بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش تعیین رابطه بین سازگاری اجتماعی و تابآوری در برابر استرس: نقش میانجیگری هوش هیجانی و هوش شهودی در نوجوانان بوده است. جامعه آماری پژوهش، نوجوانان دختر شهر ساوه بود، که 360 نفر دانشآموز با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای مرحلهای از دبیرستانهای شهر ساوه انتخاب شدند، برای سنجش متغیر تابآوری در برابر استرس از مقیاس تابآوری کانر و دیویدسون - 2003 - ، و برای سنجش سازگاری اجتماعی از پرسشنامه سازگاری دانشآموزان - شینا و سینگ، - 1993، و برای سنجش هوش شهودی از پرسشنامه ادراک شهودی - زادهمحمدی، - 1393، و برای سنجش هوش هیجانی از پرسشنامه هوش هیجانی بار - آن - 2002 - استفاده شد.
دادههای جمع آوری شده با استفاده از روشهای آمار توصیفی و استنباطی، ضریب همبستگی اسپیرمن، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافتهها نشان داد که بین سازگاری اجتماعی و تابآوری در برابر استرس رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. و بین سازگاری اجتماعی وهوش هیجانی و هوش شهودی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و رابطه مثبت و معنیداری نیز بین تابآوری در برابر استرس و هوش هیجانی و هوش شهودی وجود دارد. و همچنین هوش هیجانی و هوش شهودی رابطه بین سازگاری اجتماعی و تابآوری در برابر استرس را میانجیگری میکنند همچنین هر یک از دو هوش ذکر شده رابطه بین این دو متغیر را نیز به تنهایی میانجیگری میکنند.
مقدمه
نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی بوده و بستر گسترده در تمامی سطوح زندگی، به ویژه در بعد اجتماعی است - موشمنَ،. - 2011 بنابر اعتقاد پژوهشگران تغییرات در بعد اجتماعی سایر ابعاد تحول را تحتالشعاع خود قرار میدهد - هی و لایٌ،2014؛ پیرانتٍ، . - 2008 اما مسئله اساسی این است که اکثر دانشآموزان نوجوان در تشخیص رفتارهای اجتماعی مطلوب - استگارد - پیرانتَ و آرملیوسُ، - 2004 و نیز در ایجاد تعاملات سازگارانه با دیگران ناتوانند - اونگن، 2010؛ بانگرس، کوت، وندرانده و ورهالست ِ، 2003؛ بروبرگ، اکروث، گوستاوسون، هانسون، هاگلوف، ایوارسون و لارسونّ، . - 2001 برقراری ارتباطات اجتماعی مطلوب از این جهت اهمیت دارد که میتواند نوجوان را برای دوره آتی تحول یعنی دوره صمیمیت و مردمآمیزی آماده کرده و برطرف کنندهی بسیاری از نیازهای تحولی نوجوان باشد.
در سالهای اخیر وضعیت استرسزا و محیطهای نامساعد که کودکان و نوجوانان با آن دست به گریباناند، سیر صعودی پیدا کرده است. حال چگونه کودکان و نوجوانان از عهده این مشکل برآیند و زندگی موفقی داشته باشند؟ در دنیای امروز، وجود جوانان با اختلالهای عاطفی و گرایش به خشونت و وجود کودکان در معرض خطر افزایش پیدا کرده است و این سؤال مطرح است که چگونه میتوان از وقوع آن پیشگیری کرد و چگونه میتوان عوامل خطر را کاهش داد؟
پژوهشها نشان داده است که سه ویژگی قابل تشخیص تابآوری وجود دارد که به افراد در معرض استرس و ضربههای روانی و عاطفی کمک میکند. این سه ویژگی عبارتند از: الف - توانایی خلق یک وضعیت معنیدار ب - احساس صمیمیت و ارتباط با جهان ج - سطح انعطاف ذهنی و عاطفی آنها. فردی که دارای تابآوری است، چاره ساز و انعطافپذیر بوده، مطابق تغییرات محیطی خود را وفق میدهد و بعد از برطرف شدن عوامل فشارزا به سرعت به حالت بهبود باز میگردد.
افرادی که در انتهای پایین سطح تابآوری هستند - بر روی پیوستار تابآوری بالا و تابآوری پایین - به مقدار ناچیزی خود را با موقعیتهای جدید وفق میدهد. اینها به کندی از موقعیتهای فشارزا به حالت عادی و طبیعی بهبود مییابند - سیبریتْ، . - 2007 به اعتقاد ارک، سیمونز، استین، پل، وین کیلمنَ - - 2008 افرادی که دارای تابآوری هستند، اغلب با ایجاد هیجانات مثبت پس از رویاروییهای فشارزا به حالت طبیعی باز میگردند. افراد تابآور بدون اینکه سلامت روانیشان کاهش یابد و دچار بیماری روانی شوند، رویدادهای فشارزا را پشت سر میگذارد. همچنین به نظر میرسد در بعضی موارد با وجود تجارب سختشان پیشرفت نیز کرده و کامیاب شدهاند - واف، فردریکسون و تیلر، . - 2008 یکی از موضوعهای مهم در رشد عاطفی نوجوانان تابآوری آنان است.
تابآوری جایگاه ویژهای در حوزههای روان-شناسی تحولی، روانشناسی خانواده و بهداشت روانی یافته است، به طوری که هر روز بر شمار پژوهشهای مرتبط با این موضوع افزوده میشود - کمپبل، سیلز، کوهن و استینُ، . - 2006 تابآوری یک سازه است، که متضمن مقابله سازگارانه و موفق با پیشامدهای دشوار و یا پراسترس زندگی است - شافر، کوفینو، بولک استن، ماستنًٌ، . - 2007 ماستن - 2001 - تابآوری را به عنوان طبقهای از پدیدهها تعریف میکند. که بوسیله دستاورد سازگارانه، علی رغم وجود یک سری از تهدیدها برای سازگاری توصیف میشوند. برخی تابآوری را به عنوان صفت یا ویژگی فردی در نظر گرفتهاند، در حالی که برخی دیگر آن را به عنوان یک فرایند رشدی جاری در نظر گرفتهاند. که منعکس کنندهی سازگاری با شرایط ناگوار است.
- تداسچی و کلیمر، - 2005 تابآوری یا توانایی سازگاری مثبت با مصیبت و آسیب، یک موضوع روانشناختی است. که در ارتباط با پاسخ فرد به سرطان، تنش آسیبزا و موقعیتهای مشکل آفرین زندگی بررسی شده است. بعضی دیدگاهها تابآوری را به عنوان پاسخ به یک واقعه خاص و بعضی دیگر آن را به عنوان یک سبک مقابلهای پایدار در نظر میگیرند - لاموند، دیپ، الیسون، لانگر، مور، گلدشان، گانت، جست، . - 2009 گلدستین و بروکز - 2009 - دو شرایط را برای توصیف تابآوری لازم میدانند. یکی قرار گرفتن در معرض خطر، آسیب یا تهدید و دیگری سازگاری مثبت در رویارویی با این عوامل. شرط اول به تجارب یا وقایعی اشاره میکند که توانایی بر هم زدن عملکرد طبیعی تا حدی که به پیامدهای منفی منجر شود.
سازگاری، به عنوان یکی از مسائل اساسی دورهی نوجوانی، زیر بنای عملکرد خوب، تسهیل کنندهی نقش اجتماعی و مسبب رشد و رضایت بیشتر از زندگی است - گری و همکاران، . - 2013 از سوی دیگر، وجود ناسازگاری علاوه بر ایجاد مشکل در عوامل فوق باعث اشکال در روابط اجتماعی، گرایش به انحرافات اجتماعی و اخلاقی و افول ارزشهای فرهنگی در فرد میشود - امانوئل، 2013، بندورا، کاپرارا، باربارانلی، گربینو و پاستورللی، . - 2003 سازگاری اجتماعی به عنوان یک فرایند روانشناختی تعریف میشود.
در زبان تخصصی روانشناسی، همراهی و هماهنگی با اعضاء اجتماع به بهترین نحو سازگاری اجتماعی نامیده میشود - دیویس و مایتنر، 2009، گالینسکی، کو و وانگ، . - 2005 هیکمن، بارتولومائه و مک کنریٌ - - 2000 و کمپلٍ - - 2009 در تعریف سازگاری اجتماعی به هماهنگی با جهان اطراف در قالب هیجان و رفتار اشاره دارند. از نگاه آنها فرد با پذیرش جهان اطراف امکان رویارویی با مشکلات زندگی اجتماعی را کسب مینمایند. کواکلی - هولمبک و برایانت نیز در تعریف سازگاری به هماهنگی نیازهای درونی و محرکهای محیطی تأکید دارند.
سامرفلت َو همکاران - 2006 - دریافتند که مؤلفهی هوش هیجانی، پیشبینی کنندهی اصلی سازگاری بین فردی میباشد. ظرفیت هوش هیجانی یکی از متغیرهای مهم در حوزه سازگاری و ارتباط اجتماعی نوجوانان است. هوش هیجانی ترکیب متفاوتی از تواناییهای هیجانی و اجتماعی است. که رفتار هوشمندانه را تحت تأثیر قرار میدهد - بار- آن . - 2000 در مدل چند عاملی هوش هیجانی اینگونه تعریف میشود، مجموعهای از تواناییها، کفایتها و مهارتهای غیرشناختی که توانایی فرد را برای کسب موفقیت در مقابله با مقتضیات و فشارهای محیطی تحت تأثیر قرار میدهد. بار -آن با انجام پژوهشهایی به منظور توسعه این مدل مفهومی به این نتیجه رسید که هوش هیجانی مجموعهای از تواناییهای درون فردی - هیجانی - و بین فردی - اجتماعی - ، مهارتها و تسهیل کنندههایی است که رفتار مؤثر فرد را تعیین میکند.
براساس یافتههای فوق بار-آن مدل مفهومی هوش هیجانی-اجتماعی را توسعه داد. هوش هیجانی-اجتماعی فصل مشترک تعامل تواناییهای هیجانی و اجتماعی با مهارتها و تسهیل کنندههایی است که تعیین میکنند، چگونه فرد به شکل مؤثری خود را درک و ابراز میکند، دیگران را میفهمد و با آنها ارتباط برقرار میکند و با مقتضیات زندگی کنار میآید. مایر و سالووی - 2000 - هوش هیجانی را توانایی آگاهی از احساس خود و دیگران جهت تشخیص هر احساس و استفاده از این دادهها جهت هدایت تفکر و عملکرد خود میدانند. و آن را به چهار عامل شناسایی هیجانات، استفاده از هیجانات، درک و فهم هیجانات و مدیریت یا اراده هیجانی تقسیم میکنند.
از نظر آنان مهمترین جزء تشکیل دهنده هوش هیجانی که تشکیل سایر اجزاء را امکان پذیر میسازد. توانایی شناسایی و بیان صحیح هیجانها است. کلمنُ - - 2000 تعریف متفاوتی از هوش هیجانی ارائه کرده است او هوش هیجانی را آگاهی از هیجانات خود، برانگیختن خود، تشخیص و شناسایی عواطف دیگران و کنترل ارتباط با دیگران تعریف نموده است. البته او این تعریف را مورد تجدید نظر قرار داده و مجموعه وسیعی از مهارتهای دیگری چون خودآگاهی هیجانی، خودارزیابی دقیق، خویشتنداری، اعتمادبهنفس، سازگاری،...را به آن افزوده است.
در حال حاضر دیگر - ِ - EQ و - IQ6 - ، پاسخگوی همه نیازهای بشر نیستند بلکه انسانها نیاز به عامل سومی دارند که هوش معنوی نامیده میشود - چریر، 2004، به نقل از نداف و همکاران، . - 1389 هوش شهودی یا هوش معنوی نظریه جدیدی در حوزه ظرفیتهای باطنی و ارزشی وجود انسانی است. که نگاهی یکپارچه به تمامی ظرفیتهای فراخود و باطنی انسان مانند معنویت و ارزشها و اخلاق که به انطباق و سازگاری او کمک میکند. تاکنون روانشناسان بیشتر در خصوص هوش معنوی و اخلاقی سخن گفتهاند.
برای مثال هوش معنوی، به عنوان یکی از قلمروهای هوشی جدید ترکیب دو مفهوم معنویتْ و هوش با یکدیگر را مورد تأکید قرار داده است - زوهار و مارشالَ، 2000؛ وگانُ، 2000؛ امونزًٌ، 2002، نوبلٌٌ، . - 2000 همچنان که از مفهوم هوش معنوی برمیآید، این حوزه بر نقش، اهمیت و جایگاه عنصر معنویت در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان تأکید مینماید. هوش معنوی در واقع ظرفیت ذهن است.
