بخشی از مقاله
چکیده
خشکسالی از جمله بلایای طبیعی است که به صورت متناوب جوامع بشری را از طریق اثرات منفی بر روی منابع آب و کشاورزی و به تبع آن اقتصاد را دچار مشکل می سازد. هدف از این مقاله بررسی اثر خشکسالی در سال آبی 86-87 بر روی کاهش منابع آب اعم از سطحی وزیر زمینی استان لرستان است. برای انجام تحقیق از آمار43ساله درصدافت آب های سطحی وزیر زمینی و همچنین آمار میزان خروجی، ورودی و حجم مخازن سدهای بهره برداری شده در سطح استان لرستان استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که خشکسالی در سال آبی 86-87اثرات منفی شدیدی بر منابع آب استان لرستان داشته است.به طوری که طبق آماردر تمام محدوده های مطالعاتی وسد های بهره برداری شده افت منابع آب - سطحی وزیرزمینی - مشاهده می شود.
کلمات کلیدی: استان لرستان، بارندگی، تغییر اقلیم،خشکسالی ، منابع آب
.1 مقدمه
کشور ایران به علت قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک از نظر منابع آب در وضعیتی نا مطلوب تر نسبت به متوسط دنیا است ]کشاورزی حسن آباد؛ دزواره و بشیری،.[ 1391محافل علمی درگوشه و کنار دنیا، اخباری مبنی بر تغییر رژیم بارش و تکرار بیشتر بارشهای شدید را گزارش می کنند به عنوان نمونه نتایج لنگ و لون[2004] نشان داد که در سه دهه انتهایی قرن بیستم1970 ] تا 2000 میلادی[خشکسالی ها و بارش های شدید و سیلابی در سراسر زمین بیشتر تکرار شده اند]موسوی ،.[1380 بی گمان خشکسالی از جمله اصلی ترین و قدیمی ترین بلایای طبیعی است که انسانها از دیر باز با آن آشنا بوده اند]فرج زاده،.[ 1384
تغییر اقلیم و گرمایش جهانی باعث گسترش خشکسالی ها و تداوم آن، وقوع سیل های بسیار مخرب، توزیع ناهمگن و بی نظمی در شدت و زمان بارندگی و تاثیر بر منابع آب می شود.] اقبالی؛ حاج حسینی مسگر؛ صمدی و هادی پور،.[1390 بروز خشکسالی و کاهش بارش در هر منطقه ای می تواند بر منابع آب و کشاورزی آن منطقه اثر بگذارد، امروزه آب مهمترین چالش بین الملل در اکثر کشورهای جهان می باشد.به طوری که در سال 2000 میلادی 26 کشور جهان با 300 میلیون نفر جمعیت با کمبود آب مواجه بوده و تا سال 2050 میلادی نیز بیشتر از 26 کشور جهان با داشتن بیش ازدو سوم جمعیت جهان با مشکل کم آبی روبه رو خواهند بود]محمدی و شمسی پور، .[1385
به دلیل وجود متغیرهایی که چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم در خشکسالی دخالت دارند، تعریف این واژه مشکل است به همین دلیل هنوز تعریف جامع و قابل قبولی برای آن ارائه نشده است .برای مثال خشکسالی از نظر پالمر عبارت است از کمبود رطوبت مستقیم و غیرطبیعی] فرج زاده،.[1384 از نظر علیجانی و کاویانی[1382]خشکسالی عبارت است از کاهش غیر منتظره بارش در مدتی معین در منطقه ای کهلزوماً خشک نیست .میزان این کاهش آنقدر است که روند عادی رشد گیاهان را در منطقه مختل کند. بنابراین خشکسالی ویژگی دائمی منطقه نیست]کاویانی و علیجانی،.[1382 خشکسالی، یک پدیده ناخوشایند طبیعی است ، که هواشناسان آن را ، بارش کمتر از حد معمول که منجر به تغییر الگوی اب و هوایی می گردد، تعریف کرده اند ] نوروز ولاشدی و حاتمی، .[1388 خشکسالی به عنوان پدیده ای خزنده شناخته شده است]اشگر طوسی، .[ 1380
یعنی آغاز آنکاملاً مشخص نیست. بر اثر خشکسالی آب رودها کم می شود و امکان دارد که رودهای دائمی، به رود فصلی یا موقتی تبدیل گردد و یا به کلی خشک شود که در نتیجه با حفرچاه های بیشتر و بهره برداری بیش از حد از آبهای زیر زمینی، سطح آنها بیشتر افت پیدا می کند]کردوانی، .[1380 این روند به عنوان خشکسالی هیدرولوژیک شناخته می شود و به دوره ای گفته می شود که در آن مقدار جریان آب رودخانه و مخازن آب زیر زمینی و سطحی تا حد بحرانی کم میشود]کاویانی،.[1380 اگر در یک دوره معین سطح آب زیر زمینی به زیر سطح بحرانی کاهش یابد که منجر به نتایج مخرب شود،خشکسالی آب زیر زمینی رخ خواهدداد]هیسدال و تالاکسن،.[2000 بروز خشکسالی می تواند اثرات منفی بر کشاورزی منطقه داشته باشد. برای مثال در خشکسالی سال آبی77-78 حدود 70 درصد از محصولات دیم و 10 درصد از محصولات آبی کشور آسیب دید؛ بطوری که تولید گندم حدود2.4میلیون تن وتولید برنج 400هزار تن کاهش داشته است]عزیزی،.[1379
عزیزی[ 1382 ] ارتباط خشکسالی های اخیر را با آب زیر زمینی دشت قزوین مطالعه کرد و به این نتیجه رسید که ناهنجاری های منفی بارش بیشتر از ناهنجاری های مثبت بوده و تأثیر فعالیت های انسانی را نیز در ناهنجاریهای منفی آب زیرزمینی بسیار چشمگیر دانسته است. بنابراین به دلیل همین اثرات خشکسالی، مطالعه و بررسی خشکسالی های مناطق اهمیت پیدامی کند. خشکسالی جزء بلایای طبیعی نامحسوس است. تأثیرات خشکسالی در جامعه ماحصل ایفا نقشی مابین یک رخداد طبیعی - بارش کمتر از حد مورد انتظار به دلیل تغییرات اقلیمی - و نیاز مردم به منابع تامین آب می باشد.با توجه به موارد ذکر شده، در مقاله حاضر به مباحثی نظیر اهمیت و ضرورت آب،برنامه ریزی در این رابطه،تاثیر عناصر و عوامل مختلف اقلیمی بر منابع آب،آثار و تبعات ناشی از تغییرات اقلیمی و نهایتا نتیجه گیری راهکارهایی برای کاهش آن پرداخته خواهد شد.
.2 مواد و روش ها
برای انجام تحقیق حاضر،آمار وضعیت بارندگی استان لرستان از اداره هواشناسی استان دریافت شد. همچنین درصدافت آب های سطحی و زیر زمینی وضعیت آبدهی رودخانه های استان لرستان و آمار میزان خروجی، ورودی و حجم مخازن سدهای بهره برداری شده در سطح استان لرستان از سازمان آب منطقه ای استان لرستان اخذ شد.این تحقیق برای برآورداثرات خشکسالی سال آبی 86-87 بر افت سطح آب های سطحی وزیرزمینی ومنابع تامین آب در استان لرستان برای مقطع زمانی مشخص مورد مطالعه قرار گرفته است.
.1.2ویژگی های جغرافیایی استان مورد مطالعه
استان لرستان با مساحتی معادل28.294 کیلومتر مربع بین 47 درجه و5دقیقه تا 49 درجه و57 دقیقه طول شرقی و32 درجه و52 دقیقه تا34 درجه و21دقیقه عرض شمالی در غرب کشور ایران قرار دارد.مرکز این استان شهرستان خرم آباد می باشد این استان دارای 10شهرستان می باشد. بلندترین ارتفاع اشترانکوه با ارتفاع حدود 4150 متر در شرق و پست ترین آن با ارتفاع 500 متر از سطح دریا در محدوده پلدختر واقع شده است.استان لرستان با متوسط بارندگی حدود 570 میلیمتر در سال، بعد از استانهای حوضه دریای خزر و حوضه دریاچه ارومیه سومین منطقه پر باران کشور به شمار می رود.شبکه رودخانه ای استان لرستان دارای30رودخانه دائمی جمعاً بطول 2450 کیلومتر در دو حوضه کارون - دز - و کرخه قرار دارد. شبکه رودخانه های استان یکی از غنی ترین شبکه آبهای روان کشور است که با احتساب آب های ورودی از استانهای مجاور پس از کسر مصارف بالغ بر 13/5 میلیارد متر مکعب آب را به دریاچه پشت سدهای دز و کرخه تخلیه می نمایند. این حجم آب حدود 12 درصد کل آبهای جاری کشور است. همچنین تشکیلات سخت زمین شناسی و 3500 کیلومتر مربع سفره های آبرفتی بالغ بر 5 میلیارد متر مکعب آبهای زیرزمینی را در خود ذخیره نموده است.
.3نتایج و بحث
.1.3خشکسالی هواشناسی
بررسی ایستگاه های هیدروکلیماتولوژی مبنا نشان می دهد که بارندگی در کلیه ایستگاه ها در سال آبی 86-87 نسبت به سال آبی گذشته و متوسط طول دوره آماری - 43ساله - کاهش یافته است بطوریکه متوسط ریزش بارندگی در سطح استان 252 میلیمتر اندازه گیری شده است که نسبت به سال گذشته 581 - میلیمتر - و متوسط طول دوره آماری - 43 ساله - 554 - میلیمتر - به ترتیب 58 و 56 درصد کاهش را نشان می دهد.حداقل بارندگی در ایستگاه مربوط به پلدختر به میزان 188/7 میلیمتر اندازه گیری شده است که این میزان در مقایسه با سال گذشته 476 - میلیمتر - و نسبت به متوسط طول دوره آماری 425 - میلیمتر - به ترتیب 60 و 56 درصد کاهش یافته است. حداکثر بارندگی در ایستگاه کشور در سال آبی 86-87به میزان 427 میلیمتر اندازه گیری شده است که این میزان در مقایسه با سال آبی گذشته 948 - میلیمتر - و نسبت به متوسط طول دوره آماری - 43ساله - 1077 - میلیمتر - به ترتیب 55 و 60 درصد کاهش یافته است.شکل - - 2که نقشه وضعیت خشکسالی هواشناسی را در حوزه های آبریز کشوردر سال آبی86-87 نشان می دهدبیانگر این موضوع است که
