بخشی از مقاله
چکیده :
نوشهرگرایی به عنوان یک رویکرد جدید طراحی و برنامه ریزی شهری در انتقاد به شهرسازی دوران معاصر که دارای الگوی پراکنده، غیر انسانی و ماشینی است شکل گرفته است. این رهیافت آموزه ای از سبک های معماری، رشد هوشمند، مخالفت با توسعه پراکنده و شهرسازی پایدار مبتنی بر حمل و نقل عمومی است. این رویکرد امروزه هدایت و رهبری نسل پست مدرن طراحان و برنامه ریزان را به عهده دارد و یکی از مهمترین رویکردهای برنامه ریزی شهری در این قرن محسوب می شود.
هدف از این تحقیق معرفی رویکرد نوشهرگرایی و نحوه بکارگیری آن در کشورهای توسعه یافته، می باشد. همچنین در این پژوهش به بررسی اصول شهرسازی در ایران در دوره های پیش از انقلاب و بعد از انقلاب و اصولا تفکیک این اصول با توجه به مولفه های شاخص در هر دوره تاریخی می پردازیم. روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی می باشد و گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی-کتابخانه ای صورت پذیرفته است.
نتایج این پژوهش از سویی همسو و قرین بودن مولفه های شهرسازی در ایران در دوره های تاریخی را نشان داد و از سوی دیگر میتوان اذعان نمود که ماهیت و شکل گیری نهضت نوشهرگرایی، به منظور بکارگیری در فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری در راستای دست یابی به اهداف شهرسازی پایدار بسیار حرکت جدیدی بوده و می تواند منجر به پیدایش فضاهای پایدار در سطح شهرها و محلات گردد .
مقدمه:
نوشهرگرایی یا طراحی سنتی واحدهای همسایگی از جدیدترین رویکردهای برنامه ریزی در برنامه ریزی و طراحی شهری حومه های شهرهای آمریکا بوده است که از دهه های 80-90 قرن 20 شروع به شکل گیری کرده است. این نهضت و نگرش نوین برنامه ریزی شهری یکی از تلاش های گسترده برای حل مشکل حومه های شهری شهرهای بزرگ و کلانشهری است. در سالهای میانی دهه 1990 میلادی، وزارت مسکن و توسعه شهری ایالات متحده آمریکا اصول نوشهرگرایی را در بازسازی واحدهای مسکن اجتماعی خود در سراسر آمریکا که میلیاردها دلار هزینه در برداشت مورد استفاده قرار دارد.
هدف نوشهرگرایی خلق یک محیط مناسب در مقیاس انسانی است که پاسخگو به تحولات و پیشرفتهای مدرن شهری و توسعه ای در راستای اهداف توسعه پایدار باشد.{1} نوشهرگرایی واکنشی نسبت به پراکندگی شهری است و یک راه موثر برای مقابله با جوامع وابسته به اتومبیل است که در آن هر سفری با ماشین انجام می شود.{2}نوشهرگرایی سعی می کند با ایجاد کاربریها ی مسکونی مختلط از آپارتمان گرفته تا خانه های تک خانواره با هر سطح قیمتی ساکنین باسطوح درآمدی مختلف داشته باشد و با توسعه فشرده از سکونتگاههای حیاتی و محیط های طبیعی حفاظت کند. با توجه به اصول و اهداف نوشهرگرایی، تلفیق شهرسازی سنتی و اصول نوشهرگرایی می تواند ما را در ایجاد و خلق فضاهای شهری قابل زیست و محیط سالم و مساعد شهری و نهایتا توسعه پایدار شهری یاری برساند.
روش تحقیق
این پژوهش، از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد که در آن به مطالعه و بررسی رویکردهای نوین در توسعه کالبدی شهرها پرداخته شده است و همچنین گردآوری اطلاعات از طریق مزالعات کتابخانه ای و اسنادی صورت پذیرفته است.
یافته های تحقیق
-1نوشهرگرایی
در دهه ی 1980 میلادی تعداد زیادی از معماران و شهرسازان آمریکایی از فرسودگی و زوال مراکز شهری و افزایش فزاینده جوامع محلی که پراکنده و متفرق، وابسته به اتومبیل و دارای فاصله با مراکز شهری بودند، اظهار نارضایتی کردند. در سالهای پایانی دهه 1980 و ابتدای دهه 1990 این نارضایتی منجر به ظهور جنبش نوشهرگرایی شد.{3} مهمترین سندی که به تشریح محتوای نظری جنبش نوشهرگرایی می پردازد، منشور نوشهرگرایی است.
این منشور را که در سال 1996 میلادی و پس از برگزاری چهارمین گردهمایی سالانه انجمن نوشهرگرایی بعنوان منشور آتن دانست که در آن دیدگاه مدرنیستی به شهرسازی و معماری توسط کنگره بین المللی مدرن - سیام - مطرح شده بود. این منشور تمامی سطوح قابل بررسی در ارتباط با اجتماعات انسانی از بلوک،خیابان و ساختمان، محله، بخش و محور شهری تا منطقه،کلانشهر، شهر و شهرک را مورد بررسی قرار می دهد و هیچ یک را رد نمی کند.{4}
-2فواید نوشهرگرایی
نوشهرگرایی می تواند انواع فواید محیطی، اجتماعی و اقتصادی را برای جامعه فراهم کند که به برخی از مهمترین آنها اشاره می شود: گزینه های سکونتی و تجاری بیشتر برای مصرف کنندگان، حمل و نقل پیشرفته و دسترسی برای پیاده ها و حمایت از طراحی جهانی افزایش مسکن ارزان قیمت - توسعه بهینه مکان - ، کاهش وابستگی به استفاده از اتومبیل، صرفه جویی در هزینه های مصرف کنندگان، کاهش سفرهای ماشینی که این امر موجب منافع اجتماعی می شود - مانند کاهش تراکم ترافیک، هزینه های پارکینگ،خطر تصادف،آلودگی و رشد بی رویه شهر - قابلیت زندگی در جوامع، تعامل و پیوستگی، افزایش ایمنی ترافیک به علت خیابانهای عریض تر و ترافیک آرامتر، بهبود سلامت عمومی به علت افزایش پیاده روی و دوچرخه سواری{5}
-3انتقادهای وارد شده به نوشهرگرایی
اگرچه امروزه نوشهرگرایی موضوعی بسیار مهم و قابل توجه محسوب می شود ولی همواره با انتقادهایی نیز مواجه بوده است که در زیر به برخی از مهمترین آنها اشاره می شود:
-ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای جدید خانواده های وابسته به اتومبیل.
-کاهش آزادیهای شخصی به علت وضع قوانین زیاد.
-بی عدالتی نسبت به گروه های اقلیت و کم درآمد جامعه به علت قیمت های بالای مسکن در محلات سنتی.
-تجمع ترافیک و آلودگی هوا به علت افزایش تراکم.{2}
-4اصول پیشتهادی جنبش نوشهرگرایی
طرفداران چنبش نوشهرگرایی اصولی را به منظور اصلاح بافت های موجود در نظر گرفته اند که به روشنی اهداف مطرح شده در منشور نوشهرگرایی را عملی می سازد.
مهمترین این اصول عبارتند از:{6}
-4-1پیاده مداری
یکی از مهمترین اصول پیشنهادی نوشهرگرایی برای برنامه ریزی در بافت های موجود توجه به حرکت پیاده و پیادهسازی معابر می باشد. نوشهرگرایی معتقد است خیابان ها و میادین باید برای پیاده روی ایمن و جذاب باشند و به شکلی طراحی شوند که موجبات آسایش ساکنین را فراهم کرده و آنها را برای پیاده روی تهییج کند . لذا تاکید می کند که کاربریهای خدماتی روزانه و هفتگی در فاصله پیادهروی 10 دقیقه ای ساکنین قرار گیرد.
-4-2اتصال و پیوستکی
قابلیت نفوذپذیری و دسترسی در یک بافت، رعایت سلسله مراتب روشن از فضاهای دسترسی با کارکردهای شهری و محله ای برای نوشهرگرایی امر بسیار مهمی تلقی می شود. شبکه معابر پیوسته و همچنین تعریف سلسله مراتب خیابانها و کوچه ها و شبکه پیاده روی با کیفیت بالا موجب کاهش ترافیک و تسهیل پیاده روی و افزایش ترغیب به پیاده روی می شود.
-4-3ایجاد کاربریهای مختلط
در نوشهرگرایی استفاده از کاربریهای مختلف و متنوع در انواع فضاهای کار و زندگی در سطوح مختلف اجتماعات انسانی از جمله ترکیب فروشگاهها، ادارات، آپارتمانها و مساکن در یک سایت، اختلاط کاربریها در یک محله، در یک بلوک و در یک ساختمان و تنوع افراد با سنتن و سطوح درآمدی مختلف و تنوع فرهنگ و نژاد از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. استفاده از کاربریهای مختلط می تواند موجب فعال شدن بافت، افزایش امنیت، افزایش تعاملات اجتماعی، کاهش سفرهای روزانه - بین محل کار و سکونت - و در نتیجه کاهش ترافیک شده و از گسترش افقی شهر جلوگیری کند.
-4-4افزایش ترافیک در بافت
نوشهرگرایی معتقد است افزایش تراکم موجب می شود مساکن، فروشگاهها و خدمات به یکدیگر نزدیکتر شده و فواصل کاهش یافته و از گسترش افقی شهر جلوگیری شود. این اصل باعث می شود در بافت های موجود شهری، حداکثر استفاده بهینه از زمین های داخل بافت صورت گرفته و اجتماعی فشرده تر حاصل شود که در آن پیاده روی تسهیل شده و منابع و خدمات به طور کاراتر و موثرتر به کار گرفته شده و در نهایت مکانی راحت، مطبوع و مناسب برای زندگی شهروندان ایجاد شود.
-4-5ایجاد گونه های مختلف مسکن در بافت
نوشهرگرایی معتقد است که در یک اجتماع انسانی، حضور طیف وسیعی از گونه ها، اندازه ها و قیمت های مختلفی برای واحدهای مسکونی نه تنها موجب می شود تا هرکسی متناسب با علایق و سطح درآمد خود بتواند مناسب ترین انتخاب را داشته باشد بلکه می تواند به تعامل مثبت اقشار مختلف مردم از هر سن و نژادی و با هر درآمدی کمک کند. این اصل باعث ایجاد تنوع و گوناگونی در سیمای بافت شده و به سرزندگی و شاداب بودن جوامع محلی کمک می کند و آنها را از خطر یکنواختی که موئجب افسردگی ساکنان می شود نجات می دهد.
-4-6حفظ و تقویت ساختارهای سنتی
نوشهرگرایی تاکید بسیاری بر حفظ ساختارهای شکل گرفته، وجود فضاهای عمومی در مرکز وجود قلمرو عمومی طراحی شده به عنوان هنر شهری، استقرار کاربریها و تراکمها در فاصله 10 دقیقه پیاده روی، برنامه ریزی عرضی به گونه ای که بالاترین تراکم ها در مرکز شهر و به تدریج تراکم ها در مرکز شهر و به تدریج تراکم های پایین تر به سمت لبه ها قرار گیرد و حفظ لبه ها ی متمایز دارد، لذا در هنگام مداخله در بافت های موجود، سعی می کند ابتدا این ساختارها را در بافت شناسایی کرده، سپس با تمهیدات مختلف - از جمله تقویت فضاهای باز و عرصه های عمومی، حفظ لبه های متمایز و .......... - سعی بر تقویت آنها داشته باشد.
-توجه به بافت های واجد ارزش تاریخی و بهبود کیفیت طراحی و معماری نوشهرگرایی تاکید بسیار بر زیبایی، ارزش های زیبایی شناسانه و آسایش و ایجاد حس مکان، مکان یابی کاربریهای شهری و سایتها در شهر، معماری در مقیاس انسانی و تغذیه روح بشر به وسیله زیبایی محیط دارد، به همین سبب اهمیت ویژه ای برای حفاطت بناهای با ارزش تاریخی موجود به خصوص بناهای عمومی و مدنی موجود در یک بافت قایل است. نوشهرگرایی با توجه به نگاه خود به میراث مصنوع شهر از طریق حفاظت، نوسازی بناها، حفاظت مناظر و......تداوم و تحول جامعه شهری را ممکن می سازد.
-4-7استفاده از مشارکت ساکنان
یکی از مهمترین اصولی که نوشهرگرایی مخصوصا به منظور برنامه ریزی در بافت های موجود شهری مورد استفاده قرار می دهد، استفاده از مشارکت ساکنین می باشد. نوشهرگرایی در تمام مراحل برنامه ریزی از مشارکت ساکنان، رهبران اجتماعی، سیاستمداران، ماموران دولتی، توسعه دهندگان و موسسات محلی استفاده می کند.
-4-8حفظ و تقویت فضاهای باز عمومی وسبز
نوشهرگرایی بر این اعتقاد است که فضاهای عمومی و پارک ها می توانند با تامین فضاهای جذاب باعث شکوفا شدن محلات و خلق مفهومی یگانه از فضا باشند. حفظ و تقویت فضاهای عمومی همانند پیاده راهها، میادین، پارک ها، ساختمان های عمومی و فضاهای تجمع به منظور ایجاد ملاقات های غیر رسمی و تماس های اجتماعی با سایر افراد موجب می شود محلات مانند محیط های زنده و متعادل به نظر برسند و یک محله سنتی ایده آل به نوعی متضمن تماس با یک پارک، میدان شهری و یا یک فضای سبز روستایی می باشد که در فاصله 5 تا 10 دقیقه ای از مرکز قرار داشته و با پای پیاده قابل دسترسی است.
-4-9تقویت حمل و نقل عمومی
نوشهرگرایی تاکید ویزه ای بر تقویت و تجهیز نظام حمل و نقل عمومی که شهرهای بزرگ و کوچک و محلات را به یکدیگر متصل می کند، به کاهش معضلات آمدو شد کمک کرده و موجب حفظ انرژی و بهبود کیفیت هوا شده و ساکنین را به پیاده روی، دوچرخه سواری و استفاده از اتوبوس برای عبور و مرور تشویق می کند.
-4-10ایجاد و مدیریت توقف گاهها
توقفگاهها نقش مهمی در هر برنامه شهری ایفا می کنند که اغلب برنامه ریزان شهری به آن به عنوان چاره کار می نگرند. این مسیله برای نوشهرگرایی امری مهم تلقی می شود به طوری که یکی از اهداف اصلی آن تشویق ساکنان به پیاده روی به جای رانندگی از نقطه ای به نقطه دیگر است و یکی از موثرترین راه های انجام آن را توسعه برنامه بهینه توقفگاهها می داند که محدودیت هایی را برای تعدادی از وسایل نقلیه مجاز در یک مکان به وجود می آورد.
-4-11استفاده از ابزار طراحی جهت افزایش امنیت در بافت های شهری
نوشهرگرایی تاکید بسیاری بر استفاده از ابزار طراحی شهری در جهت افزایش امنیت در بافت های شهری دارد و معتقد است طراحی شهری مطلوب به امنیت هر چه بیشتر بافت های شهری کمک می کند. بر اساس نظر آنها در ساماندهی مجدد یک بافت، طراحی ساختمانها و خیابانها باید به گونه ای صورت بگیرد که ساکنین خود بتوانند امنیت لازم را تامین کنند.{7}
-5اصول شهرسازی در ایران
-5-1اصول شهرسازی دورران صفویه
آنچه در تدوین فضای معماری و شهرسازی ایرانی،در دوران صفویه مطرح است، شکل دادن و مجهز کردن محور اصلی آمدو شدها و توقف هاست، که بار بصری بیشتری دارد. در این دوره شهرسازان ایرانی به استقبال قرینه سازی می رود، کاربرد این شگرد در پیشینه های معماری ایرانی نزدیکی های زیادی دارد که با اندازه هایی که در بلندا افزایش داده می شوند.
معماری های دارای کاربرد اجتماعی دوران صفویه را همانند وسیله ارتباط جمعی از راه بصری متمایز می کند. در دوران صفویه به گونه ای کم و بیش جدا از بافت کالبدی شهر روی به تقویت بناها در بلندا می کنند. تا بتوانند بیشترین راه تماس با گستره مکانی شهر جدید در جوار بافت قدیمی و کهن همنوا می شود و تلفیق طرح خرد گرا با طرح ارگانیک - بافت قدیم اصفهان عصر صفوی - میسر می گردد، بدون آنکه طرح بافت شهری جدید، خود را بر بافت ارگانیک تحمیل کند این ویژگی مهم یعنی ایجاد مجموعه های شهری جدید در کنار بافت های کهن شهری به الگویی بدل می شود که در همه جا نام مکتب اصفهان را با خود به یدک می کشد.
-5-2اصول شهرسازی دوران قاجار
در پی انقلاب صنعتی و جنگ های ایران و روس تماس با دولت های اروپایی رو به افزایش گذارد. این دولت ها در پی اهداف سیاسی، اقتصادی و نظامی خود مردم ایران را با اصول و اندیشه های اروپایی از شیوه های حکومت، علوم و فنون نظامی، قلمروهای صنعت، تکنولوژی، فرهتگ، هنر و معماری آشنا نموده اند. آنچنان که شهرسازی و معماری دوران قاجار گویش التقاطی خود را بر تداوم و نو شدن مفاهیم کهن می یابد.
پیدایش سبک های نو در نگارگری، تذهیب، خطاطی و تزیینات معماری - آینه کاری، کاشی سازی و گچ بری - و بکارگیری تناسبات نوین - رنسانس و باروک - در ابعاد میدان ها و طراحی فضای شهری از بارزترین مصداقات این امر است . فضاهای باز شهری در این دوره بیشتر به صورت میدان های اصلی با کاربری های گوناگون شکل می گیرند.
