مقاله شناسایی برخی از پ رمصرف ترین گیاهان مرتعی دارویی شهرستان نور

بخشی از مقاله

چکیده

شهرستان نور یکی از شهرهای ساحلی و جلگه ای استان مازندران است که از غرب به نوشهر و چالوس و از شرق به محمود اباد و آمل واز شمال به دریای خزر و از جنوب به استان تهران محدود می شود و با وسعت 2/974 کیلومتر مربع و با حدود 100 هزار نفر جمعیت متشکل از دو قسمت کوهستانی و جلگه ای است و بین موقعیت جغرافیایی 51/26 طول شرقی و 36/47 عرض شمالی قرار گرفته است. وسعت مراتع  نور 150هزار هکتار و اراضی جنگلی آن به 95هزار هکتار می رسد.

بلند ترین کوه ، قله آزاد کوه با ارتفاع 4721 متر و مهمترین رودها، رود نور و لاویج رود    می باشد. از لحاظ پوشش گیاهی شهرستان نور به سه قسمت تقسیم می شود که شامل جلگه ای با جنگل و مزارع برنج کوهستانی شمالی با پوشش جنگلی انبوه و کوههای مرکزی و جنوبی با پوشش گیاهی ضعیف است.

تحقیق حاضر به منظور شناسایی گیاهان مرتعی دارویی که بیشترین مصرف را افرادبومی این منطقه دارند و تشویق آنان به منظور جلوگیری از نابودی این گیاهان ،آشنا شدن با نام فارسی ، علمی ، تیره، اندام مورد استفاده،فرم رویشی آنها،نحوه استفاده و موارد مصرف گوناگون در منطقه حدود 24 گونه را ذکر می کند که از بین این گیاهان بیشترین استفاده را Eryngium caeruleum ،Mentha pulegium L ،Echium amoenum fisch ex mey دارا می باشد.

مقدمه:

از روزگاران کهن و از زمانی که انسان پا به عرصه جهان نهاد همواره در پی تلاش برای معاش و زندگی بهتر و رفع نیازمندی های خود سعی و کوشش نمود .در این راستا کسب تجربیات ارزنده که تنها به طور تصادفی به خلق آنها دست زد منجر به بهره برداری از طبیعت اطراف خود جهت بهتر نمودن زندگی درطی سال های متوالی بوده است

ارزشمندترین تجربه ای که اکنون یادگار پیشینیان و ثروت رسیده از آنها به دست بشر امروزی است استفاده از گیاهان به عنوان طبیعی ترین مواد موجود در اطراف او جهت درمان و حتی پیشگیری از بیماریها که بالطبع آسان تر از درمان است می باشد .علم استفاده ازگیاهان دارویی در سراسر دنیا ازمهم ترین علوم پزشکی بوده و اهمیت آن تا جایی بود که برخی از کشورها به کاشت و برداشت برخی از مهم ترین آنها همت می گماشتند .وجود کتاب های به جا مانده و مرور تاریخ های گذشته ملل مختلف دلیلی بر این مدعاست.

امروزه با وجود حجم بالای محصولات دارویی با منابع شیمیایی همچنین بروزبیماری های گوناگون و صعب العلاج و نیز درمان سریع بیماری ها با داروهای سنتتیک که درد و تألم بیماری را سریع فروکش می نماید، گیاهان دارویی جهت درمان آنهاکه دارای روند درمانتقریباً طولانی تری نسبت به داروهای شیمیایی دارد، مشکل و حتی غیرمحتمل به نظر می رسد.به عقیده حکمای طب قدیم همیشه پیشگیری بهتر از درمان بوده و حفظ و تعادل طبایع بدن با مصرف منابع طبیعی اطراف بدن مهیا خواهد شد .لذا مصرف گیاهان دارویی که مهم ترین منبع طبیعی است رسیدن به این امر را امکان پذیر خواهد نمود.بنابراین جمع آوری اطلاعات گیاهان دارویی و نحوه مصرف آنها از مکان های مختلف کشور که از نسلی به نسل بعد منتقل شده، منبع با ارزشی از طب قدیم در زمان حال می باشد.

اگر مروری بر متون دینی داشته باشیم، درمی یابیم که رهبران دینی و کتب آسمانیتقریباً همگی به تعدادی ازگیاهان دارویی در مداوا و معالجه بعضی از بیماریها اشاره نموده و مصرف آنها را توصیه کرده اند .از همه اینها اولی تر در قرآن کریم نیز به تعدادی از گیاهان اشاره شده که امروزه نقش دارویی بودن آنها بر همگان روشن ومبرهن است .

گیاهانی همچون - زیتون، انار، خرما، انگور،عدس، پیاز، مان - . وجود 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته شده جهان،برخورداری از300 روز آفتابی در سال و اختلاف دمای40 تا 50 درجه سانتی گرادی میان سردترین و گرمترین نقطه در کشور، شرایط مساعدی برای کشور پهناور ایران به لحاظ بهره مندی از یک شرایط اکولوژی منحصر به فرد فراهم کرده است؛ این شرایط زمینه رشد و نمو گیاهان وحشی و دارویی را در کشور مساعد کرده است

استفاده از گیاهان دارویی در قالب طب سنتی برای درمان بیماریها ومصارف دیگر در صنایع غذایی و بهداشتی از دیرباز مورد توجه بوده است، ولی در چند ساله اخیر با گرایش مردم به استفاده از داروهایی با منشأ گیاهی به دلیل عوارض جانبی وسوء داروهای شیمیایی، توجه جهانیان به این بحث بیشترشده است .از سوی دیگر، تأکید سازمان بهداشت جهانی درجایگزینی تدریجی مواد طبیعی به جای مواد شیمیایی موجب شده تا کشورهای مختلف جهان نسب به سرمایه گذاری، برنامه ریزی کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در سطوح صنعتی و استفاده از آن در صنایع دارویی،بهداشتی و غذایی اقدام کنند .

چنین توجه و اقبالی به سوی گیاهان دارویی، کشت و تجارت ان را درجایگاه اقتصادی مناسبی قرار داده است . به طوری که براورد ها حاکی از دهها میلیارد دلار گردش مالی حاصل از پرداختن به این تجارت است. - دوازده امامی، - 18:1387کشور ایران با داشتن اقوام مختلف و اداب و رسوم متفاوت گنجینه ای از طب سنتی است که در طی گذشت نسل ها تاکنون محفوظ مانده و دست یابی به آنها ازطریق پرسشگری و کسب اطلاعات و نحوه مصرف سنتی گیاهان این اقوام امکان پذیر می باشد.فلات ایران از اقلیمهای گوناگونی برخوردار است، به همین دلیل گونه های گیاهی متنوعی در آن انتشار دارند.

در میان فلور غنی ایران که بیش از 7500 گونه گیاهی را در بر میگیرد، تعداد بسیاری از آنها را گیاهانی تشکیل میدهند که برخی از آنها به سبب دارا بودن خاصیت درمانی، دارویی نامیده میشود. بیشترین سطح خشکیها در کره زمین به مراتع اختصاص دارد. طبق آمار سازمان خوار و بار کشاورزی جهان - FAO1 - حدود بیش از 2/133 میلیارد هکتار مرتع در دنیا وجود دارد.

در سال 1975 مراتع دنیا را 47 درصد سطح خشکیهای زمین ودر سال 1983 مراتع را 43 درصد آن میداند. بر اساس آمارFAO در سال 1965، مساحت مرتع ایران معادل 94 میلیون هکتار بر اورد گردید 26 - عصری، . - 19:1391اما با توجه به قابلیتهای کشورمان که ذکر آن به میان رفت و نظر به پیشینه کهن استفاده از گیاهان دارویی درایران، چنین به نظر می رسد که هنوز نتوانسته ایم از ظرفیتهای موجود در کشور به خوبی بهر هبرداری کنیم و جایگاه مناسبی در عرصه تجارت جهانی گیاهان دارویی بیابیم .سرمایه درگردش بازار جهانی گیاهان دارویی حدود 123 میلیارد دلار اعلام شده است.

توجه به این رقم و مقایسه آن با رقم کل تبادلات جهانی فرش که سالانه حدود 5 میلیارد است می تواند ما را به اهمیت سرمایه گذاری در توسعه کشت گیاهان دارویی رهنمون سازد. طی سالیان متمادی داروهای طبیعیخصوصاَ گیاهان دارویی اساس و حتی در برخی موارد تنها طریق درمان محسوب می شد و درعین حال مواد اولیه موجود در آنها در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می گیرد. در اوایل قرن حاضر پیشرفت علم شیمی و کشف سیستم های پیچیده سنتز ارگانیک منجر به توسعه صنعت داروسازی و جایگزینی شیمی درمانی شد . بدین طریق پزشکی مدرن توانست بسیاری ازبیماری های غیر قابل علاج وغالباَ مرگ آور را درمان کند .

این مسئله خصوصاَ در رابطه با بیماری های عفونی که به وسیله سولفامیدها، آنتی بیوتیک ها و دیگر ترکیبا ت شیمیایی مداوا شده اند، بیشتر صدق می کند.با وجود این، گیاهان دارویی و داروهایی که از آنها تهیه می شوند، هرگز به طور کامل کنارگذاشته نشدند. مواد اولیه موثری که در گیاهان به صورت ذخیره موجود است، پیوسته به عنوان موادی غیر قابل جایگزین مورد استفاده بوده و خواهد بود. همچنین طب مردمی و عطاری ها نیز هیچ وقت استفاده از این مواد رامتوقف ننموده و طب سنتی را به شکلی که از پدران و اجداد دور خود به ارث برده اند همواره پاس داشته اند .

با گذشت زمان بر تعداد گیاهان دارویی شناخته شده افزوده شد و زمینه های کاربرد آنها نیزگسترده تر گردید.کشف گیاهان جدید از نمونه های آورده شده از سرزمین های دور، دستیابی به کاربردهای نوین به عنوان داروهای کمکی در درمان های شیمیایی یا آنتی بیوت یکی، پی بردن به ارزش بهداشتی گیاهان و بالاخره کشف مواد جدیدی نظیر ویتامین ها، هورمون ها، مواد ضد میکروبی، ضدویروسی، ضد توموری در میان گیاهان شناخته شده و یا گیاهانی که به تازگی کشف شده اند، بار دیگر درپیشرفت طب گیاهی کمک شایانی کردند.

در عصر جدید صنایع داروسازی، پزشکان و گروه های تحقیقاتی بسیاری از کشورهامجدداَ توجه خود رابه منابع طبیعی و گیاهان دارویی معطوف داشتند، به طوری که امروزه ما شاهد مزارع وسیع آزمایشی وتولیدی هستیم . کشت گیاهان دارویی در حال حاضر به عنوان شاخه مهمی از کشاورزی مطرح است که برای استخراج و تولید مواد اولیه ای که در ساخت داروهای موجود به کار می روند، صورت می گیرد.با توجه به موارد مذکور مشاهده می شود که در هیچ دوره ای توجه به گیاهان دارویی و اثرات کاربرد وطریقه استفاده ازآنهاکاملاّ قطع نشده است

به دلیل این که مواد موثره موجود در داروهای گیاهی به دلیل همراه بودن آنها با مواد دیگر پیوسته از یک تعادل بیولوژیک برخوردار می باشد، بنابراین در بدن انباشته نشده و اثرات جانبی به بارنمی آورند .از این رو برتری قابل ملاحظه ای نسبت به داروهای شیمیایی دارند.در این رابطه تنها مورداستثناءگیاهان سمی هستند که هرگز نباید بدون تجویز دقیق مصرف شوند.

با توجه به موارد مذکور و اهمیت گیاهان دارویی در این نوشتار سعی بر آن است تا با معرفی گیاهان دارویی مهم و ترکیبات مؤثره آنها، روش های جمع آوری و کشت گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گیرد.جمع آوری گیاهان دارویی در رویشگاه طبیعی آنها به منظور به دست آوردن مواداولیه آنها به نظر کاری آسان است . اما انجام این کار به به شناخت و تجربه نیاز دارد . اگر شخصی که می خواهد این نوع گیاهان را جمع آوری کند، تجربه ای در این کار نداشته باشد، خیلی آسان دو نوع گیاه شبیه به یکدیگر را با هم اشتباه کرده و نوعیراکه اصولاَ ربطی به گیاه دارویی مورد نظر ندارد و می تواند مضر و حتی سمی نیزباشد، جمع آوری می کند.بنابراین نه تنها شناسایی دقیق گیاهان دارویی اهمیت دارد، بلکه آشنایی با محل رویش، نیازهای رویشگاهی نیز از ضروریات به شمار می رود .حضور هر گونه گیاهی در طبیعت به شرایط محیطی بستگی دارد .

این شرایط محیطی عبارتند از درجه حرارت، نور، میزان بارندگی، ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت جغرافیایی و خصوصیات خاک.نیاز صنعت داروسازی برای به دست آوردن مواد موثره گیاهان به حدی زیاد است که امکان به دست آوردن آن از طبیعت را غیر ممکن می سازد. بنابراین بسیاری از این نوع گیاهان باید در مزارع برگ کشت شوند