بخشی از مقاله
چکیده
خانواده یکی از نهادهای اجتماعی است که در بستر تاریخی شاهد تحولات اجتماعی از سطح گسترده به سطح هستهای منفرد بوده است. خانواده از بین نهادهای بشری، تنهاترین و صمیمی ترین مأمنی برای زیستن، گفتگو، نشست وبرخاست، تأمین امنیت، حل تعارض ها و تقویت جریان عاطفی است. خانواده در نظام دینی اسلام، بیشتر از سایر امور موردتوجه قرارگرفته است.
به طوری فرجام نیک اندیشی، انحراف، بزهکاری، سعادت و شقاوت انسان مدنی را منوط به شرایط تربیتی خانواده می دانند. براین اساس نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که خانواده وظیفه جامعهپذیری دینی-اجتماعی، حل وفصل تعارضات اجتماعی، ترمیم عدالت اجتماعی، تعادل بخشی به اجتماع، کنترل بزهکاری اجتماعی، تقویت باور به قانون و هنجار، همیاری و تعاون مدنی، پروش صمیمیت و جریان عاطفی و مدیریت بحرانها را بر عهده دارد.
مقدمه و بیان مسئله:
زن موجودی ظریف، بااحساس و عاطفه قوی است که خداوند متعال او را آفرید تا بخشی از بار رسالت تعلیم و تربیت جامعه را بر دوش گیرد و در مسیر کمال گام بردارد. خداوند زن را که مظهر جمال الهی است، آفرید و او را مایه آرامش و سکون همسر قرار داد تا خانه و خانواده را در سایه عطوفت و رحمت خود بیاراید. چراکه رحمت و مودت، مایه بقای زندگی است.
حضرت علی - ع - می فرماید: »زن گلی خوشبو است.« - نهج البلاغه، وصیت . - 31 ازدواج و تشکیل خانواده، نیاز و ضرورتی است که در سایه آن، انسان ها می توانند به رشد و تعالی برسند. بدون شک، ارتباط بین اعضای خانواده، مهم و در سطح اجتماع تاثیرگذار است. خانواده به عنوان نهادی اجتماعی، هسته نخستین پیوند اجتماعی انسان را بنیان می نهد و با تأمین مجموعه ای از نیازهای انسانی، عهده دار نقشها و کارکردهای ویژهای است.
خانواده یکی از نهادهای زیربنایی بنیاد و از ساختارهای اصلی جامعه به شمار میآید که همگام با دیگر ساختارهای جامعه در راه رشد و تعالی شخصیت انسان گام برمیدارد. این نهاد مقدس طی قرون متمادی و بخصوص در چند قرن اخیر، شکلهای متفاوتی را تجربه کرده و در فرهنگهای گوناگون قالبهای متفاوتی را به خود گرفته است. با وجود این، خانواده در شکلهای مختلف آن همواره کارکردهای مهمی را دارا بوده است.
یکی از مهمترین جامعه پذیری خانواده در سنت اسلامی، نهادینه نمودن فرهنگ صحیح ازدواج است. چنان که رسول خدا - ص - در این زمینه می فرماید: »النکاح سنتی، فمن لم یعمل بسنتی فلیس منی» «ازدواج سنت من است هر که به سنت من رفتار نکند از من نیست. « باز ایشان فرموده اند: »النکاح سنتی فمن احب فطرتی فلیستن بسنتی«، »ازدواج سنت من است هر که آیین مرا دوست دارد، باید به سنت من عمل کند.
« در فرهنگ دینی و اجتماعی ما تأکید اساسیاولاً بر ضرورت و لزوم ازدواج پسران و دختران جوان است وثانیاً ارتباط نزدیک با جنس مخالف فقط در صورت ازدواج مجاز شمرده می شود. دین مقدس اسلام بیشترین سفارش را در مورد ازدواج به عمل آورده. به گونه ای که تکمیل دین را منوط به ازدواج نموده است. رسول اکرم - ص - فرمودند: هر کس ازدواج کند نصف دینش را حفظ کرده است. پس باید که در نیمه دیگر شرط تقوا رعایت کند. کارکرد ا خانواده از نگاه دین، بقای نسل، آرامش و سکون، احساس مسئولیت، استقلال و خودباوری می باشد.
رنه کونیگ، از دیگر جامعه شناسان خانواده، مهم ترین خصلت و مشخصه اصلی خانواده را رویارویی روابط و صمیمیت می داند و خانواده را گروهی که با احساسات شدید با یکدیگر در ارتباط هستند، تعریف می کند. او معتقد است در دوران کنونی کارکردهای ثانویه خانواده، شامل کارکردهای اقتصادی، آموزشی، بهداشتی، نگهداری از سالخوردگان و گذران اوقات فراغت، به سازمان های دولتی واگذار شده و خانواده قادر شده به کارکرد اولیه خود، رشد شخصیت اجتماعی و فرهنگی کودکان، بپردازد
کونیگ در عین حال برای واگذاری کارکردهای خانواده به جامعه و جدا شدن خانواده از روابط و مناسبات کل جامعه از اصطلاح ناهماهنگی استفاده می کند - باث، - 1373 و معتقد است خانواده بیش از حد به جامعه وابسته شده و از آن جا که این کارکرد ها برای خانواده اساسی بوده اند، خانواده بدون آنان قادر به ادامه حیات نیست. وی هم چنین خانواده و جامعه را بیشتر در تقابل با یکدیگر می داند و نه در ارتباط با هم و معتقد است تضاد و نابرابری های موجود و اختلالات در روابط درونی خانواده که برای آن از اصطلاح نابسامانی استفاده می کند، ارتباطی با جامعه ندارند. شلسکی خانواده و جامعه را در تقابل با یکدیگر قلمداد می کند.
زندگی در جامعه را دارای انضباط خشک و نظم کسالت آور و در مقابل خانواده را فضایی آکنده از احساسات مشترک، آرامش محیط انسانی و محبت می داند و به همین علت معتقد است خانواده باید به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد
شلسکی هم چنین نظام خانواده را دارای سلطه طبیعی می داند و آن را در برابر سلطه انتزاعی جامعه قرار می دهد. از نظر شلسکی وجود سلطه طبیعی مرد در خانواده ضروری و ضامن حفظ کارکردهای سنتی خانواده است و رشد و توسعه این سلطه طبیعی از عوامل موجودیت خانواده است. او نابرابری میان زن و مرد و عدم اشتغال به کار زنان را از عوامل ثبات خانواده ارزیابی می کند و بر این نظر است که کار کردن زن در بیرون از خانه، امنیت و موجودیت خانواده که به وجود آورنده زیربنای معنوی رفتار است، با خطر مواجه می سازد و سبب نابه سامانی در روابط اجتماعی درون خانواده می گردد و روند تربیت فرزندان در محیطی سرشار از اعتماد و مراقبت که آن را کارکرد ویژه و منحصر به فرد خانواده می داند، مختل می کند
بر این اساس هدف و پرسش اصلی پژوهش به شرح زیر می باشد:
هدف اصلی: شاخص های تربیتی نظام خانواده در اندیشه امام علی - ع - و امام سجاد - ع -
مباحث نظری پژوهش:
یکی از کارکردهای خانواده، تربیت فرزندان به عنوان شهروندان آینده است. البته این هدف بستگی به نوع ساختار و جو مسلط بر خانواده دارد. چون نوع روابط میان نقش های مختلف در خانواده و به تبع آن، تفوق هریک از گونه های ساخت قدرت و یا شیوه های تربیتی - استبدادی، دموکراتیک و... - منجر به بروز رفتارهای متفاوت از سوی فرزندان در عرصه اجتماعی خواهد شد
تحقق اصل مودت و رحمت، حفظ آرامش و سکونت و زمینه سازی برای رشد و ارتقای مطلوب هریک از اعضای خانواده، رهین رعایت این وظیفه مهم از سوی زوجین است و ازاین رو، هرگونه عملی که موجب القای تشویش و نگرانی، اضطراب و نابسامانی، غم و اندوه و کینه و نفرت در محیط خانه و خانواده باشد از دیدگاه آفریدگار هستی مذموم و مطرود است
خانواده ای از منظر اسلام خوش بخت است که محبت و دوستی و صداقت بر فضای خانواده و در ارتباط بین اعضای خانواده حاکم باشد؛ چراکه اختلاف و بدبینی استحکام خانواده را از بین می برد و پایه های خانواده را سست می کند. پارسونز نقش های خانوادگی را براساس جنس تفکیک می نماید و معتقد است که کسب مهارت و تخصص در زمینه ٔ ایفای نقش های خانوادگی باید متناسب با استعدادهای طبیعی و بالقوه اعضا کهقهراً متفاوت بوده و تفاوت آن ناشی از ساختارهای ویژه جسمی و روانی دو جنس است، باشد. از نظر پارسونز تفکیک نقش ها به حفظ نظام خانوادگی کمک میکند و به علاوه مبنای اجتماعی کردن کودک است
در این دیدگاه وظیفه زن در خانواده تأمین نیازهای عاطفی و احساسی اعضای خانواده و وظیفه مرد نیز تأمین نیازهای مادی و اقتصادی آنان است. درواقع نظریه پارسونز مبتنی بر تفکیک نقش خانوادگی بین زن و شوهر و انفکاک نقش ها بر پایه جنسیت است که وی آن را به حوزه وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر در چارچوب نهاد خانواده تسری داده است . این الگو زمینه ایفای کارکردهای اصلی خانواده یعنی تثبیت شخصیت بزرگسالان و جامعهپذیری کودکان را فراهم میآورد.
کارکرد اجتماعی نظام خانواده از نگاه امام علی - ع - :
-1 تعاون و همکاری و تقسیم کار: در یک خانواده منسجم، پویا و اعتدال گرا هر یک از اعضاء در کارها و رفع سختی ها و مشکلات با هم دیگر مشارکت و همکاری دارند. ضروری ترین عامل در استواری هر کانون انسانی، - تقسیم کار - است و در تعیین چگونگی تقسیم کار، بیش از هر چیز می باید به استعدادهای تکوینی مرد و زن نظر داشت و چنین دقت نظری بدون بهره گیری از افق بر تر وحی امکان پذیر نخواهد بود.
از سویی علی بن ابی طالب - ع - در خانه با همسرش زهرا - س - همکاری می کرد. کار خانه را زهرا به اختیار خودش انتخاب کرده و علی - ع - به او تحمیل نمی کند. در عین حال علی - ع - میخواهد فشاری بر همسر عزیزش وارد نیاید - و در کارها به او کمک میکند - .هنگامی که رسول خدا - ص - پیشنهاد تقسیم کار در منزل امام علی - ع - را می دهند، حضرت فاطمه - س - مسرور شده و رضایت خویش را این گونه ابراز مینمایند
