مقاله شناسایی موانع استقرار بودجه¬ریزی بر مبنای عملکرد در دانشگاه پیام نور

بخشی از مقاله

چکیده:

هدف این پژوهش، شناسایی موانع استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد در دانشگاه پیام نور است. بودجهریزی بر مبنای عملکرد، به عنوان یکی از مکانیزمهای اصلاحی حساس و برجسته مالی و حسابداری سازمانهای موفق، در دهههای اخیر، عامل تمایز و برتری برای سازمانهای پیشگام دنیا تلقی شده است. بودجهریزی بر مبنای عملکرد، تمامی فعالیتهای مستقیم و غیرمستقیم مورد نیاز در برنامه و همچنین تخمین دقیقی از هزینه فعالیتها را در بر میگیرد.

استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد در یک نظام بودجهریزی در واقع آزمون توانایی بالقوه آن برای پاسخ به پرسشها و پیامدهایی است که در سرتاسر فرآیند بودجهریزی رخ میدهد. در واقع بودجهریزی بر مبنای عملکرد به دنبال افزایش درک تصمیمگیران از پیوندهای منابع درخواستی و نتایج عملیات مورد نظر است. بنابراین در مقاله حاضر با استفاده از روش کتابخانهای و بررسی متون مختلف به شناسایی موانع استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد در دانشگاه پیامنور پرداخته شده است.

.1 مقدمه

استقرار نظام بودجهریزی بر مبنای عملکرد به عنوان یک ضرورت، مورد توجه دولت و نمایندگان مردم قرار گرفته و با انجام پژوهشهایی در این زمینه میتوانند وضعیت موجود کشور در حوزه بودجهریزی و تخصیص آن تبیین و موانع پیش رو برای نیل به حالت مطلوب مدیریت بودجه دولت هموار سازد. توسعه و رشد اقتصادی هر کشور در گرو بودجهریزی و بودجهریزی صحیح و کارآ برای آن کشور است 

دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی مسئول کشف و نشر دانش و فراهمسازی آموزش و یادگیری عالی برای ترتیب نیروی انسانی متخصص در جهت کمک به توسعه جوامع هستند 

بودجه ریزی بر مبنای عمکرد نیازمند تغییرات بنیادی در سیستمهای اطلاعات مدیریت، سیستمهای حسابداری و به طور کلی شیوه مدیریت دستگاههای دولتی است. بودجهریزی بر مبنای عملکرد به دنبال ایجاد پیوند میان شاخصهای عملکرد تخصیص منابع است. هر چند چنین پیوندهایی اغلب ضعیف هستند، ولی میتوانند سیاستگذاری بودجهای را تسهیل و نظارت قانون-گذاری بر نتایج و دستاوردهای مرتبط با مخارج عمومی را افزایش دهند.

نظام بودجهریزی بر مبنای عملکرد از سال 1960 در کشورهای متعددی از جمله آمریکا، کانادا، شیلی، انگلیس، کره جنوبی، مالزی، استرالیا، غنا و برزیل آغاز شد

بودجهریزی بر مبنای عملکرد با تمام مزایایی که دارد، در مراحل مختلف نیازمند اقدامات پیچیده در ابعاد فنی و سیاسی بودجهریزی است.دولت از طریق بودجه، سیاستهای اقتصادی هر کشور در گرو بودجهریزی و بودجهبندی صحیح و کارا برای آن کشور است. اصلاحاتی که در نظام بودجهریزی کشورهای توسعهیافته انجام شد حرکت به سوی بودجه-ریزی عملیاتی بود و به پیروی از آن، کشورهای در حال توسعه نیز درصدد تغییر نظام بودجهریزی خود به نظام بودجهریزی عملیاتی برآمدند

.2  پیشینه بودجهریزی بر مبنای عملکرد

در سال 1949 به پیشنهاد کمیسیون هور روش بودجهریزی بر مبنای عملکرد به عنوان روش جدیدی از بودجهریزی با هدف ارتقای کارآیی به همه بخشها توصیه گردید. امتیاز روش بودجهریزی بر مبنای عملکرد نسبت به روش بودجهریزی برنامهای این بود که ابتدا بر اساس اهداف سالیانه هر سازمان، وظایف واحدهای مختلف آن مشخص و سپس پروژههایی که هر واحد سازمانی باید در راستای ایفای وظیفه خود انجام دهد، تعریف میشد و برای هر پروژه نیز بودجه فعالیتهای لازم به تفکیک تعیین میگردید.لذا بودجهریزی در این روش به مراتب از روش بودجهریزی برنامهای که رد آن صرفاًهزینههای مشابه در قالب برنامه طبقهبندی میشدند، دقیقتر بود. از اینرو روش بودجهریزی بر مبنای عملکرد به نوعی تکامل یافته بودجهریزی برنامه-ای محسوب میشد. به همین دلیل روش بودجهریزی عملیاتی مجدداً در سال 1955 از سوی کمیسیون دوم هور مورد تأکید قرار گرفت

.3  بودجهریزی بر مبنای عملکرد

بودجهریزی بر مبنای عملکرد، یک برنامه سالانه به همراه بودجه سالانه است که رابطه میان میزان وجوه تخصیص یافته به هر برنامه با نتایج به دست آمده از اجرای آن برنامه را نشان میدهد - فرزاد و همکاران، 1393، . - 48 بودجهریزی بر مبنای عملکرد با آگاه کردن تصمیمگیران به اطلاعات بهتر درباره نتایج هر برنامه و مجموعه برنامههایی که برای نیل به اهداف مشترکی به کار میروند، توانایی تصمیمگیران و مدیران را در ارزیابی درخواستهای بودجهای دستگاههای اجرایی افزایش میدهد.

بودجه-ریزی بر مبنای عملکرد نیازمند تغییرات بنیادی در سیستمهای اطلاعات مدیریت،سیستمهای حسابداری و بطور کلی در شیوه مدیریت دستگاههای دولتی است

اندیشهای که در ورای بودجهریزی بر مبنای عملکرد قرار دارد این است که اگر سیاستگذاران، تصمیمات مالی را به گونهای عینی و بر مبنای کارآیی و اثربخشی استوار سازند، آنگاه هم آنها و هم مردم میتوانند درباره عملکرد دولت قضاوت روشنتری داشته باشند. در واقع بودجهریزی بر مبنای عملکرد، با مرتبط ساختن تصمیمات بودجهای و عملکرد دولت، پاسخگویی دولت در مقابل قانونگذاران و مردم تقویت میکند

.4  تفاوت بودجهریزی عملیاتی با بودجه سنتی یا متداول

بودجه متداول یا سنتی یعنی بودجهای که در آن اعتبارات هر سازمان به تفکیک فصول و مواد هزینه مشخص میگردد.در این روش بودجهریزی،نوع و ماهیت هزینهها نشان داده میشود ولی مشخص نمیگردد که هر هزینه برای کدام هدف و منظور یا اجرای کدام برنامه یا فعالیت خاص انجام شده است،به تعبیر دیگر، توجه عمده روی درون داد متمرکز است

1.    تجدید ساختار بودجه و سازماندهی آن، بر اساس برنامههای راهبردی دستگاههای اجرایی و سازمانها؛

2.    تشریح و تصریح رابطه ساختار سازمان با بودجههای عملیاتی از بالا به پایین؛

3.    مرتبط ساختن فعالیتهای روزمره به بودجه، بر اساس شاخصها؛

4.    استخراج هزینه کامل فعالیت، جهت تسهیل دستیابی به اهداف

5.    الزامات استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد

6.    مزایای استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد

اهم مزایای استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد شامل موارد ذیل میباشد:

-    افزودن کارآیی و اثربخشی به سایر کارکردهای سنتی بودجه؛

-    افزایش انگیزه مدیران و کارکنان برای ارایه خدمات با هزینه کمتر و نیز کیفیت بالاتر از طریق توزیع بخشی از منافع حاصل از صرفهجوییهای بهعملآمده؛

-    متناسبسازی اختیارات و مسئولیتهای مدیران؛

-    مدیریت هزینه و اصلاح الگوی مصرف منابع؛

-    ایجاد امکان بررسی میزان عدالت در تخصیص اعتبارات

.7 اهداف بودجهریزی بر مبنای عملکرد

اصولاً هدف اصلی بودجهریزی بر مبنای عملکرد شفافسازی بودجه و کمک به تخصیص بهینه و استفاده مؤثر از منابع سازمان میباشد.در یک نگاه کلیتر میتوان اهداف بودجهریزی عملیاتی را اینگونه بیان کرد:

-    ارایه مبنای مناسبی برای اتخاذ تصمیم در خصوص تخصیص منابع؛

-    تعیین نتایج قابل سنجش و مورد انتظار که از یک تخصیص بودجه خاص قابل حصول است؛

-    تمرکز فرایند تصمیمگیری روی مهمترین مسایل و چالشهای که واحد با آن مواجه است؛

-    ایجاد یک فرآیند منطقی برای تصمیمگیری در خصوص بودجه که به طور مستقیم با فرآیند برنامهریزی،اجرا و کنترل،ارزیابی و گزارش عملکرددر ارتباط میباشد؛

-    بهبود چگونگی طرح و تنظیم برنامه؛

ارایه بهترین ابزارهای ممکن بر اساس نتایج برای اطمینان دادن به جامعه که منابع کشور در برآوردن احتیاجات ضروری جامعه مصرف میشوند

.8 تعیین مؤلفههای تأثیرگذار در عدم استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد

محمودی در پژوهشی با عنوان بررسی مشکلات پیادهسازی بودجهریزی عملیاتی در سازمانهای دولتی و ارایه راهکارهای لازم جهت کاهش موانع به این نتایج دست یافت که بین پیادهسازی بودجهر-یزی بر مبنای عملکرد با عوامل مدیریتی ارتباط معنیداری وجود دارد و مشکلات پیادهسازی بودجهریزی بر مبنای عملکرد به ترتیب شاخص های:
1.    عوامل فنی و فرایندی

2.    عوامل انسانی

3.    عوامل محیطی
با عوامل مدیریتی مرتبط میباشند

همچنین عادل آذر و همکاران در پژوهشی تحت عنوان الویتبندی عوامل مؤثر بر استقرار بودجهریزی بر مبنای عملیات را بررسی نموده و به این نتایج دست یافتند که عوامل محیطی، اجرایی و کنترلی از الزامات استقرار بودجهریزی عملیاتی بوده و عدم رعایت آنها در سازمان، مانعی برای استقرار بودجهریزی عملیاتی خواهد بود همچنین از عوامل مذکور، عوامل محیطی بیشترین تأثیر و عوامل کنترلی و اجرایی به ترتیب در رتبههای بعدی،جهت استقرار بودجهریزی عملیاتی در شرکت مورد مطالعه تأثیرگذار هستند

.10 بیان مسئله موانع استقرار

همچنین بر اساس مطالعات انجام شده و تجارب کشورهایی که نظام بودجهریزی عملیاتی در آن مستقر شده است، میتوان به عوامل متعددی نظیر عدم شناخت و دانش کافی مدیران و کارشناسان نسبت به این نظام و سایر عوامل انسانی و رفتاری مرتبط با استقرار بودجهریزی بر مبنای عملکرد و همچنین مشکلات و موانع درون سازمانی و در یک سطح گستردهتر موانع قانونی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی موجود در کشور اشاره نمود.

از اینرو، بر اساس مطالعات نظری و بررسی تجارب کشورها، میتوان عوامل و مشکلات استقرار نظام بودجهریزی بر مبنای عملکرد را در قالب سه گروه زمینهای، ساختاری و رفتاری - محتوایی - تقسیمبندی کرد.عوامل زمینهای به شرایط عمومی کشور در حوزهی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و قانونگذاری، عوامل ساختاری به مشخصات و ویژگیهای سازمانها و شرکتهای بودجهبگیر دولتی و عوامل رفتاری به مشخصات فردی، شغلی و تحصیلی مدیران و کارشناسان مربوطه اشاره میکند

.11 شناسایی موانع استقرار بودجهریزی عملیاتی در دانشگاه پیامنور

یکی از مشکلات مهم دانشجویان دانشگاه پیامنور یادگیری محتوای کتابهای خودآموز است. در این دانشگاه کلاسهای حضوری رفع اشکال کمتر از دانشگاههای سنتی و کتاب مهمترین وسیله آموزش است. در نتیجه، اشکال در یادگیری محتوای کتابهای مربوطه به افت تحصیلی دانشجویان منجر میشود. شاید بتوان گفت که یکی از عوامل و چه بسا مهمترین عامل مؤثر در ضعف یادگیری و افت تحصیلی دانشجویان این دانشگاه آشنا نبودن و یا آگاهی کم آنها به راهبردهای یادگیری میباشد