بخشی از مقاله
چکیده
از جمله مسائلی که در اخلاق ، مطرح بوده مسأله شاخصه های اخلاقی استاد وشاگرد است - که در چار چوب اخلاق حرفه ای می باشد. - که در این نوشتار به عنوان یک مسأله مهم از دیدگاه علامه طباطبایی - ره - مورد بررسی قرار می گیرد.به عنوان پرسش اصلی این پژوهش،می توان این سؤال را مطرح کرد: که شاخصه های اخلاقی استاد و شاگرد از دیدگاه علامه طباطبایی - ره - چیست؟در این جستار سعی شده است با بهره مندی از روش تحلیل داده ها، با رویکردی کیفی، که مبتنی بر گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای است، به سئوال این پژوهش پاسخ داده شود.هدف از نگارش مقاله حاضر ارائه دیدگاه صحیح از علامه طباطبایی - ره - در باره شاخصه های اخلاقی استاد وشاگرد است.
یافته های این پژوهش نشان می دهد که شاگرد پروری،متانت ، وقار، روحیه سکوت از جمله شاخصه هایی است که مورد تائید شاگردان برجسته علامه نیز می باشند. در این مقاله ضمن تبین هریک از این شاخصه های اخلاقی ، به بررسی موضوع به شکل تطبیقی، با تأکید بر رویکرد آموزهای دینی مبادرت شده و مبانی اخلاقی و شرایط آن نیز مورد تحلیل قرار گرفته است.
مقدمه
« - سوره آل عمران آیه - 159 ای پیامبر: اگربد اخلاق بودی مردم از کنار تو پراکنده میشدند.
موضوع تحقیق حاضر بررسی شاخصه های اخلاقی استاد وشاگرد درسیره علامه طباطبایی - ره - است.که می توان از آن به عنوان یکی ازمهمترین مباحث اخلاقی در باب تعلیم وتعلم، یاد کرد.سیره ی علمی مرحوم علامه بر این بود که این شاخصه ها ، منطبق بر قرآن عظیم و بر اساس آموزه های دینی باشد. با توجه به این اصل، شاخصه های اخلاقی استاد وشاگرد درسیره علامه طباطبایی - ره - چیست؟پیشینه موضوع به زمان نزول آیات قرآن و ذکر آموزه های اخلاقی در آیات و روایات و سیره معصومین باز می گردد .
بررسی این موضوع از جهاتی قابل توجه بوده و از اهمیت خاصی نیز برخوردار است ، چنانچه در بعضی از کتابهای اخلاقی یک بخشی از مباحث ، اختصاص به آداب متعلمین دارد . از دهه 70 نیزدر قرن بیستم میلادی به دنبال جنگ ویتنام و پیامدهای رسوایی واترگیت موج تازه ای از توجه به ابعاد اخلاقی علم و فناوری به میان آمد.مباحث رشد پرشتاب علم و فناوری، همزمان با ضعف و مسئله آمیز شدن نظام های سنتی اخلاقی در جوامع - به ویژه در مراحل گذر از دوره پیش مدرن به مدرن و سپس پست مدرن - موضوع دیگری بود که به اهمیت اخلاق حرفه ای در حوزه آموزش عالی و دانشگاه معطوف شد.
نتیجتاً این پرسش به میان آمد که با این حد از تصرف ذهنی در عالم که با پیشرفت دانش و فناوری ظاهر می شود آیا فعالیت های علمی متعهد به کیفیتی مبتنی بر منطق اخلاقی و خیرجمعی نیز هست؟ لذا نظر محققین به پاسخ این سوال جلب شد که اعتماد عمومی به کیفیت نظام حرفه ای معطوف به چیست؟درکشور ایران نیزتلاش های زیادی برای تدوین استانداردهای اخلاقی حرفه ای برای آموزش و تدریس به حدود دو دهه قبل برمی گردد. لکن در طی چند سال اخیر مواردی در این ارتباط پژوهش شده است.
با بررسی الگوی سیستمی اخلاق حرفه ای در آموزش عالی - یک تحقیق کیفی - به این نتیجه رسیدند که اخلاق در آموزش عالی مفهومی چند بعدی است و منشأ اثربخشی در آن می باشد. به همین دلیل مورد توجه بسیاری از دانشگاه ها قرار گرفته است. براساس این تحقیق تأکید زیاد بر درون مایه های فردی مانند وجدان کاری و نظارت الهی توجه به عوامل راهبردی، نهادینه سازی و اعتماد عمومی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
بنابراین پژوهش حاضر نیز به تبیین شاخصه های اخلاقی استاد وشاگرد درسیره علامه طباطبایی - ره - از جمله روحیه کمال خواهی وشاگرد پروری ومظهر متانت و وقار بودن ، روحیه سکوت و دیگر مکارم اخلاقی ایشان می پردازد.
بر این اساس نخست از باب مقدمه و ورود در بحث به تعریف اخلاق و اخلاق حرفه ای و سپس به تبیین این ویژگی هاوشاخصه های اخلاقی استاد و دانشجو به عنوان نمونه ای از اخلاق حرفه ای از منظر علامه طباطبایی - ره - می پردازیم.
.1اخلاق
واژه اخلاق ، از نظر لغوی جمع خلق به معنای سیرت وصورت باطنی است؛ چنان که خلق به معنای شکل و
صورت ظاهری است - راغب اصفهانی، - 159:1369ونیز به معنای خوی ، طبع، سجیه وعادت است اعم از اینکه آن سجیه وعادت نیکوباشد یا زشت. - معلوف، بی تا : ماده خلق - .
از دید دانشمندان و فیلسوفان ، تا به امروز برای اخلاق ، تعاریف متعددی ارائه شده است ؛ اما تعریف یکسانی پیرامون اخلاق وجود ندارد زیرا برخی اخلاق را ملکه ای نفسانی دانسته اند که مقتضی صدور کارها از انسان ،
بدون نیاز به فکر واندیشه است ، برخی نیز اخلاق به معنای » نهاد اخلاقی زندگی « به کار می برند - فرانکنا، - 29 : 1376 و گاه به معنای » صفت فعل « ؛ به کار یعنی کار اخلاقی قطع نظر از بود و نبود صفت راسخ نفسانی متناسب به کار می رود. اخلاق در مواردی نیز فقط به اخلاق فاضله اطلاق می شود. - مصباح یزدی ، - 9 : 1374 .شهید مطهری نیز اخلاق را علم و آیین آداب دانی و اخلاق مندی علم چگونه زیستن می داند
بنابراین معانی اصطلاحی متفاوتی برای اخلاق بیان شده است ؛ اما می شود اخلاق را در اصطلاح اندیشمندان اسلام این گونه جمع بندی کرد که اخلاق عبارت است از صفات و ویژگی های پایدار در نفس که موجب می شوند کارهای متناسب با آن صفات ، به طور خودجوش و بدون نیاز به تفکر از انسان صادر شود
به عبارت دیگر اخلاق کیفیتی برای نفس آدمی است که رفتارهایی متناسب با آن از انسان بروز می کند ؛ خواه خوب و یا بد باشد. و بطور خلاصه اخلاق مجموعه قواعدی است که رعایت آنها برای رسیدن به کمال لازم است.
اخلاق حرفه ای آنچه از اصطلاح اخلاق حرفه ای به ذهن تبادر می شود، »اخلاق کار« و » اخلاق حرفه و مشاغل« است.بر همین اساس ، برخی اخلاق حرفه ای را با اخلاق کار مترادف و معادل می دانند.
اما با در نظر گرفتن اینکه مجموعه علل و عوامل دخیل در یک شغل ، از افراد گرفته تا فضای مادی ، دارای یک هویت جمعی است ، باید اخلاق حرفه ای را از اخلاق کاری جدا کرد.زیرا در تعریف اخلاق حرفا ای لازم است سطوح مختلف مسئولیت های اخلاقی را از هم تفکیک کرد.این سطوح از اخلاقیات فردی ، شخصی و فردی شغلی آغاز و به اصول حام در عرصه اداری وحیات سازمانی و ملی و بین المللی ختم می شوند و حتی برخی در این مورد برای اشخاص حقوقی نظیر ادارات و شهرداریها وسازمانها مثل شخص حقیقی مسئولیت اخلاقی قائل شده اند.
بنابراین به نظر می رسد اخلاق حرفه ای به مسایل و رفتارهای اخلاقی یک نظام حرفه ای می پردازدکه در آن باید سطوح مختلف مسئولیت های اخلاقی را از هم جدا کرد. به عنوان مثال آموزش و پرورش وآموزش عالی نیز نظامی حرفه ای است که رفتارهای انسانی شاغل آن در شکل دهی فضای اخلاقی اش نقش دارند .لذا اخلاق استاد و شاگرد نیز جزء همین اخلاق حرفه ای شمرده می شود که در ادامه به بررسی شاخصه های آن می پرداریم.
.3شاخصه های اخلاقی استاد وشاگرد درسیره علامه طباطبایی
کنکا ش در سیره فیلسوف شهیری چون علامه طباطبایی - ره - قطعا خالی از لطف نبوده و می تواند ما را با منطق حاکم بر دوران زندگی وی بیشتر آشنا سازد.اما آنچه بیشتر برای ما مهم می نماید شاخصه های اخلاقی استاد و شاگرد در سیره ایشان است. ایشان در برخورد با شاگرد ، سبک و شیوه ی خاصی داشتند. از دیدگاه شاگردان برجسته علامه طباطبایی - ره - ،ایشان دارای روحیه کمال خواهی وشاگرد پروری بوده ومظهر متانت ، وقار، روحیه سکوت و دیگر مکارم اخلاقی بودند.که در ادامه به تبیین برخی از آنها می پردازیم.
.1کمال خواهی
یکی از مهم ترین اصول اندیشه اخلاقی علامه طباطبایی - ره - که شاید بتوان آن را مبنایی ترین اصل در نگرش ایشان به اخلاق حرفه ای دانست، اصل هدایت دائمی و کمال خواهی است:
»نوعی هدایت دائمی ازطرف خداوند متعال بر دنیا حاکم است که همواره تمام عالم هستی ، از جمله نوع انسانی را همیشه به سوی سعادت دلالت می کند،هدایتی است تکوینی ، و از مشخصات نحوه ی خلقت اوست و محال است دچار خطاء شود، لذا اگر در جایی دچار اشتباه می شود، به سبب تأثیر اسباب نامناسب دیگری است که موجودی را از مسیر منافعش منحرف ساخته است.
در نظر مرحوم علامه اعلی مقامه کمال خواهی نه تنها ذاتی انسانها ، بلکه تکوینی تمام اشیاء است ، و ایشان همواره به همه امور دنیا بی توجه بود و هدف از تعلیم را نیز رسیدن به سعادت وکمال میدانستند.بر اساس آیه شریفه » ان علینا للهدی - «اللیل، - 12، هدایت همیشگی از طرف خداوند جهان هستی حاکم است. لذا انسان نیز جزء این مجموعه بزرگ است ،در او ظرفیت ها و موقعیت هایی قرار داده که در فرض فقدان موانع به سعادت حقیقی برسد.
بر این اساس ، علامه از هدایت نوع انسانی به سوی کمال خواهی و سعادت حقیقی اش در زندگی سخن می گوید. - طباطبایی ، - 385/7 :1374 و رسیدن و وصال به غایت نهایی را برای افراد بشر قطعی و مسلم می داند.کما اینکه به نقل از یکی از بزرگان - آیت االله زرندی - ره - - 1 هدف از شرکت افرادی چون علامه طباطبایی در درس مرحوم قاضی طباطبایی و و مرحوم امام در درس رسائل مرحوم شیخ ابوالقاسم کبیر قمی را بیشتر کسب امور معنوی بوده زیرا نقل شده استکه جلسات متعددی مرحوم کبیر قمی برای شاگردان در توضیح بحث »التفت الی حکم الشرعی« که اولین خط کتاب شریف رسائل مرحوم شیخ انصاری - ره - است بحث التفات به امور معنوی را تشریح کرده اند.بنابراین رسیدن به کمالات معنوی برای استاد و شاگرد باید مقدم بر کمالات و درجات علمی باشد.
