بخشی از مقاله
حضور فضاهای رها شده به صورت مخروبه و متروکه ی شهری موجب گردیده موضوع طرح یک مجموعه ی چند منظوره ی رفاهی در کنار عناصر شهری موجود جهت تکمیل و تدقیق هویت محدوده و رفع نیازهای ان مطرح گردد. [1] آنچه ضرورت پرداختن به موضوع خلق یا احیای فضاهای شهری را دوچندان کرده، در شرایطی نهفته است که امروزه جوامع مختلف و از جمله جامعه ایرانی، با آن دست به گریبان هستند. امروزه، عرصه های جمعی و فضاهای شهری یا از میان رفته اند یا چهره از کف داده اند. اغتشاش در محیط شهری و شکل گیری فضاهای گمشده و بی هویت، که فاقد عناصر ارتباطات جمعی انسان با یکدیگر و با محیط هستند، به امری عام تبدیل گشته اند[2]
چکیده
امروزه محلات تاریخی و آثار با ارزش موجود در آن ها با وجود نابسامانی هایی متأثر از معضلات کالبدی، کاربردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دچار کم توجهی شده و از زمینه و سیمای شهری کنار رفته اند. در این پژوهش سعی برآن است که محله ی تاریخی میدان قلعه با اصلاح عرصه های نا کارآمد و طراحی مجموعه چند منظوره ی رفاهی منجر به رفع نیازهای رفاهی اقتصادی و بازگشتن هویت محله شود. تخریب و فراموش شدن بازار تاریخی و مهم میدان قلعه از مشکلات اساسی مورد توجه پژوهش حاضر می باشد.
لذا، هدف از اصلاح عرصه های ناکارآمد در محله ی میدان قلعه برطرف کردن نیازهای رفاهی ساکنین محله و ایجاد نوعی تعاملات اجتماعی بین محله های نزدیک به هم است. همچنین هدف از رویکرد توسعه پایدار محله ای نیزمردم و تامیین نیازهای اولیه و اساسی انان با توجه به محیط زندگی انهاست.توجه به مفاهیم پایداری در محله های شهری و نحوه ی تقویت آن ها در شیوه زندگی نوینی می تواند قدم خوبی در توسعه محله گردد. توجه به نظریات و الگوهای متعدد در رابطه با توسعه محله ای در برنامه ریزی شهری و دستیابی به اصول و قواعد مناسب به منظور پیش برد مفاهیم پایداری، لزوم نگرش به مفاهیم شهری و محلات آن به عنوان یک پدیده زنده و پویا دارای اهمیت است.
همچنین توجه به سوال پژوهش، عمده عواملی که باید در راستای ساماندهی محله تاریخی باشد و در جهت پاسخگویی به نیازهای امروز شهری لحاظ گردد، از این قرار است: توجه به پتانسیلهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی و ایجاد تمهیداتی برای تبدیل محله به یک سایت گردشگری با افزایش خوانایی و قابلت ارائه خدمات متنوع در قالب مجتمع چندمنظوره رفاهی، تزریق کاربریهای تفریحی-تجاری، ایجاد امنیت، ایجاد پاتوق های متنوع و تاکید بر بعد اجتماعی و اقتصادی. در این پژوهش با بررسی محله قلعه عرصه های ناکارآمد شناسایی شده و در جهت بهبود آن پیشنهاداتی ارائه می گردد.
روش تحقیق در این پژوهش، روش "توصیفی-تحلیلی" متکی بر مطالعات موردی است و شیوه تحقیق مبتنی بر "مرور متون و اسناد کتابخانه ای"، "مصاحبه" و "مشاهدات میدانی" است. فضاهای تاریخی شهر از آنجا که نقش انتقالدهنده خاطرات برای نسلهای فعلی و آینده را دارند، در هویت شهر و ارتقا فرهنگی آن مؤثرند بنابراین باید به عنوان میراث محیطی و اصالت هر شهر حفظ و توسعه داده شوند. امروزه محلات تاریخی و آثار با ارزش موجود در آن ها با وجود نابسامانی هایی متأثر از معضلات کالبدی، کاربردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دچار کم توجهی شده و از زمینه و سیمای شهری کنار رفته اند.
حال آنکه ضرورت احیاء و زنده کردن این فضاهای شهری، در گرو توجه مسئولان و شهروندان می باشد. در این پژوهش سعی بر آن است که محله ی قدیمی تاریخی میدان قلعه در شهر کرمان که در دل خود اماکن و فضاهای تاریخی همچون بازار قلع را گنجانده است با شناسایی عرصه های نا کارآمد و طراحی مجموعه چند منظوره ی رفاهی منجر به رفع نیازهای رفاهی
- پاسخگویی به نیازهای جمعیت رو به افزایش
- اهمیت بار فرهنگی و توجه به هویت شهری و جمعی
- وجود عناصر و المان های با ارزش تاریخی
- عدم هماهنگی بافت با نیازهای جدید کاربران
- مشکلات ترافیکی[3]
در ادامه جدولی ارائه می گردد که درآن نمونه های انجام شده در چارچوب هدف پژوهش بیان می گردد تا اهداف پژوهش به صورت شفاف تر بیان گردد. در ادامه جدولی ارائه می گردد که درآن نمونه های انجام شده در چارچوب هدف پژوهش بیان می گردد تا اهداف پژوهش به صورت شفاف تر بیان گردد: اقتصادی و بازگشتن هویت محله ای شود. در واقع بازار قلعه به عنوان یک عنصر اقتصادی-اجتماعی درشهر کرمان به دلیل بی توجهی دچار فرسودگی عملکردی شده و تاثیر متقابل بازار و محله بر روی هم بوده، لذا، با شناسایی دلایل این ناکارآمدی و ضعف عملکردی می توان طراحی این محله را به سمتی سوق داد که سرزدندگی شهری و هویت محله ای را به آن بازگرداند.
طراحی یک مجموعه ی چند منظوره ی رفاهی در بافت قدیم شهری که عرصه های ناکارآمد زیادی دارد باعث ارتباطات اجتماعی و بازدید و کشاندن توریست ها به این قسمت و پویایی بافت قدیم می شود. در واقع اهدافی همچون رفع نیازهای ساکنین محله در مقیاس محلی، باز زنده سازی و روی کار امدن عرصه ها در بازار تاریخی میدان قلعه در پژوهش حاضر دنبال می شود. در حال حاضر تجمیع خدمات رفاهی- اقتصادی و مقبولیت ان در میان گروههای مختلف شغلی و محیطهای پاسخده شهری در قالب مجتمع های خدماتی و رفاهی به عنوان یک شیوه پذیرفته شده که می تواند ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی ، فرهنگی و کالبدی را در خود بگنجاند.
همانطور که در جدل شماره [1] مشخص شده است توحه به نیاز شهروندان، حفظ هویت محلات شهری، استفاده از کاربری مختلط و تاکید بر افزایش سرزندگی در محلات شهری با طراحی های مناسب و تاکید بر حمل و نقل عمومی و پوشش مناسب آن در سطح محلات به عنوان نتیجه گیری های مشترک از نمونه های مشابه هماهنگ با ماهیت پژوهش می باشد.
-2 مبانی تحقیق
-1-2 محله
-1-1-2 تعریف محله محله یکی از اجزاء بافت شهری است که ساختار و ویژگیهای خاص خود را دارد و اجتماعی از شهروندان است که پیشینه ی تاریخی و تعلقات اجتماعی و فرهنگی مشترکی دارند و این مشترکات را در طی چند نسل حفظ کرده اند. محله فرم اولیه سازمان اجتماعی است و افرادی را شامل میگردد که دارای ریشه و تاریخ مشترک میباشند کنش و تعامل متقابل در محله زمینه همکاری،صمیمیت،احساس تعلق و همکاری در ساکنین را به وجود می اورد [6] لذا، محله های شهری را می توان کوچکترین واحدهای کالبدی و اجتماعی و حتی قومی در بدنه سنتی شهرهای ایران به شمار آورد[7]
محله های شهری در ایران، به تناسب قرارگیری در شرایط اقتصادی و اجتماعی با تحولات مختلفی مواجه شده اند که از دو منظر قابل بررسی است: یکی توجه به محله در قالب تحولات اقتصادی و اجتماعی و نظام سیاسی حاکم بر کشور که به وسیله دولتمردان و مدیران ملی صورت گرفته است و همواره در ادوار مختلف تاریخی اعم از اسلامی، قاجار، پهلوی و پس از انقلاب اسلامی این تصمیمات توانسته است تأثیرات خود را به جای نهد. دیگری تأثیرپذیری محله های ایرانی از تحولات نظامی جهانی و تغییرات جهانی و تغییرات اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیکی که الزامات هریک نیز تأثیرات ویژهای داشته است[8]
شکلگیری فضاهای ساخته شده محله های ایرانی با تکامل تدریجی و در طول زمان از تمایلات و نیازهای ساکنان به شیوه متکی برآزادی های آن تأثیر پذیرفته است، ولی ساختار اصلی تمام آنها دارای مشخصات مشترک کالبدی از جمله: بافت، شکل، مرکز محله، اصول حاکم بر سازمان بصری محلات و دسترسی می باشد. بافت محلات عموماً به صورت پیوسته و شکل عمومی غالب آنها به صورت ارگانیک بوده، که دارای فرمی متنوع و متعدد بوده است. مرکز محله در واقع همچون قلب محله عمل می کند،که فضاهای جمعی و تجاری و پاتوق های محلی در آن شکل می گرفت، و از نظر کالبدی در فضایی قرار می گرفت که بهترین دسترسی را برای همه اهالی فراهم می آورد.
در بافت قدیمی شهرها اصولی حاکم بوده که باعث ایجاد پیوستگی فضایی و وحدت در بافت و افزایش حس تعلق شهروندان نسبت به مکان زندگی و شهرشان می شده، این اصول شامل: اصل محصور کردن فضا، اصل ایستایی و پویایی، اصل وحدت نما، اصل تباین، اصل مقیاس و تناسب و اصل قلمرو و سلسله مراتب می باشد[4] در تعریف و تبیین مفهوم محله در شهرهای ایران این واژه را می توان از دو منظر تاریخی و قانونی مورد بررسی قرار داد.
در برداشت تاریخی خصوصیات غالب شهرهای اسلامی در ساختار کالبدی و اجتماعی شهرها به واسطه تأثیرپذیری از هویت ایرانی B اسلامی نمود بارزی داشته است، به گونه ای که محله به عنوان یکی از اجزاء و عناصر شهر ایرانی B اسلامی و تشکیل دهنده ساختار و استخوان بندی شهر تلقی می شود و محدوده آن نیز به واسطه وابستگی های قومی، نژادی و مذهبی و حرفه ای و طبقاتی تعریف شدنی است.
