بخشی از مقاله
چکیده
شهرهای امروزی در قرن 21 با مسائل و مشکلات زیادی روبرو هستند از جمله افزایش جمعیت، آلودگی هوا، آلودگی محیط زیست ، آلودگی خاک، آلودگی آب ، کاهش لایه ازن، بیماریهای صحبالعلاج ، ساخت و سازهای نامناسب و غیرمقاوم شهری، زاغه نشینی، اثرات تشعشات رادیواکتیو ، درگیریها و ترورها در گوشه و کنار بعضی کشورها، بیکاری، جرم و بزهکاری، کمبود مسکن ، فقر ، کمبود خدمات رفاهی ، کمبود راهها و خیابانهای مناسب ، شیوه اقتصاد غیررسمی ، افزایش مشکلات خانوادگی منجر به طلاق و ...
موارد دیگری که شاید بتوان به آن اضافه نمود . اینها بخشی از مشکلات شهرهای امروزی هستند. برای مقابله و برطرف نمودن این مشکلات نیازمند مدیریت قوی شهری هستیم. در ابتدا باید به بررسی همهجانبه - آمایش شهری - در کلیه شهرها و در تمام جوانب پرداخته شود و شناسایی کامل انجام گیرد .
محیط زیست شامل تمام چیزهایی است که بشر را احاطه کردهاند . محیط زیست فقط به جهان فیزیکی محدود نمیشود بلکه شامل اقتصاد، جامعه و فرهنگ هم میشود .
در مناطق بسیار مساعد و زیبا همواره انسانهایی وجود دارند که میخواهند به شهرهای بزرگ و شلوغ مهاجرت کنند، جایی که امکان کار و فرصتهای بهتری برای آنها و فرزندانشان وجود دارد . از نقطه نظر محیط زیست فیزیکی ممکن است گفته شود که آنها از بهشت به شهر شلوغ و آلوده با تمام مسائل و مشکلات یک شهر بزرگ مهاجرت کرده اند
مفهوم شهر و برنامه ریزی شهری :
شهر، مکان زندگی و معیشت شهری و جایی است که در آن پدیدههای ساخته دست انسان بر محیط طبیعی غلبه دارد.
برنامه ریزی شهری را میتوان هنر شکل دادن و هدایت و » رشد طبیعی شهر« دانست ، امری که به موجب آن ساختمانها و محیطهای گوناگون ایجاد میشود تا به نیازهای مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و گذران اوقات فراغت و ... پاسخ دهد و شرایط سالمی را برای زندگی از نظر کار، تفریح و استراحت فراهم آورد.
اهداف و مقاصد برنامهریزی شهری :
اهداف اصلی برنامه ریزی شهری را میتوان در حفظ سه مفهوم کلیدی سلامت، آسایش و زیبایی خلاصه نمود . نکته مهم در توسعه شهرهای کشورهای درحال توسعه ، رشد سریع و بی رویه جمعیت در پایتخت و سایر شهرهای بزرگ است . رشد سریع جمعیت و توسعه بی رویه صنایع در این گونه شهرها علاوه بر اینکه موجب انهدام محیط زیست میگردد، زمینه تخریب منابع طبیعی را نیز فراهم میسازد. عدم مدیریت مناسب و دفع نادرست مواد زاید از جمله عواملی است که به طور مشهود، در تخریب محیط زیست این شهرها نقش دارد .
اگرچه طبیعت مسائل و مشکلات مدیریت مواد زاید جامد شهری در کشورهای درحال توسعه تا حدود زیادی مشابه کشورهای صنعتی است ، ولی شرایط خاص فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی ، راه و رسم زندگی و آب و هوای این کشورها موجب بروز تفاوتها و شاید مشکلاتی در اداره این سیستمها میشود . مردم در این کشورها به دلیل سطح آگاهی و علم پایین و نیز به علت سابقه تاریخی که حکومتها را معمولاً از مردم جدا میبینند، به وظایف اجتماعی خود عمل نمیکنند و هنوز فرهنگ شهرنشینی را نپذیرفتهاند.
پویش شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه :
پویش شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه از کجا آغاز شده است ؟
بررسی های تاریخی و باستان شناسی نشان داده است که در تاریخ تمدن بشر، پدیده اجتماعی شهر، نخست در بخشی از جهان در حال توسعه امروزی یعنی در خاورمیانه و آسیای جنوبی - مصر، بین النهرین ، ایران و دره سند - ظاهر شده است . یکی از تفاوتهای مهم شهرنشینی کشورها کم توسعه با کشورهای توسعه یافته، عدم همزمانی سطح صنعتی شدن با سطح شهرنشینی معاصر در این کشورها بوده است .
از تفاوتهای مهم دیگر شهرنشینی کشورهای کم توسعه با کشورهای توسعه یافته در تفاوت نرخ رشد شهرنشینی بین این کشورهاست . در سالهای اوج شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه، به همراه افزایش رشد طبیعی جمعیت شهری، هجوم به شهرها در اثر مهاجرت نیز ابعاد وسیعی به خود گرفت و فقر شهری را در مقیاسی انبوه و دردآور دامن زد .
با این حال به این نکته مهم نیز اشاره کنیم که بخش مهمی از رشد طبیعی جمعیت شهری در مرحله رشد شتابان شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه به طور غیرمستقیم به مهاجرت و روستایی شدن شهرها ارتباط پیدا میکند . زیرا مهاجران روستایی، الگوی رشد طبیعی جمعیت خود را نیز که در اینگروهها عموماً بالاست با خود به شهر میآورند و تا هنگامی که هنوز فرهنگ و شیوه زندگی روستایی را با خود به همراه دارند، نرخ رشد طبیعی جمعیت در گروههایی که به شهرها مهاجرت میکنند بسیار بالاست
پیدایش شهرها به شیوه امروزی آن، نتیجه تحولات دوره جدید است . از هنگامی که بازار تجارت در اروپا رونق یافت ابتدا شهرهای بندری ایجاد گشت و با پیدایش و گسترش صنعت و تکنیک که نیاز به تمرکز و نیروی کار فراوان داشت، به تدریج روستاها از اهالی خالی شد و شهرها گسترش و توسعه یافت .
رشد شهرها و بسط تجارت در اروپا، و گسترش دامنه آن به کشورهای جهان سوم ، شهرهای این ممالک را تابع ضرورتهای ناشی از سیاستهای استعماری نمود و بافت اجتماعی- اقتصادی آن را دگرگون ساخت . در این شهرها، قسمت اعظم نیروی کار در بخش خدمات، از قبیل تخلیه کشتی، حمل و نقل جهانگردان بانکداری، هتلداری ، اداره رستورانها ، توزیع و فروش اجناس وارداتی تمرکز یافته است .
این شهرنشینان عموماً بدون هیچ تولید موثری، از عمده مصرف کنندههائی هستند که به دلیل گسترش ارتباطات و توریسم، معمولاً تحت تاثیر ارزشهای مصرفی جدید بوده وبا تقلید و اقتباس از سبکها و مدهای جدید، بازار مصرف کالاهای خارجی را رونق و وابستگی فرهنگی و فساد عمومی را روز به روز تشدید مینمایند . از طرف دیگر شرکتهای بزرگ غربی به دلیل آنکه این قبیل مشاغل، منبع مهمی برای تحصیل ارز به حساب میآید به گسترش هرچه بیشتر آن دامن میزنند .
در شهرهای بزرگ با آنکه سطح زندگی و میزان مصرف بالاتر از دیگر نقاط است ، به دلیل رشد روحیه فردی و نبودن احساس تعلق خاطر به محل و عدم ارتباط و دوستی با همسایگان، هم محلیها، همشهریها و نبودن نظارت جامعه به دلیل بینام و نشان بودن شهروندان و خصوصاً سست بودن عقاید دینی ، ناراحتیهای روحی و روانی و جرائم افزایش یافته و بسیاری از انحرافات شیوع و بروز پیدا میکند.
در ایران رشد شتابان شهرنشینی در سه دهه گذشته با توان تجهیز فضاهای شهری و گسترش زیرساختها متناسب نبود و مشاغل مولد موردنیاز را ایجاد نکرد . از آنجا که توزیع فضایی شهرها و جمعیت کنترل شده درچهارچوب یک برنامه جامع که مبتنی بر هماهنگیهای ناحیهای باشد صورت نگرفته است ، مشکلات ناشی از رشد شتابان جمعیت شهرنشین ابعاد پیچیدهای یافته است ؛ در نتیجه مشکلاتی نظیر گرانی مسکن، بیکاری و اسکان غیررسمی به شدیدترین شکل ممکن در سیمای جامعه شهری کشور ظاهر شده است که رفع آنها مستلزم تلاش همه جانبه و برنامه ریزی شدهای است.
پیش بینی میشود در آینده میلیونها نفر به نیروی کار کشورهای درحال توسعه افزوده میشود . روشن است که بیشتر این تودههای انبوه انسانی، جهت کاریابی به شهرها بویژه به شهرهای بزرگ جهان سوم سرازیر میشوند . درحالی که هم اکنون نیز بیکاری مزمن، کارهای نیمه وقت و فصلی، منشاء بسیاری از مسایل شهرهای بزرگ جهان سوم میباشد
