بخشی از مقاله
چکیده
نیاز به امنیت، همواره از بنیادی ترین نیازهای ان سان در جامعه ب شری به شمار می رود. مبحث امنیت از نظر روان شنا سی به خصوص در بهداشت روانی و در آسیب شناسی روانی اهمیت بسیار دارد. آرامش، رشد، شکوفایی انسان، بروز همه استعدادها و خلاقیتها و نیل به همه کمالات انسانی در سایه امنیت به دست می آید. امروزه امنیت از شاخصه های کیفی زندگی در شهرها است.
آسیب های اجتماعی از مهم ترین پیامدهای مختلف امنیت به شمار می روند. از آنجا که ف ضاهای شهری امروزی، مولفه ای برای وقوع نابهنجاری های شهری و در نتیجه عدم وقوع امنیت در شهر می باشد، بررسی جنبه های کیفی و کمی امنیت، چه از لحاظ کالبدی و چه از لحاظ اجتماعی در داخل هر یک از فضاهای شهری امری ضروری ا ست. اهمیت محوری امنیت و ایمنی در هر یک از ف ضاها و عنا صر کالبدی شهری، بخ صوص در فضاهایی با طراحی و کاربرد نامناسب، بایستی بررسی شود. از این رو بررسی شاخص های امنیت در محیط ها و فضاهای شهری هدف اصلی مقاله قرار گرفته است.
حال با توجه به اهمیت موضوع امنیت در فضاهای شهری، در این پژوهش این مسئله مطرح می شود که کالبد شهر و کاربری های موجود در آن در کنار سایر عوامل نقشی مهم در میزان احساس امنیت شهروندان در یک فضای شهری ایفا می نماید. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی بر مبنای مطالعات اسنادی و کتابخانه ای می باشد.
مقدمه
در بررسی علل پیدایش شهر و اینکه چرا اجتماعات بشری در محیطی چون شهر گرد هم آمدند، نظریات مختلفی ارائه گردیده است که یکی از این نظریات، مسأله امنیت و ابعاد ایمنی را در پیدایش شهر موثر می داند. حال با گذر قرن ها از پیدایش نخستین اجتماعات شهری، شهرها در نتیجه رشد گسترده کالبدی و جمعیتی خود درگیر مسائل جدیدی در چارچوب انواع مختلف ابعاد زندگی شهروندان هستند.
در این میان، امنیت شهری به عنوان یکی از مسائل مهم در مباحث اصلاحات و ساماندهی شهری است. - ادیبی سعدی نژاد، - 83 :1390 شهرها که حجم وسیعی از جمعیت شهری را در خود جای میدهند، اماکنی بالقوه و مستعد ایجاد رعب و آسیب پذیری هستند، چراکه شهرها نظام های پیچیده با اجزاء درونی بسیار مرتبط با هم دارند. - Bugliarello, - 2005: 278 تحولات دهه های اخیر سبب شده تا امکانات جدید شهرهای امروز مانند گذشته قادر به تأمین آرامش و امنیت شهروندان نباشد.
عواملی که موجب تهدید، کاهش یا حذف امنیت در شهرها می شوند، بی شمارند و برخی فضاهای شهری ظرفیت بالایی در تهدید امنیت شهرها دارند .به دلیل ازدحام و وسعت، فضاهای عمومی در تجاوز به فضای شخصی افراد و نقض امنیت آنها، همواره آمار بالایی دارند. - تقوایی، - 19 :1390 امنیت از نیازها و انگیزه های اساسی انسان به شمار می رود. زوال امنیت آرامش خایر انسان را از بین میبرد و به جای آن اضطراب را به درون انسان راه میدهد .
حتی از نظر برخی اندیشمندان، بریرف شدن بس یاری از نیازها ی آدمی در گرو تأمین امنیت اوست. مازلو نیز در سلسله مراتب نیازها، احساس امنیت را بلافاصله پس از ارضا ی نیازهای اولیه قرا ر می دهد. طبق این دیدگاه امنیت را می توان مؤلفه ای اساسی در هر نظام اجتماعی معرفی کرد. - حقیقتیان، - 38 :1391 از نظر علمی، درک آثار جرم یا همان احساس امنیت به اندازه خود آن، یعنی خطرهای آماری حاصل از وقوع جرم اهمیت دارد، زیرا ترس از قربانی شدن به کاهش حضور شهروندان در محیط شهری و یک مکان خاص منجر می شود و این شرایط به ناامن ترشدن محیط دامن میزند.
درواقع، مفهوم احساس امنیت یکی از شاخصه های کیفیت زندگی در شهرهاست و آسیب های اجتماعی ناشی از آن، از مهم ترین پیامدهای مختلف امنیت به شمار می روند. - حسینی، - 10 :1392 برحسب رویکرد جامعه شناسی امنیت، نمی توان امنیت را به تنهایی به عنوان یک وضعیت بدون ارتباط با بستر اجتماعی آن و یک متغیر مستقل تحلیل کرد، بلکه امنیت را باید به گونه ای دیگر یعنی به عنوان یک متغیر وابسته که با توجه به متن آن معنا می دهد درنظر گرفت.
از این منظر، امنیت فرایندی اجتماعی ارزیابی می شود که متناسب با تحول متن آن، تغییر می یابد؛ به عبارت دیگر، امنیت را بدون مد نظر قراردادن عوامل اجتماعی نمی توان فهم و درک کرد. - افتخاری، - 10 :1380 امروزه توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روشهای ارتقاء آن، به عنوان یکی از اولویت های اساسی طراحان و برنامه ریزان شهری تبدیل شده است.
توجه به امنیت شهری به عنوان بستر اساسی برای ایجاد ارتباطات اجتماعی و ارائه خدمات عمومی و در نتیجه ایجاد شهری پایدار و سالم، مورد اتفاق نظر عمومی نطریه پردازان شهری است. بی تردید نمی توان بدون توجه به این عامل شرایط توسعه مطلوب و پایدار شهری را فراهم ساخت. لکن در کشور ما اصولا توجه به مقوله امنیتی از بعد غیر نظامی آن پدیده ای جدید محسوب می شود و قاعدتا کمبود تحقیقات و مطالعات در این زمینه امری بدیهی است.
با این وجود آمارهای افکار سنجی های مختلف و تحقیقات پراکنده ای که در این ارتباط در برخی شهرهای کشور از جمله تهران انجام شده است، احساس ناامنی شهروندان از جرائم و موقعیت ها ی مختلف را نشان می دهد و به نظر می رسد ریشه برخی از آنها را باید در عدم توجه برنامه ریزان و مدیران شهری در تدوین و اجرای برنامه ها و سیاست های شهری بهینه جستجو کرد که نیازمند ارائه راهکارهای مناسب در بهبود امنیت شهری است.
پیشینه تحقیق
در هر تحقیق علمی مطالعه و بررسی تحقیقات و پژوهشهایی که در ارتباط با موضوع انجام شده، لازم و ضروری است، چرا که بدون دستیابی به نتایج پژوهشی دیگران و توسعه و تکامل آنها، امکان رسیدن به پاسخ مناسب و تجزیه و تحلیل بهتر میسر نیست. در رابطه با امنیت و امنیت شهری طی سال های اخیر مقالات متعددی در سطح بین الملل و داخل ایران نگارش شده است. که در این نوشتار به تعدادی از مهمترین این تحقیقات اشاره میشود.
محمدی و همکاران - - 1396 در تحقیقی با عنوان سنجش احساس امنیت در بافت محلات شهری با تأکید بر پارامترهای اجتماعی - منطقه 6 شهرداری اصفهان - به این نتیجه دست یافتند که بین عوامل اجتماعی و احسااس امنیت شهروندان در محلات منطقه 6 رابطه معناداری وجود دارد. همچنین، مشخص شد عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس امنیت بین محلات در منطقه 6 شهرداری اصفهان تفاوت معنااداری دارد؛ بنابراین، با شناسایی این عوامل در محلات و مشخص شدن میزان اثرگذاری آن ها و شناسایی ضعف های محلات می توان با اقداماتی مؤثر در پیشگیری از جرایم، تدابیری را تدوین و اجرا کرد.
گلی و همکاران - 1393 - در تحقیقی با عنوان سنجش رضایتمندی از تفکیک جنسیتی فضاهای عمومی شهری از دیدگاه کاربران مطالعه موردی: پارک بانوان شمس تبریز به این نتیجه دست یافت که توجه به جایگاه زنان در جوامع کنونی و محدودیت ها - شاخصه ها را تا حدودی پررنگ تر نموده تا احساس امنیت محیطی در بخشهای مختلف فضاهای شهری به ویژه پارکها و فضاهای گردشی در ساعات مختلف شبانه روز برای زنان فراهم شود.
جمال محمدی و همکاران - 1392 - در تحقیق خود با عنوان بررسی احساس امنیت زنان در مناطق شهری نمونه ی موردی مناطق 5 و 13 اصفهان به دست آورد که بین شاخصهای اجتماعی و کالبدی با میزان امنیت، رابطه ی مستقیمی وجود دارد؛ یعنی هر چه این شاخصها در حد بالاتری باشند، امنیت نیز افزایش پیدا میکند. مردم حضور پلیس و نیروی انتظامی را مهمترین عامل در ایجاد حس امنیت میدانند.
رهبری - 1391 - در پژوهشی با عنوان احساس امنیت در فضاهای شهری و حق زنان به شهر: پژوهش اکتشافی در شرق تهران به دست آورد که چهار عامل مهم در نگرش و ادراک زنان از امنیت شهری مؤثر است: ویژگیهای فضای شهری، میانجی های انسانی، حافظه ی جمعی و چندپارگی زمانی. برای بیشتر زنان تأثیر میانجی انسانی، از جمله حامی فردی و حامی عام، به عنوان عوامل تعدیل کننده ی احساس ناامنی تأثیرگذار است؛ لذا ایجاد فضاهای امن شهری با طراحی فضاهای مساعد، افزایش حضور میانجی های عام و نظارت پلیسی ممکن میشود.
مؤیدی و همکاران - - 1392 نیز در پژوهشی به بررسی نقش مؤلفه های منظر شهری در ارتقای سطح احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری در محله اوین شهر تهران پرداخته اند. رویکرد پژوهش، بر محور مؤلفه های طراحی شهری است و نتایج نشان می دهد که علی رغم وجود امنیت، احساس امنیت پایین است. مارتین - 2006 - در پژوهش زنان و امنیت در فضاهای شهری، به دست آورد که ادراک ناامنی در فضاهای عمومی بسیار با پروسه ی تعاملات اجتماعی و ساخت اجتماعی ناامنی رابطه دارد.
فوآ و همکاران - 1988 - در پژوهشی با عنوان گفت وگو های روزانه: فضاهای زنانه و چشم انداز مساکن عمومی در سنگاپور، بیان کردند که زنان میتوانند در زندگی روزانه ی خود در فضاهای اختصاصی خود تغییر به وجود آورند. این تغییر در اماکن متراکم و با ازدحام بیشتر به وقوع می پیوندد. جیوردانو - 2008 - در پژوهشی نشان داد که شبکه های خیابانی محله ها نیز عامل بسیار مهمی در شکل دادن به الگوهای جرم هستند. نتیجه این پژوهش نیز بر این اشاره دارد که به راستی نتیجه شبکه خیابان و کاربری زمین، هار دو در مساائل مربوط به جرایم محله مشارکت دارند.
