بخشی از مقاله
چکیده
در میان نظریههای مختلف محیط بیشتر به عنوان عاملی تاثیرگذار بر رفتار انسان فرض میشود. با پیشرفت دانش روانشناسی محیطی دیگر انسان و رفتار او متاثر از محیط نیستند بلکه بر روند شکل گیری محیط اثر متقابل دارند. بسیاری از عوامل غیر فیزیکی و کالبدی موجود در محیط میتوانند محیط را متاثر کنند. محیطهای طبیعی اغلب به عنوان عواملی که از فشار روحی میکاهند در نظر گرفته میشوند اما گاهی در شمار موارد استرس زا قرار میگیرند. متخصصان مغز و اعصاب از زاویه نگاه خود، معماری را حرفه ای می دانند که قصدش ایجاد زیبایی و هارمونی در بنا است.
این زیبایی شناسی در معماری از راه درک دیداری، هماهنگی، تقارن و داشتن تناسب در بنا ایجاد می شود و متخصصان اعصاب و روان نتیجه آن را ایجاد رضایت و خشنودی در ناظر معماری می دانند. رعایت استانداردهایی جهت کنترل متغیرهای محیطی مانند کنترل میزان روشنایی، سروصدا و از طرفی طراحی داخلی محیط کار با توجه به اصول ارگونومی می تواند تا حد زیادی استرس کاربران راکاهش داده و انگیزه آنها را افزایش دهد. در این پژوهش که با روش توصیفی-کیفی و تحلیل محتوایی انجام شده است و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی شاخصه های کالبدی تاثیرگذار بر استرس افراد در حیطه طراحی معماری بررسی شده است.
-1 مقدمه
فضا می تواند بشر را در مقابل تأثیرات محیط محافظت نماید ، این فضای محافظ دارای ارزشی خاص است، چرا که نقطه شروع انسان برای شناخت محیط است. ساخت و پرداخت این فضا از یک سو وابسته به امکانات فنی انسان و از سوی دیگر گویای حالات و روحیات سازنده آن می باشد. هر یک ما خصوصیات شخصی خاص خود را داریم و احساساتمان را به سبک و سیاق خاص خود بیان می کنیم. در جهان نمی توان دو نفر را یافت که در ابراز احساساتشان پیرو شیوه یکسانی باشند. از طرف دیگر احساسات افراد به طرق مختلف قابل تضعیف و تحریک است و مثلا با تغییر محیط ای که در آن زندگی می کنند، به سبب الگوهای روانشناسی به نتایج بهتری در ایجاد شادابی، صمیمیت، آرامش افراد خانواده دست یافت.
ویژگی های خیابان و کوچه ای که خانه ما قرار دارد، ترکیب حجمی، نورگیری، تقسیم بندی فضاهای داخلی، مبلمان داخلی، نحوه رنگ بندی و حتی مقیاس به کار رفته همه و همه به عنوان فاکتورهای مهمی برای تعریف یک مسکن مناسب عمل می کنند. ویژگی های فرهنگی، نوع روابط خانوادگی و حریم های اجتماعی و غیره از جمله عواملی هستند که نیاز های روحی و جسمانی ساکنین را تعریف می کنند و وظیفه یک طراح داخلی است که تعاملی محکم بین موارد یاد شده با جنبه های عملکردی فضا، برقرار سازد - گلکار، . - 52: 1380
-2 عوامل روانی کاربران
عوامل زیادی می توانند در کیفیت زندگی انسان ها تاثیرگذار باشند که از میان آنها عواملی که با روح و روان انسان سروکار دارند می توانند زندگی انسان را بیشتر از سایر عوامل تحت تاثیر قرار دهند. که در اینجا سعی شده است بع چند مورد از آنها اشاره ای داشت، از جمله این عوامل استرس و تنش روانی و محیط های استرس زا می باشند.
1؛2 استرس
استرس شرایط یا احساسی است که در آن، فرد از لحاظ ادراکی بر این باور است که مجموع خواستهها و انتظاراتی که از او وجود دارد، فراتر از امکانات و منابع و توانمندیهایی است که در اختیار دارد. استرس به عنوان عکسالعمل ما نسبت به وضعیتی است که در آن قرار داریم. این عکسالعمل ممکن است به شکل ذهنی، فیزیولوژیک و یا رفتاری بروز کند.
استرس واکنش روانی و فیزیولوژیکی است و زمانی رخ می دهد که فرد حس می کند در موقعیت و شرایط تهدید کننده ای قرار گرفته است. استرس غالبا به صورت احساس اضطراب تجربه می شود. هنگامی که فرد احساس می کند در معرض خطر و تهدید قرار گرفته است سیستم اعصاب سمپاتیکش او را آماده فرار از خطر یا مقابله با آن می کند و در عین حال در درون فرد پاره ای واکنش های فیزیولوژیکی نظیر تپش قلب، تعریق، دلشوره و افزایش ترشح آدرنالین و مواد شیمیایی دیگر رخ می دهد - . - Malta,2004
2-2 محیطهای استرس زا
استرس زاهای محیطی نسبت به محیطهای استرس زا دارای وجوه معین تر و بررسی شده تری هستند. عواملی که در میان همه افراد تقریباً مشابه هستند فضاهایی که در آنها فرد با کمبود اطلاعات دریافتی یا افزایش بیش از حد اطلاعات رسیده به سیستم عصبی روبه رو میشود و در نتیجه اختلال در فرآیند ادراک به وجود میآید.
عدم شناخت از محیط اطراف باعث ایجاد استرس خواهد شد، یا به تجربه ثابت شده هرگاه انسان در موقعیتی قرار بگیرد که احساس کند توانایی کنترل بر آن را ندارد، یا حتی این قابلیت را که بتواند آن را پیش بینی کند از دست داده، دچار استرس خواهد شد. احساس استرس در یک محیط بسیار وابسته به شکل ادراک فرد از محیط میباشد. به شکل خلاصه میتوان ادراک را فرآیندی دانست که طی آن فرد اطلاعات را از محیط پیرامون، توسط حواس خود، دریافت کرده و پس از آن به وسیله مغز تجزیه و تحلیل و ارزیابی میکند. - Burchell,2002 -
-3 امنیت
امنیت امنیت از ماده امن گرفته شده است که به گفته راغب در کتاب مفردات، به معنی آرامش خاطر و آرامش نفس و از بین رفتن بیم و هراس است - شریعتمداری، . - 105: 1372 فضای عمومی شهری، به مفهوم صحنه ای است که فعالیت های عمومی زندگی شهری در آن ها به وقوع می پیوند؛ از این رو مسئله امنیت این نقاط بسیار واجد اهمیت است - بحرینی، . - 1377 اهمیت موضوع امنیت در زندگی انسان تا جایی است که جان لنگ، نظریه پرداز مشهور امریکایی آن را در کنار سایر نیازهای فیزیولوژیک انسان مانند غذا، سرپناه و بهداشت مطرح می کند - گلکار، . - 52: 1380
امنیت دارای ویژگی ها و خصوصیات متعددی است که بر این اساس ابعاد اصلی آن عبارتند از:
-1 بعد تکوینی؛ که دارای دو بعد ایجابی و سلبی است، بعد ایجابی به معنای اطمینان و آرامش فکری و روحی و بعد سلبی به معنای فقدان خوف، دلهره و نگرانی که موجب سلب آرامش و اطمینان می گردد.
- 2 بعد ذهنی و عینی؛ دربردارنده احساس امنیت در حاالت و موقعیت های ذهنی تا ایمنی و امنیت خارجی در موقعیت های عینی و بیرونی است و وضعیت فیزیکی را با حالت فکری درهم می آمیزد .
-3. بعد روان شناختی؛ شکل گیری احساس امنیت از لحاظ روان شناختی، معطوف به شرایط اجتماع شهری و کنش ها و حوادث آن و نوع برداشت و سطوح ادراکی در ساختار فرهنگی است.
- 4 بعد رفاهی؛ از بستر این دیدگاه است که امنیت جامعه انسانی را دارای دو بعد حداقلی که در آن آحاد جامعه قادر به تأمین و تضمین معیشت و بقاء و امنیت خود هستند و بعد ارتقایی که مردم قادر هستند از احساس آسایش در زندگی مادی و امنیت روانی اجتماعی برخوردار باشند.
5 -امنیت محیطی که به امنیت شهروندان و احساس آن ها به ایمن بودن از سوانح طبیعی مانند سیل.
