بخشی از مقاله
چکیده
موضوع کمآبی در اکثر مناطق خشک و نیمهخشک معضل بزرگی به شمار میرود که امروزه بشر از آخرین فنآوریهای موجود علمی و عملی برای حل این مشکل کمک می گیرد. استفاده بهینه از منابع آبی موجود و نیز تلاش در جهت دستیابی به منابع آبی جدید دو راه حل عمده برای رفع نسبی این مشکل به شمار میروند. برنامهریزی جهت جمع آوری آب باران از سطوح آماده شهری - پشت بامها، سطح عایق کارخانجات و انبارها، باند فرودگاهها، سطح معابر، خیابانها و جادهها - و نیز طراحی و اجرای پروژههای استحصال آب از مه و شبنم دو روشی هستند که در بسیاری از مناطق کشور میتواند منبع آب پایدار و مناسب را جهت تأمین آب برای مصارف مختلف، شرب و کشاورزی ایجاد نماید. در مقاله حاضر به بررسی انواع روشهای نوین استحصال آب باران از سطوح آماده شهری و توضیح تئوریها و تکنیکهای استحصال آب از مه و شبنم پرداخته شده و راهکارهای مناسب جهت افزایش بهرهوری آب متناسب با شرایط کشور بیان میشود.
الف-مقدمه
به دلیل آلودگی آب های زیرزمینی و افزایش میزان تقاضا برای منابع آب به دلیل رشد جمعیت بسیاری از جوامع در سرتاسر جهان در حال غلبه بر محدودیتهای منابع آب سنتی خود هستند. بنابراین آنها باید منابع جدیدی مانند استحصال آب باران را جایگزین کنند. همچنین استحصال آب باران، از آنجا حائز اهمیت است که میتواند بهعنوان یک جایگزین ارزشمند یا منبع آبی مکمل باشد. در حال حاضر استفاده از آب باران گزینه مناسبی برای تأمین منابع آب میباشد و از نظر کاربردی در مناطق روستایی قابلیت اجرایی بالایی دارد.
ارزش بالای استحصال آب باران برای مناطق و کشورهای خشک و نیمهخشک و همچنین جزایر آتشفشانی و مناطق دوردست دارای جمعیت پراکنده اثبات شده است. جمع آوری آب باران، قرنها مورد استفاده بوده و می توانیم نمونههای متعدد آن را در تمامی تمدنها در سرتاسر تاریخ بیابیم. طی دهههای گذشته، استحصال آب باران به طور فعالانهای توسط سازمان های محلی بهعنوان بخشی از فرآیند دسترسی به آب در مناطق روستایی و شهری مورد استفاده قرار گرفته است . متأسفانه مجریان تأمین آب ، طراحان، مهندسان و سازندگان این مسئله حیاطی را غالباً نادیده می گیرند.
دلیل اینکه به استحصال آب باران کمتر توجه میشود این است که اطلاعات کمی دربارهی مسائل فنی و سایر موارد مربوط به آن وجود دارد. طی سال های گذشته این فناوری محبوبیت بیشتری پیدا کرده است، زیرا کاربران به مزایای نسبی منابع آب پاکیزه و قابل دسترس پی بردهاند. فناوری مربوط به این کار میتواند بسیار ساده یا پیچیده باشد که بستگی به شرایط ویژه منطقه دارد. از طرفی این فناوری تا حدی انعطافپذیر و سازگار با طیف وسیعی از شرایط میباشد و میتوان از آن در مناطق نیمه مرطوب و خشک استفاده کرد.
ب-مفهوم استحصال آب
استحصال آب بر این اصل قرار دارد که آب قسمتی از زمینها را که ممکن است برای کشت گیاهان ناکافی و یا نامرغوب باشد جمع نموده و به بخش دیگر زمین اضافه نماییم. انجام این کار سبب میشود که آب در دسترس گیاه در زمین کشت شده به مقدار مورد نیاز گیاه نزدیک شده و در نتیجه سبب تولید اقتصادی میگردد. استحصال آب هم به طور طبیعی وهم با دخالت انسان در طبیعت و بهصورت مصنوعی امکان پذیر است. معمولاً پس از وقوع بارش های تند و رگباری، جریان آب مازاد روی سطح زمین بهطرف گودالها و اراضی پست حرکت می کند و در آنجا جمع و شرایط مناسبی را برای کشاورزی فراهم مینماید.
استحصال آب باران به روش مصنوعی عبارت است از کمک به افزایش رواناب از سطح آبگیر و سپس جمع آوری و یا هدایت آب به سمت منطقهای معین بهمنظور استفاده از آن. از این آب استحصال شده علاوه بر مصارف زراعی و باغبانی، در مواردی از جمله تأمین آب شرب مورد نیاز انسان، دامها، حیات وحش و اهداف زیست محیطی دیگر نیز میتوان بهره برداری نمود - دستوراتی، عموماً دو نوع طرح کلی برای استحصال آب باران وجود دارد، طرحی که برای مصارف کشاورزی است و طرحی که برای مصارف انسانی در نظر گرفت شده است. طرحهایی که برای مصارف کشاورزی مد نظر میباشند، نیازمند حوضه آبریز وسیعی هستند. در این مورد استفاده از سطح زمین بهعنوان یک گزینه مشخص، مد نظر قرار گرفته است - مهرآبادی، . - 1391
-1اهمیت و ضرورت پروژههای جمع آوری آب
در فناوریهایی چون جمع آوری آب همواره روشهای مناسب بایستی برآمده از دل تجربیات و روشهای سنتی در مناطق مختلف باشد و در آنها آموختههای مربوط به پروژههایی که قبلاً استفاده شده است لحاظ گردد. مهمتر از همه، روش مناسب اساساً بایستی مورد استقبال مردمی که میخواهند از آن استفاده کنند قرار گیرد چرا که بدون مشارکت و استقبال منطقهای احتمال موفقیت پروژههای جمع آوری آب ناچیز خواهد بود. پروژه و فناوری جمع آوری آب فرآیندی سازگار با مناطق خشک و نیمه خشک است جایی که کمبود آب، خشکی و خشکسالی، فشار جمعیت بر منابع آبی موجود و تخریب منابع محیطی مشکلات عمده محسوب میشوند. جمع آوری آب در حقیقت جزئی از مجموعه راه حلهای غلبه بر این مشکلات بوده و بیشک در آینده توسعه بیشتری خواهد داشت.
چشم انداز دسترسی به منابع آب شیرین و پایدار در اغلب نقاط دنیا و بخصوص در خاورمیانه در دهههای آتی متأسفانه چشم انداز روشن و مناسبی نیست. رشد جمعیت و افزایش مرتب تقاضا به آب از یک طرف و فشار بیش از حد به منابع آبی زیر زمینی که منجر به افت بیشتر سفرهها و تبعات ناشی از این عارضه - هجوم سفرههای شور به سفرههای شیرین و در نتیجه کاهش کیفیت آب سفرههای شیرین ، ایجاد ترک و نشست در سطح زمین ، افزایش هزینه پمپاژها و کاهش آبدهی چاهها و در مجموع توسعه فرآیند بیابانی شدن میگردد لزوم توجه و روی آوردن به گزینههای پایدار در بحث تأمین آب در راه آینده چند برابر خواهد کرد - شعبانزاده، - 1385
