بخشی از مقاله
چکیده:
شناخت عوامل موثر بر میزان انتشار گاز CO2 به عنوان یکی از شاخص های نشان دهنده کیفیت محیط زیست موضوع بررسی این تحقیق است. با توجه به مبانی نظری موجود در کتب و مقالات، متغیرهایی بیشترین سهم را در تولید گاز CO2 در دنیا دارند، لذا مساله این تحقیق شناسایی و کشف تجربی رابطه بین میزان انتشارگاز CO2 و عواملی است که بیان می شوند.
روش پاسخگویی به مساله ی مزبور از طریق تحلیل داده های پانلی برای کشورهای خاورمیانه در سال های 2001 تا 2010 می باشد. در واقع با توجه به متغیرهای احتمالی موثر بر میزان انتشار CO2 که در مبانی نظری بیان شده اند،این تحقیق به دنبال این است که تاثیر آن متغیرها را برای کشورهای خاورمیانه آزمون کرده و معنی داری و یا عدم معنی داری آن را نشان دهد. نتایج تحقیق نشان می دهد که رابطه معنی داری بین GDP سرانه و CO2 سرانه، تراکم جمعیت و CO2 سرانه و همچنین میزان مصرف انرژی سرانه و CO2 سرانه وجود دارد در حالیکه چنین رابطه ای بین صادرات سرانه کشورها و CO2 سرانه وجود ندارد.
1. مقدمه
امروزه تولید و انتشار CO2 به عنوان شاخص کیفیت محیط زیست به یکی از مشکلات اساسی دنیا تبدیل شده است. چرا که جان میلیون ها انسان را به خطر می اندازد و آثار سوئی بر همه ی جانداران و جهان طبیعت می گذارد. پس شناخت عواملی که موجب انتشار گاز CO2 می شوند از این جهت اهمیت دارد که با شناخت آن ها می توانیم گامی در جهت کاهش میزان انتشار این گاز برداریم.
بنابراین مساله مورد نظر این تحقیق شناخت عوامل موثر بر انتشار گاز CO2 در کشورهای خاورمیانه است. منطقه ی خاورمیانه از این جهت انتخاب شده است که کشورهای آن اغلب از قرابت و نزدیکی در ویژگی هایی مثل وجود سوخت های فسیلی، منطقه جغرافیایی و... برخوردارند.
در واقع » چه عواملی موجب انتشار گاز CO2 در کشورهای خاورمیانه در طی سال های 2001 تا 2010 شده است؟« مساله تحقیق ما می باشد. ضرورت این بحث با توجه به صدمات حیاتی ای که انتشار این گاز بر حیات جانداران و طبیعت دارد و حتی المقدور باید به فکر یافتن راه چاره برای آن باشیم، مشخص می شود. با شناخت این عوامل می توان پیشنهادها و راهکارهایی برای مقابله با این عوامل به منظور کاستن از انتشار گاز CO2 ارائه نمود.
روش پاسخگویی ما به مساله مزبور از طریق تحلیل رگرسیونی داده های پانل برای کشورهای خاورمیانه بین سال های 2001 تا 2010 می باشد. با توجه به مبانی نظری موجود در کتب و مقالات عوامل احتمالی موثر بر انتشار گاز CO2 شناسایی شده و به منظور معنی دار بودن آن ها با توجه به داده های کشورهای خاورمیانه، آن عوامل احتمالی آزمون شده و تاثیر و عدم تاثیر هر یک از آن ها مشخص شده است.
دراین مقاله ابتدا در بخش مبانی نظری تحقیق عوامل موثر بر انتشار گاز co2 بیان شده است. در بخش دوم مطالعات گذشته و پیشینه تحقیق مرور می شود. در نهایت به بیان مدل مورد استفاده برای رابطه ی بین متغیرها می پردازیم و پس از برآورد مدل و رابطه ی بین متغیرها به بیان نتایج این پژوهش می پردازیم.
2. مبانی نظری
عوامل موثر بر میزان انتشار CO2 نقش بسیار مهمی در تشخیص کیفیت محیط زیست دارد. ارتباط میان میزان انتشار CO2 و عوامل موثر بر آن بخش مهمی از مطالعات انجام شده در حوزه محیط زیست را به خود اختصاص داده است. مبانی نظری برای هر کدام از متغیرهای مستقل مصرف انرژی، صادرات، GDP، تراکم جمعیت با توجه به مطالعات انجام شده تا به امروز به طورجداگانه در ذیل مطرح می شوند.
الف - درباره مصرف انرژی در مبانی نظری اینگونه توسط اقتصاددانان بحث شده است که علاوه بر نهاده های نیروی کار و سرمایه، نهاده ی انرژی اعم از نفت و گاز نیز در تابع تولید جای دارد.
Y=f - K.L.E -
با توجه به اینکه تولید بیشتر در تابع تولید ارایه شده نیازمند مصرف نهاده ی انرژی بیشتر است طبیعتا اینطوربیان شده است که چون مصرف انرژی موجب انتشار گاز CO2 می شود، در نتیجه باید رابطه مستقیمی بین GDP و انتشار گاز CO2 وجود داشته باشد. این بدان معناست که افزایش GDP در طول سال ها مستلزم استفاده بیشتر از منابع انرژی و تولید و انتشار گاز CO2 بیشتر است.
در مطالعات مربوط به آکارسا1 و لانگ - 1980 - 2، یو3 و هوآنگ - 1984 - 4 نشان داده شده است که رابطه ای بین مصرف انرژی و میزان درآمد در آمریکا وجود ندارد. رحمان5 و مامون - 2016 - 6 همین نتایج را برای فرانسه، بریتانیا و استرالیا بدست آورده اند. اما در مقابل گلاژر - 2002 - 7 و لی - 2004 - 8رابطه ی علی-معلولی بین این دو متغیر را برای فیلیپین و چین بدست آورده اند.
ب - در رابطه با مبانی نظری رابطه GDP و انتشار CO2 در تحقیقات انجام شده بیشتر به دیدگاه کوزنتس - - EKC اشاره می شود.کوزنتس معتقد است که یک رابطه U شکل معکوس بین رشد GDP و حجم CO2 انتشار یافته وجود دارد. این بدان معناست که در ابتدای رشد GDP و در شرایطی که کشورها هنوز به توسعه یافتگی کامل دست نیافته اند، چون به میزان قابل توجهی از صنایع و کارخانجات آلوده کننده محیط زیست استفاده می کنند این امر موجب انتشار بیشتر گاز CO2 می شود. یعنی به منظور افزایش GDPکشور از همان صنایع آلوده کننده استفاده می کنند که این منجر به آلودگی بیشتر می شود.
بعد از مدتی که کشورها به سمت توسعه یافتگی حرکت می کنند کم کم صنایع آلوده کننده جای خود را به صنایع با آلودگی کمتر و بازدهی بیشتر می دهند، این بدان معناست که با مرور زمان و رشد GDP در این مرحله بهره وری صنایع افزایش یافته و اثر کاهنده بر میزان CO2 انتشار یافته دارد - کروگر9 و گروسمن. - 10 لازم به ذکر است که در تحقیقات مختلف این تئوری برای کشورهای توسعه یافته از قبیل کشورهایOECD و دیگر کشورهای آسیایی و آمریکایی صادق بوده است و خالی از لطف نیست که این مطلب در مورد اقتصاد ایران نیز بررسی شود.
ج - در رابطه با مبانی نظری تاثیر صادرات و به بیان عام تر تجارت آزاد خارجی بر انتشار گاز CO2 دو نظریه در کارهای انجام شده به چشم می خورد. در دیدگاه اول محققان بر این باورند که در شرایط تجارت آزاد خارجی رقابت بین بنگاه ها و صنایع در سطح بین المللی افزایش یافته که موجب می شود صنایع با بازدهی کمتر که حجم CO2 بیشتری نیز تولید می کنند از صحنه رقابت کنار رفته و فضا را برای شرکت های بهره ور تر فراهم می کنند که این موجب کاهش CO2 می گردد.
دیدگاه دوم کاملا مقابل این دیدگاه قرار دارد محققان این دیدگاه بر این باورند که در شرایط تجارت آزاد خارجی هرکدام از کشورها استفاه بیشتری از منابع فسیلی خود می کند و این استفاده بیشتر حجم بیشتری از گاز cO2 را منتشر می کند. در واقع طرفداران ای عقیده بر این باورند که در شرایط تجارت آزاد، استفاده مردم و کشورها از منابع برای کسب منفعت و رفاه بیشتر بالاتر می رود که این موجب انتشار بیشتر CO2 می شود.
د - در مورد مبانی نظری تراکم جمعیت و میزان انتشار CO2 اینطور می توان گفت که جمعیت بیشتر گاز CO2 بیشتری تولید می کند. این تولید بیشتر از طریق رفتارهایی از قبیل استفاده بیشتر از منابع انرزی آلوده کننده، استفاده بیشتر از خودروها و انواع لوازم و صنایع تولید کننده CO2 می باشد.
.3 پیشینه مطالعات انجام شده
در دو دهه گذشته مطالعات گوناگونی پیرامون کیفیت محیط زیست و عومل موثر بر آن انجام شده است. که ما این مطالعات را به دو بخش تقسیم می کنیم.
الف - مطالعات داخلی
لطفعلی پور و همکاران - - 1390 به بررسی وجود رابطه بلند مدت میان انتشار دی اکسید کربن و رشد اقتصادی را با در نظر گرفتن دو متغیر دیگر مصرف انرژی های فسیلی و آزادی تجاری در ایران طی دوره ی 1386-1346 پرداخته اند. لذا جهت مطالعه چگونگی رابطه علی درآمد-انتشار، از آزمون علیت بر اساس الگوی تصحیح خطا استفاده شده است. نتایج نشان می دهد علیت از رشد اقتصادی، مصرف انرژی های فسیلی و آزادی تجاری به انتشار دی اکسید کربن وجود دارد.
محمدباقری - - 1389 به بررسی روابط کوتاه مدت و بلند مدت بین تولید ناخالص داخلی، مصرف انرژی و انتشار گاز دی اکسید کربن با استفاده از داده های سال های 1965-2008 در ایران می پردازد. به منظور بررسی روابط بین متغیرها از روش اقتصاد سنجی خود رگرسیونی با وقفه های توزیعی - - ARDL استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که انتشار دی اکسید کربن نسبت به تولید ناخالص داخلی بی کشش است، اما مقدار آن در بلند مدت بیشتر از کوتاه مدت است.
لطفعلی پور و آشنا - - 1388 در مطالعه ی خود به این مساله پرداخته است که » چه عواملی بر تغییر انتشار CO2 موثر است؟«
و با استفاده از روش تحلیل تجزیه ای ساختاری - - SDA و تحلیل تجزیه ای شاخص - - IDA به این نتیجه رسیده است که: مهم ترین عامل افزایش انتشار CO2 رشد اقتصادی است و ساختار اقتصادی به میزان کمتری در افزایش انتشار کربن موثر است.
مهدوی عادلی و قنبری - - 1392 در مطالعات خود به این مساله پرداخته اند که »رابطه بین مصرف انرژی، تولید ناخالص داخلی و انتشار دی اکسید کربن در ایران چگونه است؟ و جهت علیت بین این متغیرها در کوتاه مدت و بلند مدت چگونه است؟« و با استفاده از روش » مفروضات فرضیه زیست محیطی کوزنتس، مدل تصریح و با استفاده از الگوی اقتصاد سنجی تصحیح خطا« به این نتیجه رسیده است که »حداقل یک رابطه همجمعی بین انتشار کربن دی اکسید، تولید ناخالص داخلی و مصرف انرژی وجود دارد که با آزمون رابطه علیت بین آن ها مشخص گردید در کوتاه مدت یک رابطه علیت دوطرفه بین انتشار کربن دی اکسید و مصرف انرژی و در بلند مدت دو رابطه علیت یک طرفه یکی از انتشار کربن دی اکسید به تولید ناخالص داخلی و دیگری از مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی برقرار است
« نیکو اقبال و همکاران - 1389 - به این مساله پرداخته ااست که »رابطه علی پویا بین متغیرهای رشد مصرف انرژی، رشد اقتصادی و رشد انتشار دی اکسید کربن چیست« و با استفاده از روش »داده های تلفیق پویا و تکنیک GMM-SYS در بلندمدت و برای سه گروه درآمدی متفاوت« به این نتیجه رسیده است که »در همه گروه های درآمدی رابطه علی یکطرفه از رشد اقتصادی به مصرف انرژی وجود دارد، در گروه ML این رابطه به صورت مثبت برقرار است. در حالیکه در گروه های MH و H این رابطه منفی می باشد.
