بخشی از مقاله
چکیده
امروزه آلودگی رودخانهها یکی از مهمترین مسائل و معضلات زیستمحیطی در کشور قرار گرفته است. رودخانهها را میتوان به عنوان آسیبپذیرترین اکوسیستمها در برابر آلودگی دانست. ورود منابع آلاینده انسان ساخت، افزایش فعالیتهای کشاورزی و صنعتی و نیز افزایش جمعیت در اطراف یا نزدیکی رودخانهها به عنوان یک مشکل زیستمحیطی بصورت پایدار درآمده است از این رو مدیریت کیفیت آب رودخانه از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای کیفیت آب در رودخانه چهلچای با استفاده نرم افزار Excel است. به منظور بررسی وضعیت کیفی آب رودخانه با مطالعه بر روی مسیر، 7 ایستگاه در خروجی آبراهه و اتصال آبراههها به آبراهه اصلی انتخاب شد.
نمونهبرداری از فروردین تا شهریور سال 1396 به مدت 6 ماه انجام گردید. پارامترهای مورد بررسی در این پژوهش شامل 11 پارامتر اکسیژن محلول، اکسیژن مورد نیاز بیولوژیکی، اکسیژن مورد نیاز شیمیایی، کدورت، هدایت الکتریکی، EC، pH، نیترات، آمونیوم، فسفات و کلیفرم مدفوعی میباشد. با توجه به یافتهها میتوان بیان کرد که کیفیت آب به دلیل اختلاف دبی در فصل بهار بهتر از فصل تابستان بوده است. از لحاظ مکانی در 7 ایستگاه نمونه برداری شده ایستگاه اول و پنجم از وضعیت کیفی بهتری نسبت به سایر ایستگاهها برخوردار بودهاند و بیشترین آلودگی مربوط به ایستگاه دوم و هفتم میباشد. با توجه به اینکه رودخانه چهلچای یکی از پر آبترین رودخانههای استان گلستان میباشد، بنابراین مدیران و برنامهریزان نگاه ویژهای باید به کیفیت آب در این حوضه داشته باشند.
کلمات کلیدی: رودخانه، منابع آلاینده، کیفیت آب، چهلچای.
-1 مقدمه
توسعهی روز افزون جمعیت و در پی آن افزایش فعالیتهای کشاورزی و صنعتی و نیز افزایش حجم فاضلابها و پسابهای شهری موجب آلودگی منابع آب موجود شده است، در صورت ادامه این روند، بشر با بحران کمبود آب مواجه میشود به خصوص در کشور ایران که اقلیمی گرم و نیمه خشک دارد. یکی از مهمترین منابع آب قابل استفاده رودخانهها میباشند میزان آلایندههای قابل پالایش برای هر رودخانه متفاوت و متغیر است و بسته به نوع و تعداد منابع آلاینده و شرایط رودخانه میباشد. منابع آلاینده میتوانند به صورت نقطهای مانند پسابهای شهری و صنعتی و یا غیر نقطهای همانند زه آبهای کشاورزی میباشند .[1] ترکیب مختلفی در آبها وجود دارند که بر کیفیت شیمیایی و فیزیکی آن موثرند. امروزه خصوصیات کیفی آب از مولفههایی است که ضرورت آن در برنامهریزیهای مربوط به مدیریت منابع آب و همچنین ارزیابی درست حوضههای آبخیز و ایجاد تغییرات مدیریتی در آن کاملا احساس میشود .[2]
بسیاری از برنامه ریزیهای منابع آب در کشورها بر اساس پتانسیل بالقوه منابع آب سطحی میباشد. آگاهی از کیفیت منابع آب یکی از نیازمندیهای مهم در برنامه ریزی و توسعه منابع آب و حفاظت و کنترل آنها میباشد. بدیهی است که برای آگاهی از کیفیت منابع آب و تولید اطلاعات مورد نیاز باید پایش انجام شود. چرا که داشتن اطلاعات جامع، صحیح و قابل اطمینان با دورههای زمانی مناسب میتواند عامل مهمی در تصمیم گیری ها و سیاست گذاریها باشد .[3] در شناخت شرایط کیفی و یا آلودگی آبهای سطحی باید اطلاعات مربوطه را پردازش کرده و نتیجه خلاصه شده آن برای کاربردهای مختلف به متخصصان ارائه نمود .[4] آلودگی رودخانهها، یکی از مهمترین مشکلات دنیای امروز به ویژه در کشورهای در حال توسعه میباشد .[5] افزایش تقاضای آب، بالا رفتن سطح زندگی و گسترش آلودگی منابع آب در اثر توسعه فعالیتهای کشاورزی، شهری و صنعتی موجب ایجاد وضع نامساعد زیست محیطی و تشدید آلودگی منابع آب شده و مدیریت معقول و منطقی آن را بسیار دشوار و پیچیده کرده است .[6]
تحقیقات انجام شده در مورد تغییرات کیفی آب رودهای تاکاهاشی و کاکیوکا در ژاپن - تراوکا و اوگاوا، - 1984 و آمازون و بوکان در برزیل - میلر، - 1984، و همچنین جریان سطحی در ایالت نوادای آمریکا، نشان دادهاند که نحوهی استفاده از زمینهای پیرامون رودها بر نوع و مقدار آلودگی و تغییرات آن اثرات قابل ملاحظهای را دارند7] و . [8 بولینا و متو - 2004 - ، در مورد بررسی تغییرات مکانی و زمانی کیفیت آب در رودخانه آلبر واقع در اسپانیا در طول 2 سال متوالی تحقیقی را انجام دادند. نتایج نشان داد که عوامل کلسیم، کلرید، سولفات قلیایی در جهت پایین رودخانه افزایش مییابد که این تغییر غلظت به مکان و فصول مختلف بستگی دارد و در تابستان به علت افزایش جمعیت در ساختمانهای مسکونی و تفرجگاهها غلظت مواد شیمیایی بالا میرود .[9]
-2مواد و روش
رودخانه چهلچای یکی از سرشاخههای بزرگ گرگانرود است که از لحاظ تقسیمات سیاسی در محدوده شهرستان مینودشت قرار گرفته است. مساحت آبخیز این رودخانه برابر 25680 هکتار است و در بین 55 23´ تا 55 38´ طول شرقی و 36 59´ تا 37 13´ عرض شمالی واقع شدهاست. میزان بارندگی سالانه منطقه تقریباً 760 میلیمتر است. حداقل ارتفاع از سطح دریا 135 متر و حداکثر ارتفاع آن 1930 متر از سطح دریا میباشد. سطح آبخیز را جنگل و اراضی زراعی پوشانده است. شکل - - 1 حوضه مورد مطالعه را نشان میدهد.
-1-2 مطالعات اجرایی
در تعیین ایستگاههای نمونهبرداری اثرات کیفی شاخههای فرعی مهم بر آب رودخانه، قابل دسترس بودن ایستگاهها و ... مد نظر قرار گرفته است. به همین منظور ابتدا موقعیت کلی رودخانه با استفاده نقشههای دریافتی از Google earth مورد بررسی قرار گرفته و نقشه کلی منطقه توسط 1GIS تهیه گردید. سپس با مطالعه مسیر رودخانه، 7 ایستگاه در خروجی آبراههها و اتصال آبراههها به آبراهه اصلی انتخاب شده است. ایستگاههای انتخاب شده با استفاده از دستگاه 2GPS طبق جدول - 1 - تعیین موقعیت شده و نمونهبرداری از ایستگاههای انتخاب شده در طول رودخانه در طی یک سال از مهر 95 تا شهریور 96 انجام گرفته است.
-2-2 مطالعات و اندازهگیریهای آزمایشگاهی
به منظور بررسی کیفیت آب رودخانه چهلچای و مقایسه آن با اختلاف دبی در زمان و مکانهای مختلف، عملیات نمونهبرداری با سه بار تکرار در هر ایستگاه از آب رودخانه به مدت 6 ماه به صورت متناوب هر 15 روز
