مقاله ضرورت توجه به خرده فرهنگ‌ها در برنامه درسی پایه ششم ابتدایی

بخشی از مقاله

چکیده

در دهههاي اخیر تغییرات عمیق علمی، سیاسی و اجتماعی تجارب جدیدي براي انسانها فراهم کرده است. این تجارب، بر مقوله ارتباط بین فرهنگها اثرگذار بوده است. به گونهاي که امروزه فرهنگها بیش از گذشته مورد تبادل قرار میگیرند و خرده فرهنگهاي گوناگون از امکان بیشتري براي ظهور و بروز برخوردارند. کشور ما از جمله کشورهایی است که جغرافیاي اقلیمی، فرهنگی ، زبانی وبومی آن بسیار متنوع است.

خرده فرهنگها در نظام آموزش وپرورش و نظام برنامه ریزي درسی از جایگاه حساسی برخوردار هستند. جامعه بدون وجود خرده فرهنگها، داراي کارکرد کامل ومعنا ومفهوم واقعی نمیباشد. لذا برنامه ریزان درسی بایستی به ارزشهاي گوناگون افراد و تفاوتهاي فرهنگی آنها در برنامه ریزي توجه ویژه داشته باشند. با توجه به اهمیت و نقش خرده فرهنگ ها در برنامه درسی این مقاله درصدد است که به بررسی ضرورت توجه به خرده فرهنگ ها در برنامه درسی پایه ششم ابتدایی بپردازد.

مقدمه

در هر کشوري اقوام و ملیت هاي گوناگونی زندگی می کنند که هریک ویژگی هاي فرهنگی خاص خود را دارند و این ویژگی ها بدون شک بر جریان تحصیل و موفقیت هاي بعدي آنها در اجتماع تأثیرگذار است. تفاوت هاي فرهنگی درون مدرسه نیز وجود دارد، زیرا دانش آموزان و معلم یک کلاس هر کدام خرده فرهنگ هاي خاص خود را دارند و ممکن است این خرده فرهنگ ها گاهی در تقابل باهم قرار گیرند . بر اثر این تقابل ممکن است، شرایطی پیش آید که به نفع تعداد اندك و به زیان اکثریت دیگر باشد.

به نظر جامعه شناسان آموزش و پرورش، آموزش از این نوع، تابع نظامی »تک فرهنگی« است که در آن به دلیل طراحی برنامه درسی بر مبناي خرده فرهنگی خاص، کلیه دانش آموزانی که به خرده فرهنگ هاي دیگر تعلق دارند و از الگوهاي رفتاري متفاوتی پیروي می کنند در موضع ضعف قرار می گیرند و شانس چندانی براي موفقیت در مدرسه و کلاس درس پیدا نمی کنند.

یکی از راه حل هاي این مشکل، به کارگیري آموزش و برنامه درسی چند فرهنگی در نظام هاي آموزشی است. - جوادي، . - 1379 متخصصان تعلیم و تربیت نظیر کول - 1974 - 3، ورچ - 1985 - 4 و برونر - 1984 - 5، فرایند یادگیري را به عنوان کارآموزي فرهنگی در تجارب اجتماعی، تفکر را به عنوان فرایند محاوره اي تسهیل شده از طریق ابزارهاي فرهنگی و فرایندهاي اجتماعی و فرهنگ را به عنوان شیوه مشترك زندگی در اجتماعاتی که از طریق بکارگیري ابزارهاي فرهنگی، فناوري ها، مصنوعات و مفاهیم به طور مستمر بازسازي می شود، تلقی می کنند.

- کام پولاینین و رن شاو1، . - 2007 نلر2 معتقد است اگر فرهنگ، رفتار اعضاي خود را تعیین می کند پس برنامه درسی هم باید بر اساس مطالعه اي مستقیم از وضع امروز و فرداي فرهنگ بنا نهاده شده باشد. قبول چنین پیش فرضی موجب می گردد، نه تنها برنامه درسی بلکه تمامی مؤلفه هاي مربوط به آن متأثر از فرهنگ در نظر گرفته شود. - نلر،1908، . - 26 یکی از کارکردهاي اساسی آموزش و پرورش حفظ، انتقال و بازسازي فرهنگ است.

کوشش جهت هماهنگی نظام آموزش و پرورش با انتظارات مردم در جنبه هاي مختلف زندگی و انتخاب راه مناسب براي ترویج فرهنگ و ارزش هاي بومی متناسب با دانش پیشرفته، همگون سازي و توسعه آن، شرط اساسی توسعه جامعه و رمز اصلی سازگاري برنامه هاي آموزش و پرورش با نیازها و ضرورت هاي توسعه اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی عصر جدید محسوب می شود. - مک دونالد3، . - 2005

وجود تفاوت هاي فرهنگی به عنوان یک واقعیت مهم در اغلب جوامع و الزامات و ضرورت هاي پیش رو در مواجهه با این مقوله، برنامه ریزان و کارگزاران تعلیم و تربیت را بر آن داشت تا بیش از پیش به این مسئله توجه نمایند؛ زیرا آموزش و یادگیري در هر جامعه اي با فرهنگ ارتباطی تنگاتنگ و متقابل دارند. از یکسو فرهنگ محصول آموزش قلمداد شده و از سوي دیگر فرایند آموزش متأثر از نظام معنایی، ارزشها و هنجارهاو یا همان فرهنگ موجود در یک جامعه تلقی شده است.

- برونر، 1996 به نقل از فاضلی، . - 1390 از دیدگاه گالاگر - 2005 - 4 چند فرهنگی به مثابه واکنشی مثبت نسبت به خیزش دوباره مسئله قومیت در اواخر قرن بیستم و یک واقعیت عملی در رد دیدگاه افراطی ملی گرایی است که خود مبنایی را براي ایجاد کثرت گرایی زنده و رشد و پویایی جوامع انسانی فراهم می سازد.  آموزش چند فرهنگی بر آن است تا همه فرهنگ ها، در کنار یکدیگر زندگی مسالمت آمیزي داشته باشند.

ترکیب جمعیتی کشور ایران گروه هاي فرهنگی، قومی و زبانی متنوعی را دربرگرفته که با یکدیگر متفاوت هستند. این گروه هاي گوناگون براي آنکه بتوانند به صورت مسالمت آمیز در کنار یکدیگر زندگی کنند باید از تعصب و قوم مداري دوري و به سمت نسبی گرایی حرکت نمایند، لذا باید تفاوت ها و شباهت هاي فرهنگی یکدیگر را شناخته و در جهت رشد روابط بین فرهنگی تلاش کنند - عزیزي و همکاران، . - 1389

جامعه چند فرهنگی به حضور همزمان چند قوم و به تبع آن چند فرهنگ مختلف در چارچوب جغرافیاي سیاسی واحد اشاره دارد. - پارخ5، . - 2008 علاوه بر فرهنگ کلی حاکم بر هر جامعه، طبقات، قشرها و گروه هاي مختلف جامعه نیز داراي فرهنگ ویژه خود هستند که ریزفرهنگ یا خرده فرهنگ خوانده می شود. خرده فرهنگ بر مجموعه اي از ارزشها، سلوك ها، شیوه هاي رفتار و طرز زندگی یک گروه اجتماعی که از فرهنگ مسلط جامعه مفروض، متمایز ولی با آن مرتبط است اطلاق می شود بنابراین به طور ساده می توان گفت خرده فرهنگ، فرهنگی درون فرهنگ بزرگ تر است - سازگارا، . - 1379

خرده فرهنگ ها، بسیاري از شیوه هاي زندگی فرهنگهاي پیرامون خود را می پذیرند، اما همچنان برخی از انتظارات، کنشهاي خاص و روش کار خود را حفظ می کنند. بنابراین، شیوه زندگی گروه هاي کوچکتر تا حدي شبیه به فرهنگ هاي مجاور است، اما در عین حال، از آن متمایز و مشخص می شود. خرده فرهنگ ها نقش مهمی در شناخت فرهنگ یک کشور دارند. - صدیق سروستانی، . - 1387

برنامه درسی به عنوان اصلی ترین عنصر در نظام آموزشی ایران می تواند با ارائه محتواي درسی متناسب با ویژگی هاي جامعه، احتمال ایجاد تنش هاي میان فرهنگی را کاهش داده و دانش آموان را در مواجهه با اقتضائات عصر جدید موفق سازد. - عراقیه، - 1392 دوره ابتدایی نخستین گامی است که در جهت آموزش رسمی افراد براي زندگی برداشته می شود و باید هدف آن آموزش دانش ها و مهارت هایی باشد که ارزش همگانی دارد و مورد نیاز همگان است.

آموزش ابتدایی در تحقق برنامه هاي توسعه اقتصادي و اجتماعی نقش انکارناپذیر دارد. فواید و مزایاي ناشی از آموزش ابتدایی براي افراد جامعه می تواند تحکیم وحدت و تقویت همبستگی اجتماعی از طریق اشاعه سنت ها و رسوم اجتماعی، فراگیري ایدئولوژي ها و زبان ها، منطقی کردن الگوي مصرف و سر انجام زمینه ساز انطباق بیشتر جامعه با تغییرات باشد. - نورس و بارنت1، . - 2010

امروزه، ضرورت و نقش آموزش دوره ابتدایی را فقط در توسعه مهارت ها و قابلیت هاي شناختی به طور اعم، و آموزش و آماده کردن کودکان براي ورود به مدارج تحصیلی بالاتر خلاصه نمی کنند، بلکه آن را به طور اخص عامل و اساس هرگونه تحول آغازین در عرصه ي رشد و توسعه ي اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي می دانند. - آقازاده و فضلی، . - 1384 به دنبال اجراي برنامه درسی ملی در نظام آموزشی پایه ششم به مقطع ابتدایی اضافه شد و برنامه هاي آموزشی متناسب با آن دچار تغییر و تحول گردید. - طالعی و همکاران، . - 1392

در واقع در ساختار جدید نظام آموزشی، پایه ششم به عنوان سال پایانی دوره ابتدایی با ارائه دروسی همچون قرآن، تعلیمات دینی و اخلاقی، زبان و ادبیات فارسی، مطالعات اجتماعی و آداب زندگی، ریاضیات، علوم تجربی، هنر و تربیت بدنی، تفکر و پژوهش و کار و فناوري، در چارچوب اهدافی چون تربیت عقلانی و تقویت تفکر و تعقل، آشنایی با آداب و مهارت هاي زندگی و به کارگیري آنها، رشد توانایی به کارگیري مهارت هاي اصلی زبان و خواندن و نوشتن متون زبان فارسی و استفاده از مهارت هاي پایه ریاضی در حل مسائل روزمره زندگی، شناخت و کاربرد روش ها، مواد و ابزارهاي علمی و فناورانه در یادگیري و زندگی روزمره تلاش می کند تا دانش آموزان را واجد مهارت ها و آمادگی هاي لازم براي ورود به دوره اول متوسطه کند.

 کتاب درسی دوره ابتدایی در ایران همواره مهم ترین نقش را در آموزش و پرورش داشته و دارد. همه ساله وزارت آموزش و پرورش براي دانش آموزان دوره ابتدایی کتب درسی را به طور مشترك تألیف و منتشر می کند. آموزش و پرورش به عنوان یک جنبش اصلاحی، منادي ایجاد تغییرات براي جلوگیري از نابرابري هاي آموزشی و نیز ارج گذاري به تفاوت هاي فرهنگی براي قرار گرفتن در متن و بطن فرایند تدریس و یادگیري است. آموزش و پرورش با رویکرد چند فرهنگی می تواند با حفظ خرده فرهنگ هاي یک کشور نقش کلیدي خود را در شکل گیري هویت ملی فرد ایفا کند. - بهرامی و طالبی، . - 1394 با توجه به موارد مطرح شده این پژوهش درصدد است تا ضرورت توجه به خرده فرهنگ ها در برنامه درسی پایه ششم را مورد بررسی قرار دهد.

ضرورت توجه به خرده فرهنگ ها در برنامه درسی

از جمله رسالت هاي نظام تعلیم و تربیت در جوامع چند فرهنگی، طراحی برنامه درسی حساس به فرهنگ و پاسخگو به ویژگی هاي چند فرهنگی است. تا از این طریق پیش بینی ساز و کار مناسب به منظور نزدیکی فرهنگ ها، ایجاد تفاهم و تعامل میان آنها در جهت همزیستی مسالمت آمیز و رفع سوء تفاهم هاي احتمالی ضرورت مضاعف یابد.

حضور و زندگی قومیت هاي مختلفی همچون فارس ها، ترك ها، کردها، بلوچ ها، ترکمن ها، عرب ها و لرها در کنار یکدیگر و نیز تکلم به زبان هاي فارسی، ترکی، کردي، لري، ترکمنی، عربی، بلوچی، طالشی، تاتی، لکی، ارمنی و وجود لهجه هاي مختلف در برخی از زبان ها، نمودي از وجود تنوع قومیت ها و فرهنگ ها در ایران کنونی است.

- مقصودي، . - 1372 فرهنگ، رفتار، نگرش و ارزش هاي انسان را شکل می دهد. رفتار انسان از فرایند جامعه پذیري ناشی شده و جامعه پذیري همواره درون بافت معین محیط هاي فرهنگی و قومی رخ می دهد که به تناسب، این محیط هاي فرهنگی و قومی نیز بر فرایند آموزش تأثیر می گذارند. - پاي2، . - 1984 توجه به خرده فرهنگ ها به عنوان یک نیاز ضروري در جوامع چند فرهنگی، امري حیاتی است. توجه به خرده فرهنگ ها مسائلی همچون نژاد پرستی و سایر انواع تبعیض در مدارس و جوامع را به چالش می کشد و در عوض تکثر قومی، فرهنگی و نژادي را مورد تأکید و تصدیق قرار می دهد. - گاي3، . - 2005