بخشی از مقاله
چکیده
مفهوم توسعهی پایدار به طور رسمی از سال 1968 وارد ادبیات بین المللی شده است. بر اساس این مفهوم، توسعهی پایدار دارای سه زیرشاخهی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی میباشد. بعد اجتماعی پایداری در ساختوساز شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که هر گونه فعالیت عمرانی با محیط پیرامون به طور موثری در ارتباط است. افزایش روزافزون پروژههای ساختوساز شهری، این اهمیت را دوچندان میکند.
در این مقاله با توجه به اهمیت این موضوع در مدیریت پایدار شهری، ابتدا با مروری بر پیشینهی موضوع، تعاریفی از توسعه پایدار، پایداری اجتماعی و شاخصهای کلی آن، و سپس توزیع پرسشنامه وضعیت کنونی پایداری اجتماعی در پروژههای ساخت و ساز شهری شهرداری تهران، به عنوان کارفرمای بخش عمده ای از پروژههای شهری، مورد بررسی و شاخصهای پایداری اجتماعی شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفته اند.
در نهایت، مهم ترین شاخصها در ساخت و ساز شهری شناسایی شده و همچنین شاخص ها و معیارهایی که در پروژههای ساخت و ساز شهری سازمان شهرداری تهران مورد توجه قرار نمی گیرند، معرفی شده اند. قابل ذکر است که شاخصهای بعد اجتماعی پایداری در هم متداخل، و به صورت مستقیم و غیر مستقیم روی هم اثرگذار میباشند.
-1 مقدمه
در دهههای 1950و1960 میلادی مشخص گردید که تعداد زیادی از صنایع و پروژههای عمرانی باعث ایجاد پیامدهای پیشبینی نشده و ناخواسته میشوند
مفهوم توسعهی پایدار از سال 1968 در مجامع بینالمللی مطرح شده است. مفهوم پایداری، مفهومی پویاستپایداری. اساساً به معنی »ثبات تعادل در طول زمان« است. تعادل تنها در صورتی میتواند حاصل شود که تمام نیروهای برهم زننده تعادل حذف شوند یا نیروهای مخالف به خنثی کردن آن بپردازند. از طرفی پایداری دلالت بر »نگهداری منابع و ثروتها توسط هر نسل یا هر سطح از توسعه انسانی« دارد
توسعهی پایدار سه هدف را توامان دنبال میکند. این اهداف عبارتند از: توسعهی اقتصادی، توسعهی اجتماعی و توسعهی زیستمحیطی. موثرترین راه دستیابی به پایداری، رسیدن به نقطهی اشتراک سه دایرهای است که نشاندهندهی این سه عنصر مختلف میباشد. اگر مکانیزم تعادلی به خوبی عمل نکند، تعارضاتی میان منافع اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی شکل میگیرد
از دههی 70 میلادی تاکنون، شاخصها و معیارهایی برای رسیدن به این اهداف ارائه شده است. از میان ابعاد پایداری، بعد اجتماعی مورد توجه کمتری قرار گرفته است. در روند ساختوساز شهری سالانه مقادیر زیادی ضایعات ساختمانی و انواع آلودگیها به محیط تحمیل میشود. از سویی، این پروژهها به دلیل تعامل بسیار پروژه با محیط، چه در فاز اجرا و چه در فاز بهره برداری، اثرگذاری بسیاری بر اجتماع و مردم مرتبط با پروژه دارند. سازمان شهرداری تهران کارفرمای تعداد زیادی از پروژههای ساخت و ساز شهری این شهر میباشد.
نظر به گسترش روزافزون این پروژهها و به تبع آن نگرانی های ناشی از آلودگیها، آسیبهای اجتماعی و نارضایتی مردم، نیاز به شاخصهایی جهت ارزیابی اجتماعی و صیانت از پایداری اجتماعی پروژههای شهری ضروری به نظر میرسد. از طرف دیگر اجتماع انسانی و محیط زیست، جزء عوامل لاینفک در همهی پروژهها میباشد و حفظ تعادل در تعامل این دو عامل با پروژه ضروری است؛ توجه به توسعه پایدار در صنعت ساختمان و ایجاد ساخت و ساز پایدار میتواند این تعادل را ایجاد نموده و یا حداقل از عدم تعادل ممانعت نماید. در این مقاله تلاش بر این است که شاخصهایی را که میتواند بستر پایداری در ساخت وساز شهری شهرداری تهران ایجاد نماید، شناسایی و معرفی شود.
-2 مروری بر ادبیات موضوع پایداری اجتماعی در ساخت و ساز شهری
2؛1؛ توسعهی پایدار
معنای لغت پایداری در فرهنگ دهخدا، معین و عمید اینگونه بیان شده است: مقاومت، تاب، استقامت، استوار، پابرجا، جاویدان، ثابت. این لغت به عنوان معادل فارسی برای sustain و sustainable در زبان انگلیسی بکار میرود. فعل sustain از سال 1290 میلادی در زبان انگلیسی به کار گرفته شده و از ریشهی لاتین sustinere و از دو جزء sus به معنی از پایین تا بالا و tenere به معنی نگه داشتن یا نگهداری کردن گرفته شده است. لیکن تنها در این چند دههی اخیر است که واژهی پایداری با معنی کنونی آن یعنی آنچه که میتواند در آینده تداوم یابد، کاربرد پیدا کرده است
توسعهی پایدار مفهومی در حال تحول و بحث برانگیز میباشد. رایج ترین تعریف، توسعهی پایدار را چنین تعریف میکند: "توسعهای که نیازهای نسل امروز را بدون محدود کردن امکانات نسلهای آینده برای رفع نیازهایشان پاسخ گو باشد."
بحث پایداری به دنبال دو تحول اساسی در سطح بینالمللی، یکی بحران نفتی و دیگری اعتراضات گروه صلح سبز، مطرح شد. اعتراض طرفداران محیط زیست، بر آلودگی زمین و نابودی محیط زیست در اثر توسعهی صنعتی و انباشت زبالههای سمی کارخانجات، و نیز آسیبدیدگی لایه ازن متمرکز بود به همین دلیل در اول ژانویه 1970، ایالات متحده آمریکا بعنوان نخستین کشور در جهان، اولین قانون ارزیابی اثرات زیستمحیطی را برای پروژههای بزرگ و عمده الزامی نمود
وقوع بحرانهای مخرب زیستمحیطی در دههی 60 میلادی موجب شکلگیری واکنشهای رسمی مجامع بینالمللی در سطح جهان شد که مهمترین آنها به ترتیب زمان وقوع شامل موارد جدول - 1 - هستند.
جدول . - 1 - کنفرانسهای بینالمللی توسعه پایدار
کارائی بالاتر، بهبود رضایت مشتریان و ذینفعان، و منافع رقابتی بیشتر. با ورود پایداری به بخشهایی قابل اندازهگیری از سازمانها، علاوه بر موارد پیشین، منافع زیست محیطی، اجتماعی و مالی نیز در کسب و کار اثرگذار خواهد بود project - . - management institute, 2011 ساختوساز پایدار، نه تنها اثرات منفی زیستمحیطی را کاهش میدهد، بلکه منافع اقتصادی، تولیدی و روابط عمومی دارد. پایداری با کاهش هزینههای تولیدی و بهبود عملکرد اقتصادی در چرخه عمر، روی مشخصات اقتصادی تاثیر زیادی میگذارد Castillo and - . - Chung, 2004 در این میان، انجمن ساختمانهای سبز ایالات متحده2 که از پیشگامان ایجاد ساختمانهای پایدار محسوب میشود، منافع پروژههای پایدار را به سه گروه زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی تقسیم کرده است.
