بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از انجام این تحقیق بررسی و ارزیابی روند تغییرات کاربري اراضی در50 سال - 1333-82 - به منظور مدیریت بهینه و پایدار عرصه هاي کشاورزي و منابع طبیعی با استفاده و مقایسه عکسهاي هوایی سال 1955، تصاویر ماهواره اي لندست - TM - سال 1989 و لندست ETM سال 2002 جهت روند یابی تغییرات کاربري اراضی، استفاده گردید. مرحله اول : کاربري هاي اصلی شامل عرصه هاي منابع طبیعی - جنگل ومرتع - و کشاورزي - اراضی آبی و دیم - از یکدیکر مشخص و مساحت آنها مشخصگردید. در مرحله بعد روند تغییرات در طی دوره هاي مورد طالعه بررسی و ارزیابی شد . عرصه هاي اصلی مشخص شده روي عکس هوایی و تصاویر ماهوارهاي شامل: زراعت دیم، زراعت آبی، بدون پوشش، جنگل، مرتع، ترکیب مرتع زراعت، ترکیب مرتع زراعت جنگل، ترکیب جنگل- زراعت تقسیم و تفکیک شدند. نتایج حاصله نشان می دهد که در سالهاي 1334 الی 1381 بطور متوسط سالانه حدود 64 هکتار از جنگلهاي حوزه و 81 هکتار از مراتع حوزه کاهش یافته است. در عوض بر سطح عرصه هاي ترکیبی - مرتع زراعت، مر تع زراعت جنگل و جنگل - زراعت - حدود 500 هکتار افزوده می شود. .همچنین سطح اراضی دیم نقاط کم شیب به دلیل تبدیل آن به کشت آبی از سال 1368 الی 1381با روند کاهشی سالانه 354 - هکتار - مواجه بوده، اما زراعت آبی از روند افزایشی 39/65 در یک دوره 47 ساله برخوردار بوده و نرخ آن در پایان دوره - 1368-81 - به دلیل توسعه حفر چاه به 145 هکتار در سال رسیده است.
واژه هاي کلیدي: تصاویر ماهواره اي، ETM، تغییرات کاربري اراضی، حوزه آبخیز مرك
مقدمه
کاربرد عکس هاي ماهواره اي با دامنه رو به گسترش آن از اهمیت ویژه اي برخوردار است بطوریکه می توان در همه زمینه هاي زیست محیطی، کشاورزي منابع طبیعی،زمین شناسی و از همه مهمتر برنامه ریزي و مدیریت منابع زمین از آن بهره گرفت. البته این موضوع از اهمیت عکس هاي هوایی نمی کاهد و به عبارتی عکس هاي هوایی نیز قابلیت و کاربرد خاص خود را دارند و بدلیل قدمت نسبی عکس هاي هوایی می توان از آنها تغییرات زمانی کاربري هاي اراضی را محاسبه نمود.[ 7] کاربرد عکس هاي هوایی و ماهواره اي، با تکنیکهاي سنجش از دور - - RS وGIS و نیز بهره گیري از نرم افزارهاي ویژه نظیر Ilwis و Arcinfo به همراه مهارت و دانش تخصصی دقت و سرعت عملی را افزایش داده و برنامه ریزي آینده بر مبناي ارزیابی روند گذشته و حال را میسر می سازد.[ 3]
یکی از مهمترین اقدامات مدیریت منابع طبیعی، بررسی روند تغییرات عرضه هاي جنگل،مرتع و کشاورزي و نرخ تغییرات آن در دوره هاي زمانی مختلف است . برنامه ریزي جهت هر نوع کاربري مستلزم روندیابی تغییرات زمانی عرصه هاي مختلف و نوع کاربري هاست.[ 2] امروزه یک مدیر موفق کسی است که با بهره گیري از همه تکنیکها و ابزارهاي نوین و کارآمد، روند گذشته، حال و آینده را ارزیاي نماید. نکته بغرنج و پراهمیت در این راستا، دستیابی به مدیریت جامع منابع طبیعی - Integrated Natural Resources Management - است و این کار بدون کمی نمودن روند تغییرات جنگل، مرتع، اراضی دیم آبی و مستحدثات - مناطق مسکونی، راهها، مراکز صنعتی وخ دماتی - امکان پذیر نیست. وسعت زیاد عرصه هاي منابع طبیعی، بررسی و پیمایش میدانی را مشکل، زمان بر و پرهزینه ساخته است که این موضوع ارزش عکس هاي هوایی و ماهواره اي را نمایان می سازد، به ویژه اینکه مقایسه دوره اي روند تغییرات عرصه هاي منابع طبیعی با چنین ابزارهایی و پردازش آن با نرم افزارهاي GIS با سرعت و دقت کافی نیز میسر است.[2]
ملی بودن منابع طبیعی و تعلق آن به همه نسلها به ویژه نسل هاي آینده که مستلزم تلاش همگانی و مسئولیت خطیر مدیران و دست اندرکاران حفاظت از منابع طبیعی است مسلماً با آگاهی از روند تغییرات نگرانی ناشی از این موضوع در عمق وجدان بیدار مسئولان و علاقه مندان دلسوز نفوذ کرده و تلاش و تکاپوي مبتنی بر نگرانی می تواند حفاظت از منابع زمین را در پی داشته باشد.[3] در این طرح با مقایسه دوره اي عکس هاي هوایی و ماهواره اي سالهاي 1334 ، 1368 و1381 در حوزه آبخیز مرك روند تغییرات اراضی منابع طبیعی و عرصه هاي کشاورزي و مدیریت اعمال شده تعیین می شود. داشتن اطلاعات کافی و دقیق از منابع موجود، شناسایی عوامل تاثیرگذار بر تغییرات اکوسیستم و نرخ این تغییرات لازمه مدیریت بهینه یک حوزه آبخیز است. بر این اساس، بکارگیري فن سنجش از دور به دلیل دقت زیاد در کمترین رمان ممکن و حداقل هزینه ابزار مناسبی براي پایش تغییرات مکانی منابع سرزمین است که می تواند در دسترس مدیران و کاربران باشد.
متاسفانه در حال حاضر بدلیل عدم وجود آمار دقیق و صحیح از سطح کاربري اراضی در گذشته و حال ، روند تخریب و تبدیل کاربري اراضی چندان مشخص نیست.[1] هدف از انجام این تحقیق بررسی و ارزیابی روند تغییرات کاربري اراضی در50 سال - 1333-82 - به منظور مدیریت بهینه و پایدار عرصه هاي کشاورزي و منابع طبیعی است که جهت اجراي این تحقیقحوزه آبخیز مرك با مساحت149330/75 هکتار در 30 کیلومتري جنوب شهر کرمانشاه انتخاب گردید و از عکسهاي هوایی سال 1955، تصاویر ماهواره اي لندست - TM - سال 1989 و لندست ETM سال 2002 جهت روند یابی تغییرات کاربري اراضی، استفاده گردید. کاربري هاي اصلی شامل عرصه هاي منابع طبیعی - جنگل ومرتع - و کشاورزي - اراضی آبی و دیم - از یکدیکر مشخص و مساحت آنها مشخص گردید. در مرحله بعد روند تغییرات در طی دوره هاي مورد طالعه بررسی و ارزیابی شد. [5 ]
-مواد و روش ها
- موقعیت منطقه اجراي طرح
استان کرمانشاه با وسعت حدود 24622/623 کیلومترمربع در میانه ضلع غربی کشور و در محدوده 32 درجه و 36 دقیقه تا 35 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 24 دقیقه تا 48 درجه و 30 دقیقه طول شرقی قرار گرفته و از شمال به استان کردستان، از جنوب به استانهاي لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به کشور عراق محدود شده است. منطقه انتخاب شده شامل حوزه آبخیز رودخانه مرك که داراي مساحتی معادل 149330/75 هکتار در محدوده جغرافیایی 34œ 00 تا 34œ 35 عرض شمالی و 46œ 30 تا 47œ 20 طول شرقی قرار می گیرد. - .[3]شکل . - 1
- روش تحقیق
تهیه عکس هاي هوایی منطقه مورد در سال 1334 و با استفاده از اسکنر، عکس ها اسکن و موزاییک و با کنترل صحرایی ژئورفرنس گردید. اطلاعات رقومی ماهواره اي از نوع ETM+ و TMبه منظور تفکیک کاربري اراضی استفاده گردید. داده هاي رقومی سال 1368 و 1990 - 1381و - 2002 پس از انجام عملیات الصاق نقاط کنترل زمینی و کسب اطمینان از صحت و دقت تصویرها، پردازش لازم روي آنها انجام گردید. تصاویر آماده شده با کمک نرم افزار ERDOS مورد پردازش شدند، پس از EXPort فایل هاي مربوطه به محیطERDOS ،امکان انجام عملیات مختلف پردازشی فراهم گردید. در مرحله اول باندهاي مورد نیاز براي این کار با هم ترکیب شدند. معمولاً باندهاي 3،4و2 سنجنده لندست TM براي تشخیص و تفکیک پوشش گیاهی مناسب تر می باشند..[ 8 ]
کاربري هاي تفکیک شده در سه دوره آماري شامل: جنگل، جنگل- مرتع، زراعت- مرتع، مرتع- زراعت، جنگل و زراعت دیم است. در نهایت تغییرات کاربري مختلف در سه سري زمانی 1368،1334 و1381 به صورت مدل نقشه اي ارائه گردید.
- نتایج و بحث:
نتایج تحقیق در سه نقشه کاربري اراضی زیر همراه با جدول تفکیک کاربري ها در سالهاي - 1955 - 1334، 1368 1990 - م - و 2002 - 1381 م - ، ارائه گردید - جدول . - 1 کاربري هاي تفکیکی شامل، جنگل، مرتع، مرتع زراعت، زراعت مرتع، مرتع زراعت جنگل، مرتع جنگل، زراعت دیم، زراعت آبی و بدون پوشش است.
