بخشی از مقاله
چکیده
بررسی روابط بین دبی و پارامترهای شیمیایی آب به منظور ارزیابی کیفیت آن در وضع کنونی و پیشبینی تغییرات آن در آینده ضروری است. ورود منابع آلاینده انسان ساخت، افزایش فعالیتهای کشاورزی و صنعتی و نیز افزایش جمعیت در اطراف یا نزدیکی رودخانهها به عنوان یک مشکل زیستمحیطی بصورت پایدار درآمده است از این رو مدیریت کیفیت آب رودخانه از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف از انجام این پژوهش، تعیین ارتباط بین پارامترهای کیفیت آب با دبی در رودخانه چهلچای است. به منظور بررسی وضعیت کیفی آب رودخانه با مطالعه بر روی مسیر، 7 ایستگاه در خروجی آبراهه و اتصال آبراههها به آبراهه اصلی انتخاب شد. نمونهبرداری از فروردین تا شهریور سال 1396 به مدت 6 ماه انجام گردید. سپس ارتباط بین پارامترهای مختلف شیمیایی کیفیت آب شامل EC، BOD5، COD، DO، سختی کل و کلیفرم مدفوعی آب با دبی رودخانه چهلچای در این ایستگاهها با استفاده از نرمافزار Excel مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان میدهد که روابط بین این متغیرها از نوع لگاریتمی بوده که نشان دهنده این موضوع میباشد که با افزایش دبی، کیفیت آب رودخانه به میزان قابل توجهی بهبود مییابد.
کلمات کلیدی: کیفیت آب، دبی، رودخانه چهلچای، پارامترهای کیفی، استان گلستان
-1 مقدمه
رودخانهها به عنوان یکی از منابع اصلی و قابل دسترس تامینکننده نیازهای جوامع بشری مطرح بوده که علاوه بر کمیت آب و میزان آورد، کیفیت آب آنها نیز جزء پارامترهای مهم تعیینکننده محسوب میشوند. امروزه همچنین خصوصیات کیفی آب یکی از مولفههایی است که ضرورت لحاظ آن در برنامهریزیهای مربوط به مدیریت منابع آب و همچنین ارزیابی سلامت حوزههای آبخیز و ایجادتغییرات مدیریتی در آن - خادم و کالاراچی، - 2006 کاملا احساس شده لکن تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است 1]، .[2 ازجمله تحقیقات انجام شده در مورد کیفیت آب میتوان به تاکیدات صورت گرفته توسط هیت کوت - 1998 - در مورد تاثیرات عناصر بیوفیزیکی، اقتصادی و اجتماعی سامانههای حوزههای آبخیز با تمدن 4500 ساله منطقه بینالنهرین، کنفرانس ماردل پلاتا در سال 1977 در آرژانتین در خصوص طرحهای تهیه اجرایی به وسیله کشورهای مختلف طی بیست سال آینده و تایید مجدد آنها در کنفرانس محیط زیست و توسعه در برزیل توسط لی - 1992 - ، کودستال و همکاران - 1992 - ، بیسواس - 1992 - به عنوان نقطه مبنای مدیریت آب، پارک و لی - 2002 - در رودخانه ناک دانگ کره در خصوص تعیین میزان اکسیژن بیوشیمیایی، آراجو و ریبرو - 2002 - در رابطه با مدلسازی ریاضی کیفیت آب رودخانه ببریب استوری1 برزیل و همچنین مت هیس و همکاران - 2005 -
در رابطه با مطالعات جامع کیفیت آب با استفاده از سامانه پشتیبانی تصمیمگیری در رودخانه الب اشاره نمود. 3]، 4، 5، 6، 7، 8، .[9 در ایران نیز میتوان به مطالعاتی نظیر مطالعهای توسط کبود وندپور - 1373 - در مورد اثرات فاضلابهای شهری و صنعتی بر کیفیت رودخانه قشلاق سنندج، شیرازی - 1378 - در خصوص بررسی کمی و کیفی آبخوان تهران و اسکندری - 1381 - در خصوص طبقه بندی کیفی آب رودخانه کارون اشاره کرد. 10]، 11، .[12 همچنین در خصوص ارتباط عوامل مرتبط با آب با کیفیت آن میتوان به نتایج تحقیقات یان و میتچل - 1999 - ، در مورد نداشتن رابطه معنیدار بین دبی و ارتوفسفات، ویوکس و موردا - 2003 - ، در رابطه با رابطه معنیدار بین فسفر و دبی و نداشتن رابطه واضح بین نیتروژن و دبی در رودخانه ایلینیوس 2 آمریکا، دادفر و همکاران - 1389 - ، روابط معنیداری بین پارامترهای کیفیت آب و دبی در رودخانه طالقان و همچنین به روابط غیرمعنیدار سختی کل با اسیدیته و هدایت الکتریکی آب و ارتباط معنیدار آن با مقدار منیزیم موجود در آب طی زمستان 1380 در شهرستان نور توسط صادقی و همکاران - 2004 - اشاره نمود. 13]، 14، 15، .[16 تحقیق حاضر در رابطه با رودخانه چهلچای به عنوان یکی از مهمترین رودخانههای استان گلستان و تامین کننده نیاز آبی کشاورزی و مناطق مسکونی در این ارتباط مد نظر قرار گرفته است. همچنین ارتباط خطی بین پارامترهای شیمیایی کیفیت آب و دبی رودخانه برای رودخانه چهلچای مورد بررسی قرار گرفت.
-2مواد و روش
رودخانه چهلچای یکی از سرشاخههای بزرگ گرگانرود است که از لحاظ تقسیمات سیاسی در محدوده شهرستان مینودشت قرار گرفته است. مساحت آبخیز این رودخانه برابر 25680 هکتار است و در بین 55 23´ تا 55 38´ طول شرقی و 36 59´ تا 37 13´ عرض شمالی واقع شده است. میزان بارندگی سالانه منطقه تقریباً 760 میلیمتر است. حداقل ارتفاع از سطح دریا 135 متر و حداکثر ارتفاع آن 1930 متر از سطح دریا میباشد. سطح آبخیز را جنگل و اراضی زراعی پوشانده است. شکل - - 1 حوضه مورد مطالعه را نشان میدهد. -1-2 مطالعات اجرایی در تعیین ایستگاههای نمونهبرداری اثرات کیفی شاخههای فرعی مهم بر آب رودخانه، قابل دسترس بودنایستگاهها و ... مد نظر قرار گرفته است. به همین منظور ابتدا موقعیت کلی رودخانه با استفاده نقشههای دریافتی از Google earth مورد بررسی قرار گرفته و نقشه کلی منطقه توسط 1GIS تهیه گردید. سپس با مطالعه مسیر رودخانه، 7 ایستگاه در خروجی آبراهه ها و اتصال آبراههها به آبراهه اصلی انتخاب شده است. ایستگاههای انتخاب شده با استفاده از دستگاه 2GPS طبق جدول - 1 - تعیین موقعیت شده و نمونهبرداری از ایستگاههای انتخاب شده در طول رودخانه در طی یک سال از فروردین ماه تا شهریور 96 انجام گرفته است.
