدود به طول دوره کوتاه و شدت زیاد است و از طرفی به طور یکنواخت توزیع نشده است لذا جمع آوری و ذخیره سازی آب باران در این مناطق اهمیت زیادی دارد. شیوههای مختلف جمع آوری و ذخیره سازی آب باران با استفاده از ایجاد و احداث سامانههای سطوح آبگیر باران در مناطق روستایی و شهری از دیر باز روشی برای تامین آب جهت مصارف مختلف به ویژه کشاورزی بودهاست. استحصال آب باعث تامین یک منبع آب اضافی برای مناطق شهری و غیرشهری، کاهش دبی پیک، کاهش خطر آب گرفتگی معابر، بهبود کیفیت آب و تغذیه آبهای زیر زمینی میشود. در این مقاله سعی شده با معرفی شیوههای سنتی و مدرن مدیریت منابع آب، استحصال آب به عنوان روشی مدیریتی در جهت توسعه پایدار مورد بحث قرار گیرد.
مقدمه
آب مایهی حیات است و به روشهای مختلفی مصرف میشود، همچنین بخشی از اکوسیستمهای بزرگ را شامل می شود که تولید مثل تنوع زیستی به آن بستگی دارد. کمبود آب شیرین تنها مشکل مناطقی با آب و هوای خشک نیست بلکه در مناطقی با عرضهی خوب، دسترسی به آب سالم یک مشکل بحرانی است. کمبود آب به دلایلی از جمله کاهش ظرفیت ذخیره سازی آب، نفوذ کم، نوسانات فصلی و سالانه بارش و تبخیر زیاد ایجاد میشود. پیش از این، استحصال آب تنها برای مناطق خشک و نیمه خشک مورد استفاده قرار میگرفت اما اخیرااستحصال آب در مناطق نیمه مرطوب و مرطوب نیز گسترش یافته است - . - Sivanappan, 2006
جمع آوری و ذخیره سازی آب باران در مناطق خشک و نیمه خشک که دارای ویژگیهای مانند کمبود بارش و بالا بودن میزان تبخیر و تعرق هستند اهمیت زیادی دارد. شیوههای مختلف جمع آوری و ذخیره سازی آب باران با استفاده از ایجاد و احداث سامانههای سطوح آبگیر باران از دیر باز روشی برای تامین آب جهت مصارف مختلف به ویژه کشاورزی بودهاست - قدوسی، . - 1376 سیستمهای سطوح آبگیر باران یکی از روشهای متداول در بهره برداری از آبهای نظیر آبهای سیلابی و آب باران میباشد.
در استحصال آب رواناب حاصل از باران جمع آوری و ذخیره سازی میگردد و در اراضی مجاور یا نزدیک محل جمع آوری جهت آبیاری تکمیلی و یا سایر مصارف مورد استفاده قرار میگیرد - علیزاده و کوچکی، - 1365 به منظور دستیابی به اهداف توسعه پایدار و کشاورزی پایدار در مناطق خشک از جمله ایران، صرفه جویی در مصرف آب و مدیریت مناسب آب و خاک ضروری است. بهینه سازی بهره برداری از ریزشهای جوی یکی از راهکارهای اجرایی مدیریت و بهره برداری از آب قابل دسترس به ویژه برای احیاء و توسعه کشاورزی و منابع طبیعی میباشد 1984 - ،.Stroosnijder
- 2006 - Balasubramanya به بررسی امکان استفاده از آب باران به عنوان منبعی بدون آلودگی برای آشامیدن پرداخت. با استفاده از روش های جمع آوری آب باران از پشت بام منازل با روش های مانند کلر زنی، ضدعفونی خورشیدی و استفاده از نیترات نقره که آلودگی آب را کاهش می داد نشان داد که همه روش های بالا باعث کاهش آلودگی و مناسب شدن آب برای آشامیدن می شود.
لذا هدف از این مقاله معرفی انواع روشهای استحصال آب در مناطق شهری و روستایی جهت بهینه سازی بهره برداری از ریزشهای جوی جهتمدیریت و بهره برداری از آب قابل دسترس به ویژه برای احیاء و توسعه کشاورزی و منابع طبیعی و سایر اهداف میباشد.
-1 تعریف استحصال آب
به معنی جمع آوری و ذخیره آب باران و رواناب حاصل از آن و استفاده از آن برای آبیاری سالانه محصولات، مراتع و درختان، مصارف خانگی و دام و تغذیه آب زیرزمینی است. اجرای این طرح باعث افزایش آب مورد نیاز در دسترس و در نتیجه منجر به تولید اقتصادی میگردد - . - Taghvaee abrishmi, 2007
-2 مفهوم استحصال آب در کشاورزی
افزایش تقاضا برای آب بویژه برای بخش کشاورزی همچنین برای مصارف خانگی و اهداف صنعتی باعث افزایش نیاز به آب می شود بنابراین استحصال آب باران باعث افزایش بهره وری کشاورزی در مناطق روستایی می شود. بطور مثال 4 هکتار زمین با بارش سالانه 150 میلیمتر بارش داریم، این میزان بارش برای تولید هر محصولی کافی نیست. در صورتیکه 2 هکتار اراضی کشت صورت نگیرد و سهم بارندگی سالانه خود را به نیم دیگر منتقل کند میزان تولید افزایش مییابد و اگر 3 هکتار از کل اراضی به استحصال آب برای بخش باقیمانده زمین اختصاص دهیم میزان تولید بسیار بیشتر از حالت قبل می شود.
-3 اهداف استحصال آب در مناطق خشک
- بهبود شرایط زندگی مردم ساکن در مناطق خشک
- جایگزین کردن منبعی از آب بجای استفاده از آبهای زیرزمینی
- کاهش ریسک سیلاب
- کاهش ریسک فرسایش خاک
- تغذیه آبهای زیرزمینی
- کاهش ریسک و افزایش تولید
مولفههای یک سیستم استحصال آب شامل سطح آبگیر، محل ذخیره آب و منطقه هدف است. استحصال آب میتواند در سطح کوچک یا سطح بزرگ انجام شود. سیستمهای آبگیر کوچک2 رواناب سطحی از یک سطح آبخیز کوچک با طول کوتاه جمع آوری میکند. این روش در یک قطعه زمین زراعی انجام میشود و آب استحصالی در محل ریشه گیاه ذخیره شده و مستقیما به مصرف گیاه میرسد. سیستمهای آبگیر بزرگ3 آب را از سطح بزرگتری جمع آوری کرده و در داخل مخزنی ذخیره میکندو سپس به منطقه هدف منتقلمیشود که در شکل 1 آورده شده است.
