بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه شبکههای اجتماعی مجازی به یکی از نیازهای کاربردی جوامع بشری تبدیل شدهاند و به خاطر ویژگیها و پوشش نیازهای انسان امروزی هر روزه بر تعداد کاربران آنها اضافه میشود. آزاد بودن از مکان و زمان از مهمترین ویژگیهای این ابزار است، در حالی که شکلگیری یک منبع اطلاعاتی ارزشمند بارزترین ویژگی آنها میباشد.
هر چند شبکههای اجتماعی مجازی، انسان عصر اطلاعات را توانمندتر کرده ولی تهدیدات و فرصتهایی که در حوزه امنیت ملی ایجاد می کنند قابل بررسی است. در مطالعه حاضر سعی شده است ضمن بررسی توصیفی گسترهی تأثیر این شبکهها، انواع تهدیدات و فرصتها در ابعاد مختلف که از سوی این ابزار بر امنیت ملی وارد میگردد تحلیل و بررسی و راهکارهایی برای استفاده از فرصتها و مقابله با تهدیدات ارائه شود.
مقدمه
در عصر حاضر قدرت ابداع و نبوغ بشر فناوری دیگری به نام فناوری اطلاعات و ارتباطات5 را به ارمغان آورده است. این فناوری، ظرفیت اثرگذاری بسیار گستردهتری، در مقایسه با فناوریهای گذشته داراست و در عرصهی تعلیم و تربیت میتوان با اثرپذیری از این ظرفیت جدید، تحولات سودمندی را در ارکان اجزاء مربوط رقم زد که لازمهی این امر تأمل و تدبر بیشتر در شناخت وجوه گوناگون، اعم از فرصتها یا تهدیدهای ناشی از کاربرد این فناوری است.
به بیان دیگر امروزه جهانی با ویژگیهایی که ارتباطات رایانهای و اینترنتی آن را رقم زده است، پدید آمده است. جامعهی شبکهای باعث شده است تا جامعیت، پیچیدگی و شبکهسازی فناورانه به حوزههای متنوع زندگی نفوذ کند، انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث شکوفایی جنبشهای آموزشی، اقتصادی و فرهنگی شده و دنیایی نو در حال پدیدار شدن است. در این انقلاب، شبکهها و سیستمهای اطلاعاتی، مهمترین پایگاهها و کانالهای انتقال و مبادلهی اطلاعات محسوب میشوند
همانگونه که ذکر شد یکی از امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات مبنی بر ابزارهای وب 2، شبکههای اجتماعی مجازی6 می باشند. این شبکهها از زمان ظهور در اواخر دههی 90، در روند تکاملی خود، تاکنون به واسطهی ایجاد امکان برقراری ارتباط سریع همزمان و غیر همزمان، دسترسی به حجم زیادی از اطلاعات و انتشار گستردهی آن کاربردهای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بسیاری را در این زیستجهان جدید رقم زده و توجه میلیونها کاربر را از سراسر دنیا به خود جلب نمودهاند و به دلیل رشد روزافزون تعداد اعضا و بعد تأثیرگذاری بر فضای واقعی، این شبکهها اهمیت بهسزایی یافته و در طی یک دهه از پدیدههای موقتی به پدیدههای جهانی تبدیل گشتهاند
پلینگ و وایت - 2009 - 1 اظهار داشتهاند جوامع مجازی که به اختصار SNS2 هم نمایش داده میشوند با کارکردهای متفاوت، سازماندهی خدمات و تلفیق ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی فعل و انفعالهای غیرخطی را ترویج داده، کاربردها و محتوای وب را برای کاربران ساده نموده و با جذب میلیونها نفر از سراسر دنیا با انگیزههای مختلف مفهوم جامعهی مجازی را بیش از پیش متصور میسازند. لازم به ذکر است که مشارکت جوانان در آنها هر روز رو به افزایش است و گفته میشود به یکی از رسانههای ارتباطی ارجح به ویژه برای جوانان تبدیل شده اند
براساس تعریف؛ شبکههای اجتماعی مجازی واژهای است که برای نامیدن گروهی از افراد که در میان خود دارای ارتباطات وسیع و مستمر هستند و یک حلقهی منسجم ارتباطاتی را تشکیل میدهند به کار میرود
تعریف دیگر که بیشتر مورد قبول واقع شده بدین قرار است؛ شبکههای اجتماعی مجازی بهعنوان امکانات وب محور اجتماعات مجازیای هستند که به افراد اجازه الف - ایجاد پروفایل عمومی و نیمه عمومی؛ ب - ایجاد لیست ارتباطی خود با دیگر کاربران به صورت مفصل و ج - دیدن و پیمایش کردن لیست ارتباطی خود و دیگر لیستهایی که به وسیله سایر کاربران ساخته شده؛ را میدهند
در تعریفی دیگر، از شبکههای اجتماعی مجازی تحت عنوان جامعه آنلاین از کاربران اینترنتی که تمایل به برقرار کردن ارتباط با دیگر کاربران در حوزههای مورد علاقه دو طرف را دارند، یاد شده است - ویلیام4، . - 2009 اختلاف نظراتی که در خصوص اثرات این شبکهها وجود دارد نشانگر این است که از کارکردهای این فضا شناخت جامعی به عمل نیامده و افراد مختلف از ظن خود برای وب سایتهای اجتماعی، نقشها و کارکردهای متعدد و بسیار متفاوتی را قائل شدهاند.
قرائت مخالفان استفاده از فضای شبکههای مجازی و الگوهای مصرف کاربران آنها، بیشتر جنبهی آسیبشناسانه و مقاومت فرهنگی را در بر میگیرد و در مقابل قرائت موافقان با تأکید بر پتانسیلهای فناورانه و مخاطب محور شبکهها در جهت ابهام زدایی از شبکههای مذکور صورت میگیرد - شهابی، قدسی، . - 1391 شبکههای اجتماعی مجازی یکی از جدیدترین فناوریهای ارتباطی ارائه دهندگان فضای جهانی در حوزههای متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هستند و به کاربران برای حفظ روابط اجتماعی موجود، پیداکردن دوستان جدید، تغییر و تکامل سایتها و شریک و سهیم شدن در تجربهها کمک میکنند و زمینهی عضویت، فعالیت و مشارکت هدفمند کاربران را فراهم میآورند
سؤالاتی که در این جا مطرح میشود عبارتند از؛ آیا ابزار شبکه اجتماعی مجازی بر امنیت ملی تأثیرگذار است؟ اهداف اطلاعاتی شبکههای اجتماعی مجازی چیست؟
در عصر جهانی شدن و با ظهور فناوریهای نوین ارتباطی، یک فضای مجازی در کنار فضای واقعی ایجاد شده که این دو تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند. با توجه به نو ظهور بودن پدیدهی شبکههای اجتماعی مجازی و گسترش روزافزون آنها و تأثیرات آنها بر جنبههای مختلف زندگی کاربران این شبکهها و همچنین عدم آشنایی با تمام آثار استفاده از این شبکهها از یک سو و انعطافپذیری فناوری اطلاعات و ارتباطات و تکنولوژیهای جدید - امکانات وب 1 و وب - 2 از سوی دیگر، در این بررسی سعی بر آن است تا نقش و تأثیرات شبکههای اجتماعی در مقوله امنیت ملی طبق اسناد و منابع مطالعه شده و موجود با نگاهی توصیفی - تحلیلی مورد واکاوی قرار گیرد.
شبکه اجتماعی مجازی چیست؟
فناوری های نوین همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات و ابزارهای فضای مجازی شکل گیری اجتماعات جدیدی از کاربران را در محیط وب و اینترنت فراهم می کنند. به طور کلی منظور از شبکه اجتماعی محدوده وسیعی از سرویس ها و شیوه های انتشار سریع اطلاعات است. سرویسهای شبکه اجتماعی معمولا در فضاهای اجتماعی مبتنی بر اینترنت و موبایل مطرح میشوند که به منظور تسهیل ارتباطات، همکاری ها و اشتراک گذاری اطلاعات از طریق شبکه اینترنت و بکارگیری فناوری وب دو خواهد بود.
یک شبکه اجتماعی مجازی دارای ساختاری اجتماعی است که معمولا از تجمع و گردهمایی گروههای فردی و سازمانی شکل گرفته است که بر اساس یافتن وابستگی افراد از طریق روابط ریاضی و کشف الگوهای شناخته شده با هم مرتبط هستند یا می شوند.
برخلاف دیدگاه فردیناند تونیس و تلاش او باری تمییز دو مفهوم اجتماع و جامعه در تجمعات و روابط انسانی، بسیاری از کارشناسان اینترنت تمایل دارند از اصطلاح اجتماع برای اشاره به جمع کاربران شبکه های اجتماعی استفاده کنند؛ هر چند روابط کاربران شبکه های اجتماعی رابطه ای واسطه گونه و نه رودرو است. شبکه های اجتماعی می توانند دارای کاربرد عمومی و یا بر حسب نوع کاربرد، حرفه و تخصص، ساختار و جنسیت کاربران مورد استفاده گروه خاصی قرار بگیرند که به شبکه های اجتماعی عام و خاص تفکیک می شوند
از راه سرویسهای شبکه اجتماعی مجازی میتوان مجموعه ای از اطلاعات و ارتباطات را در معرض دید عموم قرار داد، هر چند ممکن است همین سرویسها در انتشار محتوا برای کاربران محدودیتهای خاص امنیتی اعمال یا در مقابل ارتباطات بسیار گسترده ایجاد محدودیت کنند. امکاناتی همچون اجازه دسترسی یکی از خصوصیات اصلی بسیاری از شبکه های اجتماعی مجازی است.
این سرویس ها به اعضا و گروه ها اجازه می دهد تا تعیین کنند که چه کسانی می توانند به پروفایل، اطلاعات، ارتباطات و فضاهای آن ها دسترسی داشته باشند. این کار با تعیین درجه دسترسی برای افراد مختلف صورت می گیرد. اما آیا این محدودیت ها برای افراد پشت صحنه شبکه های اجتماعی مجازی نیز قابل اعمال است؟ آیا واقعا اطلاعات کاربر را از دسترسی همه افراد غیر مجاز محفوظ می دارد؟ چرا محتوا و اطلاعات کاربران مهم هستند؟
امنیت ملی چیست؟
امنیت ملی به الزاماتی اشاره میکند که بقای دولت ملی را از طریق به کارگیری قدرت اقتصادی، ارتش و توان سیاسی با استفاده از ابزار دیپلماسی حفظ نماید. اصطلاح امنیت ملی به پیدایش دولتهای ملی که با از میان رفتن حکومتهای ملوک الطوایفی، رشد سرمایه داری، تشکیل حکومتهای مردمی در اروپا و سقوط امپراطوریهای بزرگ شکل گرفتند، باز میگردد. امنیت ملی از ترکیب دو واژه امنیت و ملی مفهوم جدیدی است که به طور عمده بر تهدیدهای نظامی علیه دولتها استوار است.
بعد از جنگ جهانی دوم امنیت ملی چند بعدی شد و جنبههای نظامی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را در بر گرفت. با وقوع جنگهای جهانی اول و دوم و نیز دوران جنگ سرد، نقش روز افزون اقتصاد در هدایت ماشین جنگی دولتها آشکارتر شد و توانایی اقتصادی دولتها در جنگ به عنوان بخشی از ابعاد امنیت ملی کشورها مورد توجه قرار گرفت. باری بوزان معتقد است، امنیت ملی از لحاظ مفهمومی، ضعیف و از نظر تعریف مبهم ولی از نظر سیاسی قدرتمند باقی مانده است
در تعریف امنیت ملی اختلاف نظر است. این اصطلاح در دایره المعارف علوم اجتماعی توان یک ملت در حفظ ارزشهای داخلی از تهدیدات خارجی تعریف شده است - پژوهشکده مطالعات راهبردی، - 1387 و در تعریف دیگری آمده است: امنیت ملی، یعنی دستیابی به شرایطی که به یک کشور امکان میدهد از تهدیدهای بالقوه یا بالفعل خارجی و نفوذ سیاسی و اقتصادی، اجتماعی و انسانی و تأمین وحدت و موجودیت کشور و رفاه عامه، فارغ ال مداخله بیگانه گام بردارد
عدم وجود تهدید سادهترین تعریف برای امنیت میباشد. به عبارت دیگر در امان بودن نسبی یا مطلق تمامی نیازها و مؤلفههای ارزشمند و حیاتی مردم و دولت در قبال تهدیدات است که برخی از مؤلفههای امنیت ملی را میتوان به این شرح بیان کرد: حفظ جان مردم، حفظ امنیت ارضی، حفظ سیستم اقتصادی و سیاسی، حفظ سیستمهای اجتماعی و فرهنگی، حفظ سیستم زیست محیطی و حفظ استقلال و حاکمیت کشور. طبیعی است که در فضای شبکههای اجتماعی مجازی مفهوم امنیت ملی، چالشها، فرصتها و تهدیدات متحول شده و بازیگران جدیدی مانند افراد، گروههای تروریستی، گروههای جنایی سازمان یافته، تیمهای جاسوسی - اطلاعاتی و دولتها نقش و جایگاه مهمی را در پویشهای امنیتی درون منطقهای و بین المللی پیدا میکنند
