بخشی از مقاله
چکیده
نخستین مسئله ای که هنگام طرح ریزی یک سازمان مطرح می شود، مسئله ساختار است. در این مقاله سعی شده تا حد امکان مبانی نظری - تعاریف،ابعاد و مولفه ها ونظریه ها - و مبانی تجربی در مورد ساختار سازمانی مورد بررسی قرار گرفته و در پایان هم نتیجه گیری از موضوع مورد نظر اعمال شده است.اطلاعات در این مقاله به صورت میدانی جمع اوری شده است.
مقدمه
یکی از مهم ترین ابعاد هر سازمان ساختار سازمانی است .از ساختار به اسکلت و اساس شکل گیری سایر بخش های داخلی و محیط خارجی سازمان میتوان نام برد. ساختار سازمانی آیینه تمام نمای مقررات، رویه ها، استانداردها، جایگاه تصمیم گیری، الگوهای ارتباطات، روابط گزارش دهی و گزارش گیری، تلفیق وظایف وفعالیتها، جریان اطلاعات، سلسله مراتب اختیار و مسئولیت است که به وسیله نمودار سازمانی نشان داده میشود. در واقع ساختار سازمانی، یکی از اجزای مهم و تعیین کننده کارایی هر سازمان محسوب میشود.
استفاده از ساختار سازمانی صحیح موجب میشود تا هر فرد براساس نظر شخصی اقدام نکند بلکه در چهارچوب اهداف سازمانی گام بردارد و در نهایت سبب میشود تا کارکنان با شرایط تدوین شده سازمان خود را منطبق سازند. هر سازمانی ساختار یا شکلی را می پذیرد که با فرهنگ ملی آنها سازگارتر باشد و هنگامی که سازمان با شرایط ضد و نقض محیط روبرو می شود نمی تواند خود را با آنها سازگار کنند و ساختار نامناسبی برمی گزیند. ساختار سازمانی بر فرآیندها اثر می گذارد و فرایندها هم متقابلا بر ساختار اثر می گذارند و همچنین درک فرایند اصلی و ساختار سازمانی به فهم و شناخت محیط کاری بزرگترکمک میکند و نیز میتواند از آشفتگی در سازمان جلوگیری نماید.
ساختار نشان دهنده این است که بگوید چه کسانی مسئول هستند و مدیران را به کارکنانی که باید به آنها دستور بدهند معرفی میکند.ساختار سازمانی مناسب توان تسریع و تسهیل در تصمیم گیری و واکنش مناسب در برابر محیط و چالش های آن را ایجاد میکند. طبق نظر اغلب دانشمندان علم مدیریت، ساختار سازمانی که حاصل فرآیند سازماندهی و طراحی سازمان است، مهم ترین عامل جهت تامین اهداف و راهبردهای آن میباشد.
وجود ساختار سازمانی مناسب و متناسب با اهداف و راهبردهای سازمان، نقش به سزایی در افزایش کارایی و اثربخشی دارد. - تورانی، بایگانی، صالحی، چوبان قلعه جوق، . - 1393 پیتر دراکر موفقیت سازمانها را در گرو ایجاد یک ساختار سازمانی کارامد و به کارگیری افرادی برای براورده کردن نیازهای ان ساختار دانسته است سازمانها ممکن است برای تحقوق اهداف و استراتژی هایشان ساختارهای گوناگونی داشته باشند.
مبانی نظری
الف - تعریف سازمان و ساختار سازمانی
سازمان پدیده ای است اجتماعی که به طور اگاهانه هماهنگ شده و دارای حدود نسبتا مشخصی بوده که تقریبا به صورت مداوم برای تحقق یک هدف مشترک یا مجموعه ای از اهداف فعالیت میکند. - رابینز،. - 1391 ساختار سازمانی، راه یا شیوه های است که به وسیله آن فعالیتهای سازمانی تقسیم،سازماندهی و هماهنگ می شوند - پرچ،. - 1390 جیمز، ساختار سازمانی را سیستمی رسمی از اختیارات و وظایف میداند، که هماهنگی فعالیت های اقتصادی افراد و تحقق اهداف سازمان را با استفاده از منابع سازمان کنترل می نماید.با نگاه به این که ساختار سازمانی و مفهوم ان یک واقعیت میباشد و به طور اشکار بر سازمان و افراد ان تاثیر میگذارد و همه با ان درگیر هستند، اما ساختار سازمانی بیشتر یک مفهوم انتزاعی است.
به عبارت دیگر ساختار سازمانی بین کلیه فعالیت ها و اهداف هماهنگی ایجاد میکند و یک نظم را جهت دست یابی به اهداف سازمانی به وجود میاورد و همچنین اشاره میکند که چه کسی باید در کجا قرار گیرد،با چه کسی ارتباط برقرار کند و از چه رویه و روش های پیروی نماید تا سازمان به اهدافی که دارد دست یابد. - صمدی میار کلائی، اقا جانی، صمدی میار کلائی، - 1393 گماردن وانتصاب افراد درنقاط مختلفسازمانی ودرپستهای اجتماعی وپستهایی که بر روابط سازمانی این افراد اثرمیگذارد راساختارسازمانی میگویند.یک ساختارخوب، سرمایه مهمی برای سازمان به شمار میرود.ساختار سازمانی درنمودار سازمانی نمایان میشود.نمودار سازمان نمادی قابل رویت ازکل فعالیتها و فرایندهای سازمان است.
- افشاری، ارشدی، - 1393 ویلم و بولنز، ساختار سازمانی را کل راههای را که وظایف افراد را در هر بخش مشخص میکند و باعث هماهنگی بین انها مشود دانستند. - صمدی میار کلائی، اقا جانی، صمدی میار کلائی، - 1393 سازمانها، ساختارهایی را به وجود می آورند تا فعالیتهای عوامل انجام کار را هماهنگ کرده و کارهای اعضاء را کنترل کنند. ساختار سازمانی تعیین کننده روابط رسمی و نشان دهنده سطوحی است که در سلسله مراتب اداری وجود دارد و حیطه کنترل مدیران را مشخص می کند.
همچنین ساختار سازمانی دربرگیرنده طرح سیستمهایی است که به وسیله آنها همه واحدها هماهنگ و یکپارچه می شوند و در نتیجه ارتباط مؤثر در سازمان تضمین خواهد شد. - علاقه بند، - 1389 ساختار، به منزله یکی از ارکان اصلی سازمان، بر الگوی روابط درون سازمان، اختیارات، وارتباطات دلالت دارد و بر حسب سه عنصر اساسی پیچیدگی، رسمیت، و تمرکز تعریف میشود - نظری،سیادت، عابدی، - 1393 هال معتقد است که ساختار سازمانی سه وظیفه اساسی به عهده دارد: به تولید ستاده سازمانی برای نیل به اهداف سازمان کمک میکند، تأثیر تنوعات فردی رابر روی سازمان حداقل میکند و عرصهای است که تصمیمات سازمانی اخذ میگردد و قدرت اعمال میشود.
- علیزاده، ملکی، خدایاری زرنق، درزی رامندی، صادقی، - 1392 ساختار سازمانی جایی است که در ان ارتباطات سازمانی اتفاق می افتد و اقدامات سازمانی در ان صورت می گیرد.لذا علاوه بر این که باعث ایجاد هماهنگی بین کلیه فعالیت ها و اهداف سازمان می شود، تعیین کننده نوع رابطه افراد و گروه ها جهت تحقق اهداف سازمانی نیز می باشد.از نظر سول ساختار سازمانی وسیله یا ابزار پیچیده ای برای کنترل است که در فرایند روابط متقابل اعضا به وجود می اید، به صورت دائم تجدید می گردد و در عین حال روابط متقابل افراد با همدیگر را مشخص می سازد.
بدین ترتیب، از نظر وی، ساختار سازمانی کانال بسیار منظم و مناسبی جهت انتقال اطلاعات به شمار می اید که نیل به اهداف سازمانی را امکان پذیر می سازد. - ترک زاده، محترم، - 1392 شناخت و بررسی عامل ساختار سازمان، سرآغاز هرگونه بهره گیری از منابع و منافع سازمانی، توانمند شدن سازمان برای شناسایی فرصتها، ارایه ترکیبهای جدید از منابع موجود و در نهایت زمینه سازی برای توسعه ی سازمانی است. - ید الهی فارسی، زیارت، خواستار، - 1388
هدفهای اساسی ساختار سازمانی
- 1جهت دادن اطلاعات به سوی مدیران مربوطه به منظور کاهش میزان عدم اطمینان آنها در هنگام تصمیم گیری.
- 2توزیع اختیار برای تصمیم گیری مؤثر به طوری که اعضای سازمان بتوانند برنامه های خود را در هر سطحی و بدون دردسر اجرا نمایند .
- 3 تعیین و کنترل روابط میان واحدهای کاری موجود در سازمان تا اطمینان حاصل شود که کلیه کارها به طور منظم و مرتب واگذار و اجرا گردیده است. - رامشگر،رجاییپور، سیادت، - 1393
- 4 هدف از ساختار سازمانیهماهنگی نیروی انسانی و منابع به منظور افزایش کارایی و اثربخشی سازمان است. - افشاری، ارشدی، - 1393
- 5 هدف از ساختار ایجاد یک الگوی منظم ارتباطات برای دست یابی به اهداف سازمانی است. - صمدی میار کلائی، اقا جانی، صمدی میار کلائی، - 1393
ارکان اصلی ساختار سازمانی
هنگامی که مدیران در صدد طرح ریزی ساختار سازمانی بر می آیند باید به شش عامل یا رکن اصلی توجه کنند که این عوامل عبارتند از: تقسیم کار، گروه بندی کارها، زنجیره فرماندهی، حوزه کنترل، تمرکز و عدم تمرکز و رسمی بودن.
