بخشی از مقاله
چکیده
استهبان ، اصیل و ریشه دار است ، گویی دری از درهای بهشت باز شده بود که مهندسان طبیعتش از آن الگو گرفتند ، این خطه را با درختان انجیر و انگور و زیتون زینت بخشیدند.انجیرستانهایش بی منتها ، کوههایش سر به فلک کشیده ، باغهایش خرامان در کوهپایه ها ، چشمه هایش جوشان و نجیب و سرازیر به سوی دشتهای لاله زار و نرگس زار ، استهبان در پناه سایه سارهایش متین ، سحرانگیز و جاذب است.
قدمت خاک استهبان مربوط به پیش از اسلام است ، تپه های باستانی ، قبور ، ظروف سفالین قلعه دختر ، قلعه آب باریک و آب انبارهای تاریخی آن سخن از دیرینه اصالتش دارند.مردم نجیب صبورش ، با رنج در این خطه عشق آفریده اند ، دوست دارند ، در میانه انجیرستانهایشان ، در پهنه لاله زارها و نرگس زارهایشان ، در خنکای چشمه سارهایشان امکانی بیابند تا پذیرای هر دوست ، گردشگر و مرید سرزمین شان باشند.
[7] در اصل استهبانات است و"استه"انگور است و"بان"نگاهدارنده وفارسیان "ات" را درآخر کلمه آورده اند تا افاده ی معنی جمع کند مانند گرمسیرات وبلوک و"الف"در اول برای زینت است . وبعد از استیلای عرب " سین " را به "صاد"و" تا" را به طا مبدل نموده وبرای بسیاری باغ های انگوردیمی وفاریابی درکوه ودشت این قصبه ،آن را به این نام گفتند که گویا مردم آن همه باغبانان انگورند. [3]در این منطقه با توجه به وضعیت آبهای تحت الارضی که درسطح پائینی قراردارد و اقلیم گرم وخشکی که حکمفرما میباشد، استحصال آب باران تنها روش مهم جهت ادامه زندگی در این منطقه به منظور تامین آب شرب وپرورش گیاهان مقاوم به خشکی وکم آب می باشد .
روشهای استحصال آب به دو منظور تامین آب شرب - آب انبار - و تامین آب مورد نیاز رشد گیاهان جهت تامین معاش وتهیه غذا ختم میگردد . ازدیر باز استهبان به داشتن آب انبارهای متعدد در میان شهرستانهای فارس نامور بوده است .در راسته ی اصلی ، محله هایی که از میدان آب پخش یا راسته ی بازار منشعب می شدند ،به طور متوسط در هر 100متر یک آب انبار احداث شده بود.علاوه براین ،کوچه هایی که راسته های اصلی محلات را به هم وصل می کردند،نیزدارای آب انبار بوده اند.
این مجموعه آب انبارهای شهری را شبکه ای از اب انبارهای که در دشت های اطراف شهر احداث شده بود در بر می گرفته اند.ومردم تمام نیازآب شرب خود را از این آب انبارها تامین می کردند. در این شهرستان که متوسط بارندگی سالیانه را 250 میلیمتر میباشد نیاکان ما جهت امرارمعاش وبهره گیری بهتر از طبیعت با استفاده از درختان مقاوم به خشکی وکم آب مانند انجیر ،بادام وانگور در سطح وسیع و بعضا در مناطق مرتفع سیب ،گلابی ، به و گویز - کیالک - به صورت دیم نمودند.
برای این منظور ،با استفاده از جوی آبگیری - بانکت - بخشی از آب باران را مهار کرده و در خاک ذخیره نمود تا منابع آب خاک استفاده بیشتری به عمل آورد. وپیشنهاد میگردد محلهائی که به منظور جمع اوری آب باران جهت هدایت به داخل آب انبار درنظر گرفته میشود باید قبل از باران تمیز وجاروب زده شود تا در هنگام بارش باران موادالی مانند دم انجیر وبرگ انجیر همراه آب به داخل آب انبار منتقل نگردد. در محل ورودی آب به داخل آب انبار توری نصب گردد تا از ورود اجسام ویا موادآلی که توسط آب حمل میگردد و حیوانات وحشرات جلوگیری به عمل آید .
در زمان استفاده از آب آب انبار توسط کلر گند زدائی انجام پذیرد سعی شود حجم حوضچه های پای درختان تناسب با حداکثر بارش محتمل و مساحت حوضه ابخیز درختان داشته باشد تا از تخریب بانکت جلوگیری به عمل آید .بانکت های اجرا شده - جوی آبگیری - معمولا مستقل اجراء می گردنند . سعی شود آنها را هماهنگ باهم اجراء نمایند تا نسبت به احداث یک سرزیز کوچک به صورت خشکه چین بتوان اقدام نمود تا از تخریب هنگام خروج آب اضافی جلوگیری به عمل آید .
مقدمه
استحصال آب باران یکی از فنون منابع آبهای سطحی به منظور افزایش کیفیت و کمیت منابع آبی موجود، یا برای توسعه آب در مناطقی است که منابع آبی غیر قابل دسترس یا پر هزینه میباشند . سیستمهای جمع آوری نزولات جوی به عنوان روشهای مصنوعی جمع آوری و ذخیره آب باران تعریف میشود که میتواند برای تامین آب مورد نیاز برای شرب دامهای اهلی و یا کاربری کشاورزی در مقیاس کوچک و یا مصارف خانگی مورد استفاده قرار گیرد . این سیستمها شامل یک سطوح آبگیر هستند و معمولا" برای افزایش تولید رواناب و سهولت جمع آوری آب بدون آنکه در سطح کوچکی از پروفیل خاک، برای رشد گیاهان مقاوم به خشکی تجمع حاصل کند، آماده میشوند.
در صورت اختصاص چنین سیستمهایی به آبیاری یک برنامه پخش آب مورد نیاز است . فن آوری استحصال آب تقریبا در مناطق خشک جهان قابل استفاده است. مناطق خشک دارای امکانات بالقوه کشاورزی هستند که مورد استفاده کامل قرار نگرفته اند. روشهای سنتی مناطق خشک می بایست مورد بررسی مجدد قرار گیرند. بطورکلی دو راه وجود دارد: افزایش منابع آب مصرفی و کاهش تقاضا برای آب. این دو راه و راههای انتقال آب باید به صورت یک سیستم واحد در نظر گرفته شوند. گر چه در نواحی خشک و نیمه خشک باران کم می بارد ولی مقدار آب حاصل از آن قابل توجه است . ده میلیمتر باران برابر 100000 لیتر آب در یک هکتار است.
جمع آوری این آب باران میتواند آب مورد نیاز محلی را که سایر منابع آب از آنجا خیلی دور و یا گران است، فراهم سازد. روش جمع آوری آب باران تقریبا 4000 سال قدمت دارد. این روش در عصر برنز شروع شد که در آن موقع صحرا نشینان دامنه تپهها را به منظور افزایش رواناب صاف میکردند و نهرهایی برای جمع آوری و هدایت آب به مزارع پایینتر می ساختند. این روش، توسعه تمدن کشاورزی را در مناطقی که متوسط باران سالانه تقریبا 100 میلی متر بود را ممکن ساخت، ولی این مقدار آب برای کشاورزی مدرن امروزی کافی نیست. صحرانشینان قدیم آب باران را با هدایت کردن مزارع یا آب انبارها جمع آوری میکردند کشاورزان جدید در مناطق خشک بندرت به این طریق مستقیم آب باران را جمع آوری کردهاند. - بیرجند, - 1390 - بیرجند, [6] - 1390
موضوع جمع آوری و ذخیره باران برای تامین آب مورد نیازبه منظورفعالیت های متنوع اقتصادی،دارای سابقه ای طولانی وریشه درتمدنهایی که در مناطق خشک وکم آب میباشنددارد. ایجا دشیوه هایی جهت جمع آوری روان آبها و هدایت به مخازنی ازپیش ساخته وذخیره آن جهت مصرف دردروه خشک سال ویا تزریق ونفوذ دادن باران به درون زمین برای افزایش میزان رطوبت خاک وتامین نیازآبی گیاهان از روشهای تامین آب در مناطق خشک میباشد. و این سیستم های استحصال آب باران ، بسته به ناحیه اقلیمی،مقدار بارش، فعالیت اقتصادی و آب مورد نیاز، در نواحی مختلف متفاوت است.
ذخیره روانابها درطول ماههای بارشی درنواحی خشک ونیمه خشک به منظور تامین آب جهت رفع نیاز آبی گیاهان وآب آشامیدنی استحصال میگردد .یکی از مکانهائی که در محدوده اقلیمی خشک واقع گردیده است شهرستان استهبان است با متوسط بارندگی حدود250 میلیمتر که از مردمانش از دیر باز جهت تامین معیشت خود از طریق باغداری دیم امرارمعاش کرده وروشهای مناسبی جهت استحصال آب باران اتخاذ نموده اند .
بدنه اصلی مقالات
استهبان ، اصیل و ریشه دار است ، گویی دری از درهای بهشت باز شده بود که مهندسان طبیعتش از آن الگو گرفتند ، این خطه را با درختان انجیر و انگور و زیتون زینت بخشیدند.انجیرستانهایش بی منتها ، کوههایش سر به فلک کشیده ، باغهایش خرامان در کوهپایه ها ، چشمه هایش جوشان و نجیب و سرازیر به سوی دشتهای لاله زار و نرگس زار ، استهبان در پناه سایه سارهایش متین ، سحرانگیز و جاذب است .
قدمت خاک استهبان مربوط به پیش از اسلام است ، تپه های باستانی ، قبور ، ظروف سفالین قلعه دختر ، قلعه آب باریک و آب انبارهای تاریخی آن سخن از دیرینه اصالتش دارند.مردم نجیب صبورش ، با رنج در این خطه عشق آفریده اند ، دوست دارند ، در میانه انجیرستانهایشان ، در پهنه لاله زارها و نرگس زارهایشان ، در خنکای چشمه سارهایشان امکانی بیابند تا پذیرای هر دوست ، گردشگر و مرید سرزمین شان باشند. [7]
در اصل استهبانات است و"استه"انگور است و"بان" نگاهدارنده وفارسیان "ات" را درآخر کلمه آورده اند تا افاده ی معنی جمع کند مانند گرمسیرات وبلوک و"الف"در اول برای زینت است . وبعد از استیلای عرب " سین "را به "صاد"و" تا" را به طا مبدل نموده وبرای بسیاری باغ های انگوردیمی وفاریابی درکوه ودشت این قصبه ،آن را به این نام گفتند که گویا مردم آن همه باغبانان انگورند. [3] در این منطقه با توجه به وضعیت آبهای تحت الارضی که درسطح پائینی قراردارد و اقلیم گرم وخشکی که حکمفرما میباشد، استحصال آب باران تنها روش مهم جهت ادامه زندگی در این منطقه به منظور تامین آب شرب وپرورش گیاهان مقاوم به خشکی وکم آب می باشد . روشهای استحصال آب به دو منظور تامین آب شرب - آب انبار - و تامین آب مورد نیاز رشد گیاهان جهت تامین معاش وتهیه غذا ختم میگردد - احداث جوی آبگیر یا بانکت ، چکدم وسکوبندی -
آب انبار
آب انبار،حوض انبار یا برکه نوعی مخزن آب سزپوشیده وآب بندی شده وغالبا ساخته شده در پائین تر از سطح زمین است که به منظور ذخیره آب آشامیدنی برای ایام کم آبی یا پایداری در برابر دشمن در هنگام محاصره شدن وگاه استفاده از آب خنک در شهرها ، روستاها ، دژها ، مسیرهای کاروان رو در رباط ها وکاروانسراها ودر دل کوه ها ساخته شده است . [2] انبارهای ذخیره آب ، در اغاز گودالهائی بودند که خود به خود از آب باران وسیلاب ها پر می شد وبه تدریج انسان بنا بر نیاز خود در صدد پر کردن گودال ها از آب وسرانجام ساخت آب انبارهابرآمد.
آب انبارها خود به گونه های مختلفی تقسیم می شوند گونه هایی هم چون آب انبار خصوصی ، آب انبار عمومی ، آب انبار شهری ، آب انبار روستائی ، آب انبارهای قلعه ای ، آب انبارهای میان راهی [2 ازدیر باز استهبان به داشتن آب انبارهای متعدد در میان شهرستانهای فارس نامور بوده است.در راسته ی اصلی ، محله هایی که از میدان آب پخش یا راسته ی بازار منشعب می شدند ،به طور متوسط در هر 100متر یک آب انبار احداث شده بود.
علاوه براین ،کوچه هایی که راسته های اصلی محلات را به هم وصل می کردند،نیزدارای آب انبار بوده اند.این مجموعه آب انبارهای شهری را شبکه ای از اب انبارهای که در دشت های اطراف شهر احداث شده بود در بر می گرفته اند.ومردم تمام نیازآب شرب خود را از این آب انبارها تامین می کردند [4] این اب انبارها معمولا توسط مردم به عنوان باقیلت صالحات احداث می شدند . وآب آن رانیز همان احداث کننده ی آب انبار بر آب انباروقف می کرد .
البته آب انبارهایی در پیرامون شهر به ویژه در راهای مواصلاتی شهر وجود داشته اند که توسط کارگزاران دولتی احداث شده بوده است. - برکه صفی،برکه دوتا که هردودر زمان صفویه احداث شده اند. - آب انبارهای اصلی عبارت بود از گودال مکعب مستطیل شکل که با ساروج پوشش داده شده بود وبه طور متوسط ژرفای بیش از دوگز داشت ،باطولی حدود5گز وعرض موازی 3 گز، این آبگیرهاراطاق ضربی وجناغی شکل – که معمولا با سنگ وساروج بنا شده بود ودر مواردی هم آجر پخته ساخته شده بود – پوشش می دادند. [4]
