بخشی از مقاله
چکیده :
خانواده به منزله ی پدیده ای پویا ،مهمترین رکن اجتماعی در جامعه در حال گذر ایران است و نقش مهمی در شکل دهی به هویت افراد و استحکام پایه های بنیان خانواده دارد.فضای سایبر ارزش های اجتماعی را متحول ساخته و دگرگونی گسترده ای در شکل گیری هویت افراد در خانواده بوجود آورده است. دیدگاه های متفاوتی در رابطه با تاثیر فضای سایبر بر شکل گیری بنیان خانواده و هویت افراد مطرح شده که بعضی به جنبه های مثبت موضوع و برخی به جنبه های منفی آن پرداخته اند.
در این مقاله سعی می کنیم تاثیرات فضای سایبری بر بنیان خانواده را مورد مطالعه قرار دهیم.این مقاله در پی بررسی تاثیرات فضای سایبر بر بنیان خانواده و شکل گیری هویت افراد است.روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی و برپایه مطالعات کتابخانه ای و به روش اسنادی ست. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه ی افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آن که در راه صحیح استفاده شود. افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری در درجه ی نخست اولویت قرار دارد .
پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط باشند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آنهاست وهنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود. لذا، چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید.
مقدمه :
مقدمه جهانی شدن پدیده ای است که بر جوانب گوناگون زندگی فرهنگی اثرگذار است . زمینه ساز جهانی شدن ، پیشرفت فناوری ارتباطات بوده است . گسترش فزاینده و هرچند ناموزون اینترنت، ماهواره و فناوری های دیجیتال امکان ارتباط فوری را در بخش های وسیعی از دنیا فراهم کرده است . گسترش فناوری های جدید با شکل گیری فضاهایی مجازی همراه شده است؛ فضا هایی با هویت و کارکردی متفاوت از فضاهای ملموس گذشته که ارزش ، ها مفاهیم و باورهای گذشته را به نحوی بازنویسی می کنند - احمدپور و قادرزاده ، - 2 : 1389 .دگرگونی ها و تحولات دنیای معاصر به همراه پیچیدگی فعالیتها و روابط انسانی، خواسته یا ناخواسته آثار، نتایج و پیامدهایی در بر خواهد داشت.
در زمانه حاضر رشد و پیشرفت تکنولوژی، پا به دنیای روابط انسانی باز کرده است، این نفوذ وسائل جدید همواره حالتی دوگانه داشته است. به گونه ای که با اختراع وسیله ای جدید، درکنار استفاده ی صحیح و مشروع از آن، همواره امکان سوءاستفاده و کژکارکرد نیز وجود دارد. یکی از حوزه های این رشد و پیشرفت تکنولوژی تولد و گسترش حوزه فضای سایبری است - دستجردی ، 1392 . - 2 : سایبر2 پیشوندی برای توصیف یک شخص، یک شی، یک ایده و یا یک فضا ست که مربوط به دنیای رایانه و اطلاعات بوده که همگی در نتیجه انتشار روز افزون رایانه پدید آمده اند. کما اینکه اغلب عناصر درگیر با اینترنت با این پیشوند قابل تشریح هستند.
در زبان انگلیسی معادل واژهvirtual است . از سوی دیگر، محیط سایبر محیطی است حقیقی و واقعی و نه دروغین و مجازی. همچنین گروهی از جامعه شناسان، برای تعمیم خانواده3، به گونهای که افزون بر روابط هم خونی، مواردی هم چون فرزند پذیری و پذیرشهای اجتماعی و قراردادی را نیز در برگیرد، خانواده را این گونه تعریف کردند: »گروهی است متشکل از افرادی که از طریق پیوند زناشویی، هم خونی یا پذیرش، با یکدیگر به عنوان شوهر، زن، مادر، پدر، برادر، خواهر و فرزند در ارتباط متقابلند و فرهنگ مشترکی پدید آورده و در واحد خاصی زندگی میکنند. « همچنین هویت4 به معنی چه کسی بودن است و از نیاز طبیعی انسان به شناخته شدن و شناسانده شدن به چیزی یا جایی برمیآید. این حس تعلق، بنیادی ذاتی در وجود انسان دارد. برآورده شدن این نیاز، خودآگاهی فردی را در انسان سبب میشود و ارضای حس تعلق میان یک گروه انسانی، خودآگاهی جمعی و مشترک یا هویت بومی یا ملی آن گروه انسانی را تعیین میکند.
گروهی به طور اجمال با تکیه بر آثار مثبت آن دیدگاه مثبتی همچون پرورش مهارت های زندگی و روابط اجتماعی و صرفه جویی در اطلاعات و وقت و هزینه و آشنایی بیشتر زنان با هویت خودپرداخته و گروه دیگر با تاکیر بر آثار منفی آن همچون نقش مخرّب هویت دینی و فرهنگی و فاصله فرزندان از محیط منزل و دوری جویی و اعتیاد بی رویه به آن دست به پژوهشات و اقدامات مختلفی زدند . پژوهش کنونی می خواهد در خور توان ،دیدگاه های مختلف نسبت به سایبر و نقش آن در بنیان خانواده را تبیین کرده و نقاط افتراق آن دو را با توجه به سبب تفاوت دو دیدگاه مشخص کرده و با تجزیه و تحلیل اطلاعات به مطلوب نهایی خواهد رسید.
در سال های اخیر شاهد رشد چشمگیر استفاده از اینترنت در میان افراد بوده ایم .این تکنولوژی پیشرفته توانسته است با حذف کردن اثر مکان و فاصله ی مکانی از چهارچوب ارتباطات اجتماعی ، انسان هارا به هم نزدیک و تعامل در یک فضای مجازی را بری آنان میسر کند. در اثر این تغییرات انسان ها ممکن است از هویت خود جدا شده و به هویت های دیگر پناه ببرند - انصاری زاده،پیشگاهی فرد ، پرهیز ، کرمی ،. - 18: 1389 از آنجا که فضای سایبری صحنه ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد خود را در موقعیت های متنوع ، نقش ها و سبک های زندگی قرار می دهد ، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخصیت کاربر که در نتیجه، موجب چند شخصیتی شدن کاربر می شود.
در فضای سایبری بیش از آن که هویت ظاهری آن مطرح گردد ،درون مایه های افراد بروز می کند.هر کس در صدد بیان علاقه مندی و عقاید خویش است - صادقی . - 20: 1389 بنابر دیدگاه های مختلف در رابطه با فضای سایبر و تاثیر آن برآن شدیم تا بوسیله بررسی علل و عوامل تاثیر فضای سایبر بر هویت و شخصیت افراد و نقش آن در پایه های زندگی خانوادگی از تاثیرات منفی آن دوری کرده و گامی در جهت ارتقا و استحکام خانواده برداریم.از جمله اهداف مطرح شده در این پژوهش :
1. آشکار کردن تفاوت بین دو دیدگاه مثبت و منفی در ارتباط با فضای سایبر و نقش آن در بنیان خانواده
2. بیان مسائل چالش برانگیز فضای سایبر برای نوجوانان و جوانان و آثار سازنده ومخرّب آن
3. تبیین جایگزین ها و راه حل های احتمالی جهت گریختن از پیامدهای منفی فضای سایبری
مروری بر پیشینه پژوهش :
متاسفانه شکاف بین نسلی شدید به دلیل رشد تکنولوژی، کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع و عدم آشنایی مناسب والدین با این فضا، از عواملی است که باعث میشوند فرزندان در خانواده ها از یک فضای محرمانه و خصوصی تهدیدکننده برخوردار شوند - کشتی آرای ، اکبریان ، . - 20 : 1390 با توجه به این که اکثر کاربران اینترنت، جوانان و نوجوانان هستند، برای جلوگیری از اعتیاد اینترنتی 5لازم است والدین بر رفتار اینترنتی فرزندانشان کنترل و نظارت منطقی داشته باشند؛ نه به گونهای که به طور کلی مانع آنها شوند و نه به شکلی که آنان را کاملا رها و آزاد بگذارند، که در هر دو صورت فرزندان مورد تهدید خواهند بود.
چنانچه به کاربران، که مانند کودکی نوپا در این دریای بیکران رها هستند، آموزش های صحیحی داده نشود، هرگونه مقابله با هنجار شکنی های سایبری در جهت برقراری موازین اخلاقی سایبری، می تواند با ایرادات جدی حقوقی و اخلاقی مواجه گردد. یکی از علت های مهم روند رو به رشد مشکل اعتیاد مجازی در ایران این است که مدیریت کلان اجتماعی برنامه ریزی مناسبی برای رفع مشکلات کاربران، شرایط مناسب ادامه تحصیل و مشکلات معیشتی ننموده و برنامه ریزان اجتماعی برنامه مناسبی ارائه نکرده اند.
همچنین در زمینه نحوه استفاده از اینترنت کار فرهنگی صورت نگرفته که در صورت ادامه این روند، باید منتظر عوارض و آسیب های جدیدی باشیم که جامعه ما را تهدید می کند - جان پرور ،. - 3: 1391دانشجویان در فضای دانشگاه به دلیل وجود امکانات برای استفاده از رایانه و اینترنت ، با فضای سایبر آشنا می شوند و این فضا، جهت گیری های شناختی، عاطفی و عملی آن ها را تحت الشعاع خود قرار می دهد.
چنین فضایی موجب شده است تا در اوضاع کنونی پرداختن به موضوع درخور توجه و واجد اهمیتمبدّل شود. می توان گفت که هویت دینی 6خانواده با میزان تعامل آنان در فضای سایبر رابطه معکوس دارد. به عبارت دیگر، با افزایش تعامل در فضای سایبر، هویت دینی تضعیف می شود. نتایج مربوط به تحلیل همبستگی ابعاد مختلف متغیر تعامل درفضای سایبر با هویت دینی نشان می دهد که بین ابعاد میزان مصرف و دسترس با هویت دینی همبستگی منفی وجود دارد؛ یعنی با افزایش میزان مصرف و دسترس به اینترنت از برجستگی هویت دینی نزد خانواده کاسته می شود.
فضای سایبر در مواردی چون حقوق زنان 7و آشنایی زنان ایرانی به حقوق خود ، عضویت در سایت های مربوط به زنان و ایجاد همبستگی فکری و ذهنی ،ایجاد اشتغال و بازاریابی اینترنتی و ابراز علایق خود بر خلاف گذشته از طریق اینترنت ،تاثیر معناداری بر هویت سنتی زن ایرانی گذاشته ،اما در مواردی چون استفاده از مدهای اینترنتی ، دوست یابی ، مسائل جنسی و پیگیری اخبار زنان از طریق اینترنت نتوانسته است بر هویت سنتی زن ایرانی تغییر ایجاد کند .
در نتیجه تاثیرپذیری هویت سنتی زن ایرانی در فضای سایبر امری نسبی بوده است - پیشگاهی فرد ، انصاری زاده ، کرمی ، پرهیز ،20 : 1389 - .استفاده مسأله ساز از تکنولوژی سایبر، یکی از عوامل خطرزای عمده برای سلامت خلقی نوجوانان است. افراط در استفاده ازاینترنت، احتمال بروز افسردگی در نوجوانان را از طریق جایگزینی استفاده از اینترنت به جای روابط واقعی با دیگران، فقدان دست یابی به رضایت بلند مدت در نتیجه استفاده از اینترنت، باز تولید یا افزایش آسیب های روانی و اجتماعی و در نتیجه، استفاده افراطی از اینترنت و افزایش استرس ناشی از آن را افزایش می دهد.
فضای سایبر دارای ظرفیت های منفی بالایی برای تحت تأثیر قرار دادن و به چالش کشیدن امنیت اجتماعی می باشد. به طوری که حضور و استفاده رو به گسترش افراد از این فضا زمینه سست شدن بنیان خانواده به عنوان تکیه گاه و پایه اصلی هر جامعه، فاصله گرفتن افراد از یکدیگر، تجمل گرایی، فردگرایی، مدگرایی، بی اعتمادی نسبت به مسئولان، نشر اکاذیب و ... را فراهم آورده است و سبب شده امنیت اجتماعی دچار چالش ومشکل شود - جان پرور ،حیدری ،. - 3: 1391 ونیر 8 ، بنیانگذار علم سایبرنتیک9 ؛ اظهار می دارد که این واژه را از واژه یونانی کوبرنتس 10به معنای سکان دار اقتباس کرده است . درباره معنا و مفهوم واژه سایبرنتیک در میان علما تفرقه بسیار است . کیزا11 فضای سایبرنتیک را محیطی برساخته از اطلاعات نامرئی توصیف می کند .
اطلاعاتی که می تواند اشکال مختلف به خود بگیرد اما فضای سایبرنتیک تعریفی جامع تر از تعریف کیزا را در بر می گیرد و به نظر می رسد که علاوه بر دامنه های متداخل و در عین حال منفک اطلاعات دیجیتال و تکنولوژی های اطلاعات – اینترنت و پست الکترونیک ، به اضافه تمام زیرمجموعه های آن شامل سرویس تابلو اعلانات ، اتاق های گپ زنی و ... که به نوعی در تعریف مختصر کیزا قرار می گیرد تکنولوژی های مرتبط مثل واقعیت مجازی ،هوش مصنوعی و سیستم های دیجیتال را باید افزود.
