بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اصول اساسی در پایه ریزی و شکل گیری تمدن اسلامی موضوع فرهنگ سازی است که به صورت ویژه مورد توجه امامان معصوم علیهم السلام و امام باقر - ع - بوده است. این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی و با استناد به منابع اصلی و استفاده از منابع جدید به دنبال بررسی و تبیین اصول شاخصه های بارز فرهنگ سازی در سیره و احادیث امام محمد باقر - ع - میباشد که نتایج آن بیانگر است که امام - ع - برای تحقق این امر بر شاخصههایی شامل: تبیین محوریت خداوند در عالم هستی و حفظ حدود االله، مرجعیت مبانی نورانی قرآن کریم، بازگشت به سنت رسول خدا - ص - ، تصحیح اخلاق جامعه اسلامی ، تبیین معارف اصولی دین، نوآوری و سازندگی و آبادانی تأکید داشته است.
مقدمه
موضوع فرهنگ سازی در جامعه اسلامی و به خصوص در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی از مووضعات مهم و کلیدی است که همواره مورد توجه بوده است و برای همین باید در این زمینه بر اساس اصول و مبانی اسلام ناب و سیره و احادیث ائمه اطهار علیهم السلام این امر مورد کنکاش قرار گیرد و در همین زمینه چون امام محمد باقر - ع - به علت موقعیت خاص زمانی بر راهبرد فرهنگی در تحقق اهداف خود تأکید داشته است، برای همین تعیین شاخصههای بارز فرهنگ سازی در سیره و احادیث آن حضرت؛ از اهمیت بلایی برخوردار است و میتواند برای جامعه اسلامی راهگشا باشد؛ که با بررسی و تحلیل سیره و احادیث امام باقر - ع - شاخصههای بارزی به شرح ذیل در موضوع فرهنگ سازی قابل بحث است:
در تمدن اسلامی بین حق و باطل همیشه مرزی تعیین شده و برهم زدن یا برداشتن آن موجب خسارات جبران ناپذیری میگردد. حدود و مرز در اجتماع ، خانواده و حتی عبادت لازم و ضروری است و خدشه زدن بر آن گناه و برداشتن یا عدم وضع آن بی بند و باری، هرج و مرج و در نتیجه بی هدف بودن زندگی را به همراه داشته و برای بقاء، حفظ اجتماع و استواری آن و استمرار زندگی معقول، افراد ناگزیرند برای همدیگر حد و حدودی را تعیین و هرکس تنها مجاز است در حریم خویش فعالیت نماید.
خداوند نیز در آیات قرآن کریم به این حدود اشاره میکند: »این است حدود ]احکام[ الهی پس، از آن تجاوز مکنید. و کسانی که از حدود ]احکام[ الهی تجاوز کنند، آنان همان ستمکارانند.« در روایات نیز به مسئله مرز شناسی در زندگی انسانها تأکید شده است. امام باقر - ع - در این باره میفرماید: همه مرزها دارای نشانه و علامت بوده که این قابل تشخیص نیز میباشد و هر کس از آن نشانه گزاری تجاور نماید باید بر او حد جاری کرده تا علاوه بر اینکه آن شخص مجدداً مرتکب خلاف نگردد، دیگران نیز عبرت گرفته، و حدود الهی را محترم بشمارند.3 از نگاه امام - ع - مومنان همیشه باید به یاد خدا باشند و افزون بر آن دیگران را هم به این کار ترغیب کنند.
کارهایم دارم و پناه میبرم به تو از خواری و رسوایی دنیا و از عذاب آخرت8.« امام صادق - ع - روایت نموده که پدرم در مناجات نیمه شبش چنین میگفت: »خدایا بمن دستور دادی نپذیرفتم مرا نهی کردی باز نگشتم خدایا اینک بندهات در مقابل تو است نمیتوانم عذری بیاورم9.« یعنی اینکه در برابر اراده تو تسلیم هستم. جماعتی خدمت امام - ع - مشرف شدند و این هنگامی بود که طفلی از آن حضرت مریض بود، پس آن جماعت از چهره مبارک آن حضرت آثار همّ و غمّ را مشاهده کردند، آن جماعت از مشاهده آن حالت با هم گفتند: سوگند به خدا، اگر این کودک را آسیبی در رسد، بیمناک هستیم که از حضرت حالتی مشاهده نماییم که خوش نداشته باشیم.
به فاصله کوتاهی آن کودک مرد، صدای ناله بلند شد و آن حضرت گشاده روی در غیر آن حالتی که از نخست دیدیم بیرون شد، آن جماعت عرض کردند: فدای تو شویم همانا از آن حالت که در تو مشاهده کردیم بیمناک بودیم که اگر واقعهای روی دهد در تو آن بینیم که به اندوه اندر شویم. امام - ع - فرمود: بدرستی که ما دوست میداریم، که عافیت نصیب ما شود در آن چیزی که ما دوست میداریم امّا چون فرمان خدای در رسد تسلیم شویم در آنچه او دوست میدارد.10
-2مرجعیت مبانی نورانی قرآن کریم
امام - ع - در تبین فرهنگ سازی بر مبانی نورانی قرآن کریم توجه جدی داشته است. آن حضرت - ع - فرموده است: آنان که در آیات الهی به باطل مجادله میکنند همان کسانی هستند که به طرف خصومت و دشمنی گرایش دارند.11 و فرموده است: »هر گاه به شما از چیزی باز گفتم از کتاب خدا مرا بپرسید - یعنی دلیل آن را از قرآن بخواهید - 12.« همچنین امام - ع - از رسولاالله - ص - نقل فرموده: »ای گروه قرآنخوانان از خدای عزوجل بپرهیزید در آنچه از کتاب خود به شما داده است، زیرا که من مسؤلم و شما هم مسؤول هستید. من برای رساندن و تبلیغ رسالت مسئولم و شما از آنچه از قرآن و سنت من در بردارید مسئول هستید13.«
-3بازگشت به سنت رسول خدا - ص -
ائمه اطهار علیهم السلام به عنوان وارثان سنت رسول خدا - ص - همیشه بر بازگشت به سنت آن حضرت برای حل مشکلات و استقرار وحدت در جامعه تاکید داشتهاند. یک بار عبد االله بن معمر - عمیر - لیثی نزد امام باقر - ع - آمد و پرسید: آیا این که شایع شده شما فتوا به حلیت متعه دادهاید درست است؟ امام فرمود: خدا آن را در کتابش حلال فرموده و سنت پیامبر بر آن قرار گرفته و یاران آن حضرت بدان عمل کردهاند. عبد االله گفت: اما عمر از آن نهی کرده است.
