بخشی از مقاله
چکیده سال 1380 آغاز نگرش ها و اندیشه های نوین در خلق آثار برآمده از جنگ و دفاع مقدس است.تبلور این نگرش ها در رمان به دلیل ارتباط تنگاتنگ با زندگی مردم و نمایش واقعی از رویداد های دفاع مقدس، جلوه بارز تری دارد. شخصیت شناسی و مضمون یابی روایت های خلق شده در سال 1380 در واقع شناسایی اندیشه های نو در خلق آثار ادبی به ویژه رمان دفاع مقدس در سال های بعد خواهد بود.این واکاوی با الگو قرار دادن نظریه کنشگرای گرماس با تکیه بر شخصیت شناسی به تحلیل و بررسی - مضمون شناسی - رمان دفاع مقدس در این سال بر اساس سه محور موضوع، میل و قدرت می پردازد.
نگرش مؤلفین این رمان ها در این سال به کنشگر فرستنده با موضوعات احساسی، علاقه، عشق و مهرورزی با درصدی بالغ بر «%56»پررنگ تر از موضوعات ارزشی، اعتقادی و باورهای دینی و ملی است، این موضوع در فرستنده های فرعی مرتبط با اهداف فرعی نیز مشاهده می شود . تنوع موضوعی در انواع بازدارنده های اصلی و فرعی در رسیدن شخصیت اصلی به اهداف می توان به ترتیب به خانواده ؛ترس و وحشت، تنهایی، سردرگمی؛دشمن بعثی ؛خیانت شخصیت های نظام و فریب خورده های عقیدتی و فکری ؛عدم اعتقاد و باور به ارزش های دینی و میهنی اشاره کرد.
.1مقدمه
در طول سه دهه ی اخیر،جنگ هشت ساله ی ایران و عراق، بزرگ ترین رویداد تاریخی کشور ما به حساب می آید. این جنگ با جوهره ی تدافعی، معنوی و آزادمنشانه ی خود تأثیرات شگرفی بر جنبه های گوناگون زندگی سیاسی، اجتماعی، مذهبی، فرهنگی و ادبی مردمان این سرزمین بر جای نهاده است. با آغاز این رویداد پرتلاطم و درد انگیز، نویسندگان ادبیات داستانی جنگ در ثبت هنری وقایع مملو از شور و التهاب آن دست از تلاش و نوشتن برنداشتند. از این روی هم در استحکام هویت تاریخی این ملت در تندبادهای حادثه ی جنگ همت گماردند و هم دریچه ای نو در برابر دیدگان نسل نو به آینده گشودند تا نسل امروز آگاهانه تر و خردمندانه تر به هویت زنده و پویای خود دست یابد.
دریک جمعبندی میتوان گفت که ادبیات داستانی با موضوع دفاع مقدس یا جنگ،از بدو پیدایش به لحاظ ساختار و محتوا دچار دگرگونیهایی شد که مهمترین دگرگونی در ساختار و مضمون های آن به وجود آمد. داستانهای جنگ به تدریج از سادگی به پیچیدگی و استفاده از سبکهای نوین داستاننویسی غرب از جمله جریان سیال ذهن سوق داده شد. از نظر محتوایی نیز از شعارگرایی و گاه سطحینگری به پیچیدگی پیام، و از تأیید کامل جنگ به تردید و تقبیح و نقد آن کشیده شده است - حنیف محمد،حنیف محسن،. - 206:1388
مهمترین موضوعاتی که نویسندگان داستانهای جنگ بدان پرداختهاند عبارتاند از: شهادت،اسارت، موج گرفتگی، جانبازی، مهاجرت، بمبارانها و دوره پس از اسارت. اما با بازنگری موضوعات جدید و تحلیل و واکاوی رمان های دهه گذشته درمی یابیم نویسنگان نگاهی خردمندانه به جنگ داشته اند و موضوعات تکراری دیگر جایی در میان مضمون های جنگ ندارند و موضوعات احساسی چون عشق و علاقه جای خود را در صحنه های نبرد نشان می دهد. با تحلیلی دقیق از نوع مضمون ها و روایت های خلق شده می توان این گونه مضامین را دریافت و لذت و زیبایی این نوع ادبی را به مخاطبانش نشان داد.
.1-2بیان مسأله کلیدی ترین عنصر ساختار رمان شخصیت پردازی است. به طور معمول شخصیت های رمان به صورت مستقیم ویا غیر مستقیم در رمان خلق می شوند.از منظری دیگر تحلیلگران شخصیت را ایستا یا پویا معرفی می کنند.از این روی نظریه های مختلفی برای شناسایی و تحلیل شخصیت و شخصیت پردازی در آثار نویسندگان به وجود می آید.یکی از این نظریه ها نظریه شناخت وتحلیل شخصیت های داستان بر اساس کنش وعملکرد شخصیت اصلی داستان در سیر روایت است؛که به نظریه کنشگرای گرماس شهرت یافته است.
این نقش ها وکنش ها شامل -1فرستنده پیام/ تقاضاکننده.2گیرنده ی پیام.3موضوع.4یاری دهنده.5مخالف.6شناسنده/قهرمان - شخصیت اصلی - است .شخصیت اصلی در طول داستان برای دستیابی به اهداف با کنش های مختلف روبرو می شود و این کنش ها در واقع خط سیر روایت داستان را شکل می دهد. در خلق شخصیّت ها به چه ویژگی ها و صفات و نقش هایی بیشتر توجه شده است؟
کدام شخصیت و با چه رویکردی از اشخاص دیگر مهم تر است؟در نهایت با تعریف جدید از شخصیت به عنوان مشارکت کننده در شکل گیری روایت داستان، چگونه می توان موضوعات و مضمون های مورد توجه شخصیت اصلی برای رسیدن به هدف یا اهداف را شناسایی کرد. .1-3ضرورت تحقیق دفاع هشت ساله ی اعتقادی و یکپارچه ی مردم ایران، یک جریان گسترده و نیرومند ادبی را پدید آورد که با توجه به اهمیت کانونی این رخداد در سرنوشت، تاریخ و فرهنگ این سرزمین، نقد و تحلیل جامع نگرانه، شناخت و واکاوی دقیق و عمیق جریان های ادبی این دوره به ویژه رمان و کشف موضوعات و مضمون های اصلی شکل گیری روایت امری ضروری به نظر می رسد.
.1-4پرسشهای تحقیق *نقش شخصیت در شکلگیری سیر روایی داستان چگونه است؟
*الگوی کنشگرای گرماس در تبیین و تحلیل شخصیت روایت چه نقشی دارد؟
*نقش هر یک از عناصر الگوی کنشگرای گرماس در مضمون یابی رمان دفاع مقدس در سال 1380 چگونه شناسایی و معرفی می شوند؟
.1-5فرضیههای تحقیق
*چنین به نظر می رسد شخصیت از منظر ساختارگرایان یک مشارکت کننده در روایت است و تعامل و کنش او با حوادث و رویدادهای داستان به شکلگیری سیر روایت میانجامد.
*با این احتمال گرماس با تحلیلی ساختاری به روایت در رمان و تمرکز بر شخصیت اصلی داستان به تحلیل پیرنگ و طرح کلی داستان میپردازد و بر این باور است که شناسایی شخصیت در رمان چیزی جز تمرکز و شناسایی هر یک از شخصیتها بر سه محور میل، قدرت وانتقال نیست.
*این امکان وجود دارد که با تحلیل دقیق و موشکافانه و ایجاد ارتباط بین سه محور میل، قدرت و انتقال بتوان موضوع بندی های اصلی روایت رمان های دفاع مقدس در سال 1380 را در قالب و الگویی عملی در نقش کنشگر اصلی و اهداف؛ فرستنده و گیرنده - ذینفع - و یاریگر و بازدارنده شناسایی و معرفی کرد.
.1-6روش تحقیق این مقاله روشی توصیفی و تحلیلی دارد. در ابتدا به شناسایی رمان های دفاع مقدس در سال 1380
پرداختیم.از این رو بر اساس پنج منبع در حوزه کتابشناسی که عبارت اند از فرهنگ داستان نویسان دفاع مقدس - 1359/1389 - دکتر مهدی خادمی کولایی، کتابشناسی داستان های انقلاب اسلامی،
