بخشی از مقاله
چکیده
برای ایجاد یک توسعه پایدار و همه جانبه و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد به جای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیتها می باشیم. اکوتوریسم امروزه به عنوان شکلی از توریسم پایدار شناخته شده است که در حفاظت و توسعه مشارکت دارد. محیط طبیعی،چشم اندازها،مناظر زیبا و جوامع محلی از مقدمترین جذابیتها برای توسعه اکوتوریسم شمرده میشوند. از طرفی مناطق تحت مدیریت مانند پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده به عنوان مکانی درجهت حفظ سرمایه های اکولوژیکی، مکانی برای آگاهی مردم از محیط زیست و مکانی برای دورشدن از زندگی شهری در اختیار می گذارند.
همچنین به عنوان فضای سبز کلان با کاهش آلودگی هوا و آلودگی های صوتی، تعدیل درجه حرارت، جذب گرد و غبار و... بر ویژگی ها و اکولوژی شهری تاثیر مثبت می گذارند و با پاسخگویی به نیازهای تفریحی و تفرجی مردم می تواند نقش مهمی در افزایش جذب گردشگران داشته باشند. .در این بین پارک ملی وپناهگاه حیات وحش قمیشلو با دارا بودن ارزش زیست محیطی به دلیل تنوع زیستی و گیاهی و همچنین ارزش تاریخی به علت وجود قلعه های مربوط به عصر قاجاریه از پتانسیل ویژه ای جهت گسترش گردشگری برخوردار است.
در این پژوهش با بهره گیری از جدول , swot نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید منطقه بررسی و راهبردهایی جهت گسترش پایدار گردشگری در این منطقه ارائه شده که بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است و یافته های این پژوهش نشان می دهد که این منطقه به لحاظ شرایط آب و هوایی، چشم اندازهای طبیعی، وجود قلعه های تاریخی علاوه بر جذب گردشگران داخلی وخارجی نیز می تواند به عنوان یکی از قطب های توسعه پایدارگردشگری درمنطقه به شمار آید.
-1مقدمه
در حال حاضر گردشگری یکی از منابع تولید, درآمد , اشتغال و ایجاد زیرساختها برای نیل به توسعه ی پایدار محسوب میشود - رحمانی و همکاران,. - 1389 توسعه ی فعالیت های گردشگری در عرصه های طبیعی جغرافیایی می تواند پیامدهای دوگانه ی مثبت و منفی قابل توجهی در عرصه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی را در پی داشته باشد .
بر این اساس در صورت پایبندی و مد نظر داشتن و رعایت مفاهیم، اصول و اهداف مورد نظر در رویکرد توسعه ی پایدار می تواند زمینه ی حفاظت از محیط زیست و درعین حال بروز تحولات مثبت اقتصادی و اجتماعی را در منطقه در پی داشته باشد - بحری, . - 1391 بخش بسیار مهمی از فعالیتهای جهانگردی در دنیای مبتنی بر بهره مند شدن از طبیعت است که امروزه اکوتوریسم نام گرفته است.
در فعالیتهای اکوتوریستی، افراد و یا گروههای جهانگردی با هدف بهره گیری از زیبایی های طبیعی و جلوه های حیرت انگیز خلقت به رشته کوههای مرتفع، کوهستان ها، کوهپایه ها، جنگل ها، جلگه ها، صحراها و دره های عمیق سفر می کنند - شفیع زاده، . - 1383 اکوتوریسم امروزه به عنوان شکلی از توریسم پایدار شناخته شده است که در حفاظت و توسعه مشارکت دارد. محیط طبیعی،چشم اندازها،مناظر زیبا و جوامع محلی از مقدمترین جذابیتها برای توسعه اکوتوریسم شمرده میشوند.
کشور ما ایران با داشتن جاذبه های طبیعی بسیار زیبا دارای پتانسیل بالای جذب طبیعت گرد است و در این میان استان اصفهان با دارا بودن زیستگاههای بکر طبیعی و گونه های شاخص جانوری و گیاهی از استانهای مطرح در زمینه گردشگری طبیعی می باشد - منتظری و همکاران,. - 1389 در این بین مناطق حفاظت شده به عنوان یکی از حساس ترین و در عین حال جذاب ترین مقصدهای گردشگری طبیعی در دنیا به شمار می آیند - قنبری و همکاران,. - 1391 کینان - 2006 - اثر فعالیت توریسم را در یک منطقه حفاظت شده در ترکیه بررسی کرد.
وی 28 معیار برای تحقیق خود انتخاب کرد و از مدل تصمیم گیری چند معیاره و روش وزن دهی Electric استفاده کرد. منتظری و همکاران - 1389 - در مقاله ی "بررسی وضعیت گردشگران در پناهگاه حیات وحش قمیشلو در راستای توسعه پایدار منطقه" راهکارهایی همچون ایجاد امکانات متناسب با اهداف گردشگران ,کنترل و نظارت بیشتر بر روی گردشگران در ماه هایی که بیشترین بازدید انجام میشود و نیز به دست آوردن اطلاعات دقیق تر از گردشگران در دراز مدت جهت برآورد نیازها و توسعه گردشگری پایدار در منطقه را ارئه میدهند.
مهدلوئی و علیا - 1389 - در مقاله ی "جایگاه طراحی محیط پایدار و اکوتوریسم با رویکرد حفاظت از محیط زیست درایران" نتیجه گرفتند, مدیریت اکوتوریسم ، بسیار جامع تر و ضروری تر از پیش می نمایاند تا علاوه بر حفظ جنگلها و مراتعی که از نظر گونه های گیاهی یکی از فلورهای غنی جهان با گیاهان آندومیک و ذخایر ژنتیکی بالا است ، به شناسایی زیباییهای ایران به جهانیان و تولید درآمد ملی و ارزآوری مناسب و ساماندهی اقتصادی کشور یاری بخشد.
مکی - 1390 - در پایان نامه ی کارشناسی ارشد خود با عنوان "ارزیابی اثرات اکولوژیکی کنارگذر غرب اصفهان بر پناهگاه حیات وحش قمیشلو" بیان میدارد در راستای حفاظت از تنوع زیستی و کاهش اثرات تخریبی پروژه های انسان ساخت و دستیابی به توسعه پایدار، لازم است که اثرات ناشی از پروژه ها بر اکوسیستم های طبیعی، به طور کمی ارزیابی شود و با استفاده از محاسبات نتایج حاصل نشان داد که در اثر حضور آزادراه، به میزان 7710 واحد زیستگاهی برای گونه آهو و به میزان 6288 واحد زیستگاهی برای گونه قوچ ومیش از دست رفته است.
نسترن و حجه فروش - - 1390 در مقاله ای تحت عنوان " سنجش توانمندی های بوم گردی مناطق حفاظت شده با استفاده از GIS مطالعه موردی :پناهگاه حیات وحش قمیشلو " با استفاده از SWOT و AHPو با کمک نرم افزار GISمعیارهایی را برای گردشگری منطقه استخراج و وزن دهی کرده است و نرخ سازگاری را محاسبه نموده و به این نتیجه رسیده است که این منطقه میتواند به عنوان یک قطب گردشگری در استان به شمار آید. راد و همکاران - - 1392 در پژوهش " اثرات مثبت گردشگری طبیعت بر حفاظت حیات وحش" در یافتند گردشگری طبیعت و تماشای حیات وحش از طریق مکانیسم های متنوعی پتانسیل هایی برای مشارکت در حفاظت دارد .
مکانیسم های کلیدی شامل مدیریت مستقیم حیات وحش و حمایت از تحقیقات , درآمد ناشی از گردشگری حیات وحش به عنوان پشتوانه ی مالی , آموزش بازدیدکنندگان برای رفتار مناسب حفاظتی , اعمال نفوذ سیاسی در حمایت از حفاظت و ایجاد انگیزه های اجتماعی و اقتصادی برای حفاظت میباشد. طاهرخانی و همکاران - - 1393
در مقاله ای "تحلیل شاخصه های موثر بر گردشگری پایدار در پارک های ملی و جنگلی با استفاده ازجدول SWOT ، نمونه موردی پارک ملی گلستان"پارک های ملی را به عنوان مکانی درجهت حفظ سرمایه های اکولوژیکی، مکانی برای آگاهی مردم از محیط زیست و مکانی برای دورشدن از زندگی شهری در اختیار میگذارند عنوان کرده و پیشنهاداتی جهت بهبود گردشگری در پارک ملی گلستان ارائه کردند.پارک ملی وپناهگاه حیات وحش قمیشلو در حدود صدوسیزده هکتار در فاصله بیست کیلومتری شمال غربی شهر اصفهان واقع گردیده است. سابقه حفاظت این منطقه به سال 1343 برمیگردد و پیش از آن نیز از شکارگاههای معروف ضل السلطان فرزند ارشد ناصرالدین شاه بوده است .
این منطقه علاوه بر دارا بودن ارزش زیست محیطی به خاطر حیات وحش گیاهی وجانوری ,از نظر تاریخی هم به علت وجود قلعه های مربوط به عصر قاجاریه اهمیت دارد و زیستگاه متنوعی از پستانداران , پرندگان , خزندگان و دوزیستان از جمله : آهو , کل , بز , قوچ , میش, گرگ خاکستری , عقاب و ... میباشد. پژوهش حاضر براساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی - تحلیلی میباشد که با استناد به منابع کتابخانه ای و تحقیقات میدانی گردآوری شده است وبا استفاده از جدول swot به تحلیل شاخصه های موثر بر گردشگری پایدار در منطقه پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو میپدازد.
-2 تعاریف و مفاهیم
1-2 اکوتوریسم
اکوتوریسم عبارت است از مسافرات مسئولانه و مبتنی بر اصول پایداری به نواحی طبیعی به منظور بهره گیری معنوی و ارضای نیازهای روحی و روانی به گونه ای که با شناخت و کسب آگاهی و احترام به نظام ارزش های مردم محلی توأم باشد و به محافظت از نواحی طبیعی و ارتقای رفاه جامعه میزبان کمک کند - زاهدی، - 1382
-2-2 اکوتوریسم پایدار
اکوتوریسم پایدار توریسمی است که از نظر اکولوژیکی پایدار باشد یعنی به نیازهای فعلی اکوتوریستها پاسخ دهد و به حفظ و بسط فرصتهای اکوتوریسمی برای آینده بپردازد و به جای صدمه زدن به اکولوژی در جهت پایداری آن تلاش ورزد. - زاهدی, - 1382
-3-2 گردشگری پایدار
از دهه 1970 میلادی به بعد, بسیاری از کشورهای جهان توجه خود را نسبت به حفظ محیط زیست طبیعی و انسانی و تنوع فرهنگی موجود معطوف نمودند . این تلاش ها به منظور آشتی دادن بین دو مقوله ی توسعه و حفاظت صورت گرفته است و در نهایت منجر به تدوین اصول توسعه پایدار و پیشنهاد گزینه های جدید برای گردشگران مانند گردشگران سبز , اکوتوریسم . گردشگری روستایی شده است . هدف نهایی طرح های بسیاری که بر اساس ایده گردشگری پایدار شکل گرفته اند, مقابله با تبلیغاتی است که بسیاری طرح های توسعه گردشگری با خود به ارمغان آورده است.
چنانچه فرض شود ارتباط سه بخش صنعت گردشگری , جهانگردان , ساکنین محلی و مکان گردشگری به شکل زیر باشد: هدف گردشگری پایدار ایجاد نوعی تعادل بین هر سه قطب این مثلث است در حالیکه پیش از این , توسعه صنعت گردشگری در درجه اول اهمیت بود . زمانی در جهت گردشگری پایدار که هدفش حفظ کیفیت و گوناگونی , تنوع فرهنگ ها و محیط زیست های مختلف , حفظ ساکنین محلی , افزایش درآمد و سطح زندگی آنهاست گام برداشته میشود که آثار منفی گردشگری , مانند تاثیرات ناخواسته فرهنگی , تخریب محیط زیست , به حداقل برسد . در حالیکه آثار مثبت آن تقویت شود . در یک کلام میتوان توسعه پایدار را برآورده ساختن احتیاجات فعلی یک جامعه دانست بدون آنکه آیندگان را از حق برخور داری از این منابع محروم نماید - شیعه و کبیری, 2 - 1388,
-4-2 حفاظت محیط زیست
حفاظت محیط زیست برای استفاده انسان از محیط زیست به منظور پایداری و نگهداری بالاترین تنوع ممکن زندگی با کیفیت مناسب به عمل می آید تا ادامه رفاه انسان حاضر و نسلهای آینده با انجام توسعه پایدار و درخور محیط زیست به همراه محفوظ نگهداشتن تنوع ژنتیکی و اکولوژیکی و با حفظ ارزشهای فرهنگی محیط زیست تامین گردد - مخدوم,1378،. - 197
-5-2 پارک ملی
تعریف رسمی پارک ملی از دیدگاه سازمان حفاظت محیط زیست بدین شرح است : " مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگی های خاص با اهمیت ملی که به لحاظ زمین شناسی , بوم شناسی , جغرافیایی زیستی و چشم انداز , با اهداف حفظ چشم انداز , حفظ وضعیت زیستی و طبیعی , بهبود جمعیت گونه های جانوری و رویشگاه گیاهی و همچنین بهره برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب میشوند. اهمیت و نقش پارک های ملی و مناطق حفاظت شده در ابعاد گوناگون آموزشی, پژوهشی , علمی , تفریح و تفرج , تربیت نیروی انسانی و از همه مهمتر حفظ تنوع زیستی در سطح ملی و جهانی در همه کشورها و در تمام قاره ها از نظر اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی به رسمیت شناخته شده است. - فروهرمقدم - 132 ,1391,
-6-2 پناهگاه حیات وحش
پناهگاه حیات وحش به محدوده ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل, مرتع , بیشه های طبیعی , اراضی جنگلی , دشت , محیط های آبی و کوهستان اطلاق میشود که دارای زیستگاه طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاص برای جانوران وحشی بوده و به منظور حفظ و احیا , این زیستگاهها تحت حفاظت قرار میگیرد.شکار و صید در این مناطق ممنوع است . در این پناهگاه ها , قطع درختان , بوته کنی , تجاوز و تخریب محیط زیست , خارزنی , زغال گیری و به طور کلی هر عملی که موجب از بین رفتن رستنی ها و تغییر اکوسیستم شود ممنوع بوده و تعلیف احشام نیز براساس ضوابط تعیین شده انجام میشود - فرهمند 1389,، - 6
-7-2 ظرفیت برد در مناطق حفاظت شده و اهمیت آن:
سازمان توریسم جهانی ظرفیت برد را بر اساس موارد زیر تعریف می کند:
-1 سطوح باید طوری حفظ شوند که به محیط فیزیکی خساراتی وارد نکرده و مشکلات فرهنگی - اجتماعی و اقتصادی برای جامعه ایجاد ننماید.
-2 بر قراری توازن و تعادل بین توسعه و حفاظت منابع طبیعی ممکن باشد.
-3 تعداد بازدید کنندگان با اهداف و طرحهای کلی حاصل از فعالیت گردشگری و نیز نوع تجربیات زیست
-4 محیطی و فرهنگی، که این بازدیدکنندگان به دنبال آن هستند ،سازگار باشد.
-5 بنابراین ظرفیت برد مبنایی است برای طرح ریزی نحوه بهره برداری از محل تفریحی که نسبتی از امکانات را برای مهیا کردن شرایط بهینه تفرجگاهی فراهم می آورد - منتظری و همکاران , ,1389 . - 7
