مقاله شاخص­های طراحی فضاهای آموزشی برای کودکان مبتلا به اتیسم

بخشی از مقاله

چکیده

با توجه به اینکه افراد با بیماریهای خاص محدودیتهای خاص خود را دارند، همگام با تامین خدمات و فرآیند درمان آنها دانش معماری و شهرسازی نیز بایستی در راستای شناخت مشکلات و ارائه خدمات به این افراد تلاش نماید. همزمان با تامین محیطی ایمن و کارا برای این افراد معماری و شهرسازی به عنوان ابزارهای تامین کیفیت محیط انسانساخت در راستای بهبود کیفیت زیست و تامین رفاه کلیه گروههای اجتماعی - سنی، جنسی، حرکتی و ... - میتوانن د به عنوان مکمل فرآیند درمان و آموزش افراد و بیماران با نیازهای خاص - به طور خاص در این پژوهش کودکان 2 تا 10 ساله مبتلا به اتیسم - عمل نماید.

پژوهش حاضر با پیشفرض قرارد دادن این اصل - تامین کیفیتهای مورد نیاز درراستای نیازهای کودکان مبتلا به اتیسم در راستای رفع مشکلات و ارتقای عملکرد آموزش و درمان با استفاده از کیفیتهای محیطی و کالبدی - تلاش نموده است نسبت به نیازهای کودکان اتیسم را شناسایی کند و با توجه به این اصول اقدام به تدوین اصول طراحی فضاهای آموزش مورد نیاز آنها نماید.

روش تحقیق این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و دادههای پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی و مصاحبه به دست آمده است. نتایج نشان میدهد فضاهای آموزشی و توان بخشی برای کودکان اوتیسم باید دارای پتانسیل-های لازم بر پایه شناخت ویژگیهای روحی، روانی و رشد آنها بوده و از فضاهای متنوعی با فابلیت تغییر برخوردار باشد و استفاده از نورغیرمستقیم ،رنگهای ملایم و شکل های متنوع بدون تکرار در طراحی فضاهای داخلی و خارجی برای آرامش ذهن کودک اوتیسم ضرورت دارد.

-1 مقدمه

بنیانگذاران معماری مدرن فرم را تابع عملکرد میدانند و در پی ایجاد استانداردهایی در مقیاس کلان هستند . عموما معماران به عملکرد توجهی خاص نشان می دهند اما محدوده این توجه بیشتر بر نیازهای عمومی متمرکز می باشد و ناچارا به تفاوت های فردی اهمیت کمتری داده می شود . چنین رویکردی جمع های انسانی را به گروههای اقلیت و اکثریت تقسیم می نماید . گاه این دسته بندی ها منجر به نادیده گرفتن گروهی از افراد خاص جامعه می شود که نه تنها آنها را منزوی ساخته وحتی باعث سربارشدن در جامعه میشوند، بلکه جامعه را از استعداد و توان بالقوه ایشان نیزمحروم می کند.

ضرورت طراحی فضاهایی متناسب با نیازهای کودکان اتیسم به دلیل افزایش روز افزون مبتلایان به این بیماری در ایران بخوبی مشهود است . فضاهایی که بتوانند بستری مناسب برای رشد فکری و اجتماعی این کودکان در عین تامین آرامش آنها فراهم آورد .

اتیسم   - اختلالات  نافذرشد - به  معنای درخودفرورفتن وعدم توجه به جهان خارج معنی شده است.این بیماری اولین بار درسال 1980 برای شرح گروهی از اختلالات به کاربرده شد که با مشخصات اختلال درایجادروابط معمول بین فردی و اجتماعی و اختلال در فعالیت های تصویری و اشکال در به دست اوردن مهارت گفتاری وغیرگفتاری وتمایلات محدود به یکسری فعالیت ها وعلائق وتمایل به تکرار نمودن آنها تعریف می شد. 

متاسفانه اتیسم با کودک به دنیا می آید و مبتلایان به آن اغلب به علت تفاوت در رفتار و تنوع مشکلات گاهی کر،عقب مانده ذهنی-کودک شیزوفرنیک و غیره شناخته می شوند وباتشخیص اشتباه پزشکان وعدم آموزش های لازم این کودکان ازبازگشت به زندگی عادی محروم می مانند

در واقع در کودک اوتیست مرز و منطقی برای معیارهای ما وجود ندارد.مجله نیوزویک درچاپ مورخه 28 می . 2004 درباره این کودکان گفته است":کودک اوتیست قربانی عجیب ترین و پیچیده ترین نابسامانی کودکان می باشد". باتوجه به وسعت نیازها و تنوع اختلالات مبتلایان به اوتیسم ایجاب می کند که کارشناسان زبده در این زمینه به آموزش و بازگشت آنها به زندگی کمک کنند و جای خالی این موضوع همچنان وجود" دارد.متاسفانه" درمان قطعی برای این کودکان وجود ندارد.

درمان اصلی این کودکان، آموزش فرد به فرد توسط مربیان در زمینه رشد مهارت های ارتباطی، وضعیت تکلمی کودکان و آموزش مفاهیم پایه زندگی مانند سلام کردن و چگونه در محیط اجتماعی قرار گرفتن است که ممکن است ماه ها و یا سال ها طول بکشد

با توجه به افزایش آمار مبتلایان به اتیسم ،علاوه بر تقاضای نگهداری از آنها در مراکز روزانه، با تقاضا برای مراکز شبانه روزی نگهداری از مبتلایان" به اتیسم روبرو شده ایم که بی سابقه است و همچنین برای آموزش این کودکان بهتر است که در" ابتدای آموزش در مراکز بیست وچهارساعته نگهداری شوند. - مک آلیستر،2010 - گفته می شود در دنیا از میان هر 10 هزار کودک زیر 12 سال ، 2 تا 5 کودک مبتلا به اتیسم هستند. اگر هم عقب افتادگی را به عنوان یکی از علائم بیماری بشمار آوریم ، شیوع این بیماری به 20 کودک در هر 10 هزار کودک می رسد .در سال 1992 از هر 150 کودک یک کودک به اختلالات طیف اتیسم مبتلا بوده است ک ه این رقم در سال 2000 به یک کودک در هشتاد و هشت کودک رسیده است.

پسران بیش از دختران قربانی این بیماری می شوند . بررسی ها نشان می دهد ابتلا به این بیماری 3 تا 5 برابر بیشتر از دختران است. گفته می شود از هر 10 کودک یا بزرگسال مبتلا به اتیسم 7 نفر دچار کند ذهنی و مشکلات مربوط به عملکرد و واکنش های مغز هستند . همچنین 30  درصد این کودکان دچار تشنج می شوند

با توجه به ضرورت وجود مراکز آموزشی و درمانی خاص کودکان اتیسم، بایستی ابتدا ویژگی ها و نیازهای خاص این کودکان مورد شناسایی قرار گیرد و سپس نسبت به تدوین اصول مورد نظر اقدام نمود.

-2 مواد و روشها

در این پژوهش از روش توصیف کیفی کمی استفاده شده.مطالعه بر روی کودکان جهت شناخت روحیات آنان - وتصورآنها نسبت به فضاهای اطراف، عکس العمل هایشان نسبت به محیط اطرافشان با مطالعه میدانی مانند پرسشنامه تصویری کلامی و به صورت آزمایشی صورت گرفته است.

60 پرسش نامه شامل 22 سوال ویژه ی مربیان و 38 مورد هم برای والدین کودکان 2تا 10 ساله در مرکز ساماندهی درمان و توانبخشی اختلالات اوتیستیک در شیراز پخش و پر شده بود اما چو ن متاسفانه مربیان حاضر به همکاری نشدند و اعلام کردند که اکثرمربیان مادریارها هستند و سوالها میتوانند یکی باشند ،ده مورد پرشده خلاصه و سوالات کمتر و ساده تر و بعضی ازآنها حذف شدند.

ودرآخردرغالب چهاربرگ دراختیار موسسات مختلف در شهرهای شیراز،اصفهان،تهران قرار گرفت ونتایج مورد ارزیابی قرار گرفت .از 60 پرسشنامه ارائه شده که همگی توسط جنس مونث پر شده است مربی یا مادریار شش نفر دختر وچها و چهار عدد پسر بودند..نمونه گیری از شصت نفر انجام شد.حدود پنج تا ده عدد پرسشنامه به هرموسسه داده شده است. در ابتدا مبانی مورد نظر برای بیماری اتیسم و تاثیرات شناخته شده این معماری بر این بیماران بررسی میشود.

-1-2 اتیسم

اصطلاح اتیسم از لغت یونانی >اتو< به معنی خودآغاز – معطوف به خود ساخته شده و به معنی در خود فرورفتن ،تمایل به مجذوب خود بودن و عدم توجه به جهان خارج است . این اصطلاح وضع کودکانی را نشان می دهد که با داشتن حافظه خوب توانایی عملی انجام کارها ، قوه دیداری و شنیداری سالم ، رابطه ای بسیار محدود با دنیای بیرون خود برقرار می سازند . این اصلاح توسط روانپزشک یونانی بلولر - 1911 - در توصیف رفتارهای یک بیمار ساخته شد . این بیمار تمایلات در خود فرو رفته را در جنبه های اجتماعی بروز می دهند

اتیسم عبارت است از ناتوانی کودک در برقراری ارتباط با مردم یا موقعیت ها . - کوشا،مریم. - 1393 این کودکان به والدین یا اشخاص دیگر هیچ وابستگی نشان نمی دهند و با کودکان هم سن و سال خود بازی نمی کنند در حالیکه به اشیاء بی جان علاقه و وابستگی شدید پیدا می کنند . این کودکان تماس چهره ای و ارتباط چشمی با دیگران برقرار نمی کنند و کمتر صحبت کرده و حتی در صورت صحبت تکلم آنها غیرعادی است . مثلا به جای ضمیر من از شما استفاده می کنند و یا کلام دیگران را پژواک گونه و طوطی وار تکرار می کنند .

کودکان اوتیستیک از تغییراتی که در امور روزانه و محیط اطرافشان حاصل می گردد به شدت برآشفته می شوند مانند تغییر در محل خواب یا ظرفی که در آن غذا می خورند و هر غذایی را نیز نمی خورند . این کودکان برخلاف اغلب کودکان مادران خود را در آغوش نمی گیرند و میلی به تماس بدنی با دیگران ندارند . آنها دارای رفتارهای خود آسیب رساننده نیز بوده ، ممکن است سر خود را دیوار  کوبیده یا دست خود را گاز گرفته و یا در آتش قرار دهند .

آنها اغلب با حرکات تکراری خود را سرگرم می کنند و به هیچ چیز دیگر توجه نمی کنند مثلا با کوبیدن دو شی به هم صدایی را برای خود ایجاد می کنند و به صداهای دیگر توجه نمی کنند به همین جهت به نظر می رسد مشکلات حسی داشته باشند لذا اغلب اشتباهی بعنوان کودکان کر و لال تشخیص داده شده اند . کودکان اوتیستیک از نظر فیزیک جسمانی عادی بوده و معمولا چهره ای جذاب دارند و در برخی موارد حافظه خوبی از خود نشان می دهند . - ادولف،2002 - در سال 1965 برای اتیسم دو علامت شاخص تعریف  شد : عدم توانایی در ایجاد ارتباط با دیگران و عدم توانایی در ابراز معانی از طریق زبان .

تفاوت در روابط اجتماعی مهمترین ویژگی تعریف شده اتیسم است . رشد و بهبود مهارت های اجتماعی باسازگاری های مثبت دراز مدت در ارتباط است . امروزه توجه به کودکان اوتیستیک بیشتر شده و از طرفی میزان شیوع این اختلال بیشتر نشان داده می شود . شاید یکی از علت های وجود آمار بالای اتیسم وجود ابزارهای تشخیصی مناسب اتیسم است . قبلا ممکن بود که افراد اتیسم درست تشخیص داده نشوند و تشخیص های دیگری دریافت کنند

-2-2 تاریخچه بیماری اتیسم

بلور یونانی در سال 1911 اولین روانپزشکی بود که اصطلاح اتیسم به معنی زندگی کردن درخود را در توصیف رفتارهای یک بیمار ارائه داد. این بیمار تمایلات در خود فرورفته را در تعاملات اجتماعی نشان میداد. - مجاهدی، - 1393البته اتیسم بلولر بعنوان یک صفت شخصیتی ممکن است در افراد خجول ، درون گرا و منزوی نیز مشاهده شود . بلولر سستی تفکر ، اختلال عاطفه و احساس دوگانه را علائم اصلی و توهمات و هذیانها را علائم فرعی اسکیزوفرنی دانست .

لئوکانر اولین کسی بود که در ایالات متحده امریکا بعنوان استاد روانپزشکی کودک انتخاب شد او در سال 1935 اولین کتاب روانپزشکی کودک را منتشر کرد و این کتاب هنوز هم بعنوان یکی از مراجع کلاسیک این رشته بکار می رود