بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین سویاکاران شهرستان ساری می باشد. این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی و به روش توصیفی از نوع همبستگی بوده است. جامعه آماری سویاکاران شهرستان ساری می باشد که تعداد نمونه آماری براساس فرمول کوکران 110 نفر برآورد گردید.
روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق از طریق مطالعه اسنادی و به شیوه میدانی صورت گرفته است. وسیله اصلی مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه می باشد که برای سنجیدن اعتبار آن مقدار ضریب آلفا کرونباخ 91 درصد محاسبه گردید. براساس نتایج حاصل از همبستگی مشخص شد که عوامل اقتصادی نظیر درآمد، استفاده از اعتبارات و عملکرد؛ متغیرهای آموزشی و ترویجی؛ و دانش و اطلاعات بر سطح دانش فنی سویاکاران منطقه تأثیرگذار است.
1. مقدمه
بخش کشاورزی، بالاترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص داده است و به عنوان اصلی ترین حوزه برای کاهش مصرف آب در جهان مطرح می باشد که می توان با مصرف کم آب، افزایش مصرف آب در جهان را کاهش داد
ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار دارد که کمبود آب، مهم ترین تنگنای توسعه کشاورزی آن به شمار می رود. به گزارش بانک جهانی، پیش بینی شده که تا سال 2035، سه میلیارد نفر در شرایط طاقت فرسای تنش آبی زندگی خواهند کرد. افزایش تولیدات کشاورزی از طریق توسعه اراضی کشاورزی با محدودیت های جدی در تأمین آب مواجه است. بنابراین تنها راه پاسخ به تقاضای روز افزون غذا، بهره برداری بهینه از منابع آب استحصال شده برای کشاورزی، تولید بیشتر در ازای مصرف آب کم تر و کنترل تلفات در فرآیند تولید و مصرف محصولات کشاورزی می باشد. برای نیل به توسعه پایدار منابع آب نیاز به رهیافت جامع تری برای مدیریت آب است که این مسئله همواره با ساز و کارهای نهادی مشارکت، یک سازمان متناسب جدیدی را طلب می کند، به نحوی که بخشی از مسئولیت ها از سازمان های دولتی به سازمان های محلی واگذار می شود
به نظر اکثر کارشناسان، بحران آب در جهان یک بحران مدیریتی است. محدودیت منابع آب تجدید شونده در سطح کشور و تقاضای روز افزون برای مصرف آب در بخش های مختلف، بر اهمیت و حساسیت مدیریت منابع آب نشان می دهد که اعمال مدیریت صحیح آب تا حدود زیادی می تواند محدودیت ها و مشکلات ناشی از کمبود آب را تعدیل بخشد. لذا، مدیریت یکپارچه منابع آب و نظام مند سازی فرآیند تخصیص آب و تعیین مدل بهینه مدیریت منابع آب، به عنوان راهکاری راهبردی و اقدامی اساسی در جهت دستیابی به امنیت آبی و توسعه پایدار از منابع آب و در نهایت امنیت تلقی می گردد
مبینی دهکردی - 1382 - ، در پژوهش خود دلایل پایین بودن کارایی آب را از نقطه نظر مدیریت آب، عدم مدیریت یکپارچه بین مصرف کنندگان از نظر مشارکت های مردمی و عدم ارتباط مدیریتی بین مدیریت آب های زیرزمینی و مدیریت آبخیزها می داند. شاهرودی و چیذری - 1385 - ، نیز پایین بودن عملکرد و تولید محصول به ازای سطح و میزان آب مصرفی را ناشی از فقدان دانش، بینش و مهارت کافی کشاورزان در زمینه مدیریت آب کشاورزی می دادند.
فرزام پور - 1380 - ، ارتقاء آگاهی جامعه، هماهنگی بین دستگاه ها، یکپارچه نمودن اراضی کشاورزی، اجرا و پیگیری قوانین و مقررات از منابع آب را از جمله اقدامات مهم در جهت کارآمد نمودن مدیریت منابع آبی می داند. عزیزی - 1380 - ، نیز در مطالعه خود به این نتیجه رسید که عوامل مدیریتی، اقتصادی، فیزیکی، اجتماعی و نهادی در مدیریت پایدار آب کشاورزی تأثیر دارند.
احسانی و خالدی - 1382 - مجموعه ای از روش های فنی و مدیریتی که می تواند در جهت ارتقاء بهره وری آب کشاورزی مؤثر باشند را توصیه نموده اند که شامل افزایش راندمان آبیاری، کاهش تبخیر از سطح مزرعه، مدیریت آبیاری در مزرعه، اصلاح خاک به منظور افزایش بهره وری آب کشاورزی، مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه های آبیاری، استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار و توجه به آموزش، تحقیقات و ترویج در بهره برداری بهینه از آب کشاورزی می باشند.
مهدوی - 1384 - در زمینه مدیریت بهینه آب آبیاری، اقداماتی مانند کاهش دبی ورودی به هر مزرعه، کاهش طول مسیر جریان در مزرعه، افزایش تعداد آبیاری ها با کاهش میزان عمق کاربرد، تلاش جهت بهبود و آماده سازی زمین، نظارت، کنترل و اعمال مستمر در نحوه کار آبیاران و انجمن توصیه های فنی و عملی در حین کار جهت کنترل و توزیع آب در مزارع را پیشنهاد می کند.
کرمپور 1385 - راهبردهای - مدیریت منابع اّب را در راستای دستیابی به اهداف مدیریت منابع آب و توسعه پایدار، را احداث سازه های انتقال و توزیع آب، احداث سازه های ذخیره آب، سازه های کنترل و دفع آب مازاد و سازه های تغییر دهنده نیروی بالقوه آب بیان نموده است. بلک شو - 2004 - در تحقیق خود دریافت که مدیریت کارآمد آب به عنوان یکی از مولفه های اساسی مدیریت باغات انگور می باشد. در این تحقیق برای بهبود مدیریت آب راهکاراهایی چون تبادل دانش، تجربه و ایده های جدید بین انگورکاران، افزایش ظرفیت دانشی و مهارتی انگورکاران، فراهم سازی اطلاعات مورد نیاز آنها و برنامه های آموزشی- ترویجی را پیشنهاد کرد.
.2 مواد و روشها
هدف از این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین سویاکاران شهرستان ساری می باشد. با توجه به اینکه نتایج این مطالعه می تواند بر دانش پایداری آب زراعی مؤثر باشد؛ در نتیجه تحقیق حاضر از نوع کاربردی و ماهیت داده ها، کمّی، و از نظر نحوه گردآوری اطلاعات از نوع پیمایشی است و از آنجا که ماهیت موضوع تحقیق، رابطه بین تعدادی از متغیرهای مستقل و وابسته را مورد سنجش قرار می دهد، لذا این تحقیق توصیفی- همبستگی است.
جامعه آماری این تحقیق، 110 نفر از سویاکاران شهرستان ساری هستند که از روش نمونه گیری تصادفی استفاده گردید. روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات استادان و کارشناسان بررسی شد. برای سنجش قابلیت پایایی پرسشنامه در این تحقیق، ابتدا با استفاده از روش آلفای کرونباخ در نرم افزار Spss صورت گرفت که مقدار آن 91 درصد محاسبه گردید شد. متغیر وابسته این پژوهش، میزان دانش پایداری سویاکاران نسبت به آب زراعی می باشد. همچنین متغیرهای مستقل این تحقیق شامل سن، سطح زیر کشت، تحصیلات، عملکرد، درآمد، استفاده از اعتبارات، متغیرهای آموزشی -ترویجی و دانش و اطلاعات می باشند.
3. بحث
.3,1 متغیرهای شخصیتی و حرفه ای
نتایج حاکی از آن است که 68/9 درصد از پاسخگویان دارای مدرک زیر دیپلم و 31/1 درصد دارای مدارک بالاتر از دیپلم و دانشگاهی دارند. همچنین یافته های پژوهش نشان داد که میانگین سطح زیر کشت سویا و عملکرد آن به ترتیب 1/5 هکتار و 3 تن در هکتار است. میانگین سن کشاورزان تحت پوشش طرح 31/7 سال با انحراف معیار 13/13 سال و اکثریت آن ها در گروه سنی - %32/4 - 30-40 سال قرار دارند.
میانگین درآمد کشاورزان تحت پوشش مطالعه 15 میلیون ریال می باشد و کشاورزانی که از اعتبارات استفاده کرده اند 61 درصد از نمونه را تشکیل می دهند. براساس اطلاعات به دست آمده از افراد مورد مطالعه، 72 نفر - %65/4 - از افراد در کلاس های آموزش ترویجی شرکت داشته اند و 33 نفر - %30 - در این کلاس ها شرکت نکرده اند. ضمن اینکه 5 نفر از افراد به این سوالات پاسخی نداده اند. براساس اطلاعات به دست آمده از افراد مورد مطالعه، از کل افرادی که در این کلاس ها شرکت کرده اند، 46 درصد از آنها، این کلاسهای آموزشی -ترویجی را باعث افزایش دانش و اطلاعات آنها نسبت به پایداری آب زراعی دانسته و مابقی تأثیری بر آگاهی و اطلاعات آنها نداشته است.
.3,2 میزان سنجش عوامل مؤثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین سویاکاران:
در بین کشاورزان نمونه، 17 نفر - %15/5 - میزان دانش آنها نسبت به پایداری آب زراعی خیلی کم؛ 27 نفر - %24/5 - کم، 33 نفر - %30 - متوسط، 25 نفر - %22/7 - زیاد، 8 نفر خیلی زیاد - %7/3 - به دست آمده است.
جدول شماره . - 1 - میزان سنجش عوامل مؤثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین سویاکاران
میزان دانش پایداری فراوانی درصد درصد تجمعی
.3,3 عوامل مؤثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین سویاکاران شهرستان ساری
نتایج حاصل از آزمون همبستگی نشان می دهد که درآمد، عملکرد، استفاده از اعتبارات، متغیرهای آموزشی-ترویجی، دانش واطلاعات بر دانش پایداری آب زراعی توسط سویاکاران مؤثر می باشد. ضریب محاسبه شده برای متغیر مستقل عملکرد و متغیر وابسته مورد بررسی r=0/15 است که در سطح %5 معنی دار می باشد. بنابراین با اطمینان %95 می توان بیان کرد که بین میزان متغیر عملکرد و دانش پایداری آب زراعی سویاکاران ارتباط مثبت و معنی داری وجود دارد.
ضریب محاسبه شده برای متغیر درامد با متغیر وابسته برابر با r=0/35 می باشد. که در سطح معنی داری %1 بیانگر رابطه مثبت بین میزان درآمد و میزان دانش پایداری است. همچنین ضریب همبستگی متغیر شرکت در کلاسهای آموزشی r=0/18 بیانگر ارتباط مستقیم بین تعداد دفعات شرکت در کلاسها و میزان دانش سویاکاران می باشد. ضریب همبستگی متغیر استفاده از اعتبارات r=0/12 بیانگر رابطه مستقیم بین میزان اعتبارات و میزان دانش پایداری سویاکاران می باشد. همچنین ضریب متغیر دانش و اطلاعات معادل 0/24 است که در سطح %5 معنی دار بوده است. از طرفی بین متغیر سن، سطح زیرکشت، تحصیلات و میزان دانش پایداری آب زراعی سویاکاران هیچ رابطه آماری معنی داری مشاهده نشد.
جدول شماره - . - 2 عوامل مؤثر بر دانش پایداری آب زراعی در بین سویاکاران شهرستان ساری
