بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهرداری کرج و نیز شناسایی عوامل موثر در مدیریت صحیح و مطلوب در این زمینه از اهداف اصلی پژوهش بوده است . پژوهش حاضر به روش اکتشافی و در عین حال تحلیلی انجام شده است . جامعه آماری پژوهش را تمامی کارشناسان سازمان مدیریت پسماند شهرداری کرج به تعداد 1300 نفر تشکیل می دهد.
با استفاده از فرمول کوکران و جدول مورگان ، حجم نمونه 300 نفر تعیین شد . نحوه انتخاب نمونه نیز نمونه گیری طبقه بندی شده چند مرحله ای و نهایتاً تصادفی ساده می باشد . به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزاز SPSS و آزمون تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون ناپارامتریک فریدمن استفاده شد .
نتایج به دست آمده نشان می دهد که از مجموع 33 گویه تحقیق ، پنج عامل با عناوین : عامل اول :بستر سازی به منظور مشارکت مدیران ، کارکنان و شهروندان در فرآیند مدیریت تفکیک مواد زائد جامد ، عامل دوم : ایجاد باور در شهروندان و مسئولین و اطلاع رسانی در زمینه مدیریت تفکیک مواد زائد جامد ، عامل سوم : مشارکت بخش خصوصی و ایجاد زیر ساختهای مورد نیاز در زمینه مدیریت تفکیک مواد زائد جامد ، عامل چهارم : آموزش و فرهنگ سازی در زمینه مدیریت تفکیک مواد زائد جامد و عامل پنجم : عزم راسخ مسئولین ، کارشناسان و متخصصین مدیریت تفکیک مواد زائد جامد بدست آمده است . آزمون نا پارامتری فریدمن نیز بیانگر آن است که عامل اول ، دوم و سوم بیشترین میانگین را به لحاظ تأثیر پذیری بر عوامل و مولفه های موثر بر مدیریت تفکیک ازمبدا مواد زائد جامدشهری در شهر کرج داشته ودر مقابل کمترین میانگین نیز مربوط به عامل چهارم وپنجم ، بوده است.
مقدمه
رشد بیرویه جمعیت، توسعه شهرنشینی، ظهور تکنولوژیهای جدید و تغییر در عادات و الگوهای مصرف از یک سو و محدودیتهای استفاده از منابع طبیعی از سوی دیگر، علاوه بر بوجود آوردن انواع معضلات پیچیده در کیفیت زندگی انسانها، موجب بروز انواع ناسازگاریهای زیست محیطی و اجتماعی شده است. با افزایش روزافزون شهرنشینی و تولید پسماندهای شهری، موضوع دفع زباله به یکی از غامضترین معضلات شهری تبدیل شده و به همین دلیل نیز هزینه دفع ضایعات، بخش زیادی از بودجه شهرها را به خود اختصاص داده است.
کمبود زمین و فقدان اراضی مناسب برای دفع ضایعات یکی دیگر از مشکلات عمده دفع مواد زاید کشور است. بطوریکه، در پاره-ای از مناطق از جمله استانهای شمالی کشور و حتی کلانشهر تهران و شهر کرج به یکی از جدیترینچالشها تبدیل شده و بعضاً دفع غیربهداشتی زباله و نبود اراضی مناسب برای دفع ضایعات و پسماندهای شهری، تنش هایی را بین مردم و مسئولین به وجود آورده است.
همچنین بسیاری از زیستبومهای منحصر به فرد کشور نیز در چند سال گذشته در نتیجه دفع غیربهداشتی زبالههای شهری، لطمات جبران ناپذیری را متحمل شدهاند. یکی از مهمترین راهکارها برای مدیریت پسماندهای شهری، تفکیک و جداسازی آنها از مبداء است که در حال حاضر به عنوان اولویت اول در مدیریت پسماندهای شهری در بسیاری از کشور ها در کانون توجه قرار گرفته است و بر این اساس نیز، سازوکارها و روش های متعددی برای تفکیک و جداسازی پسماندها در مبدأ مطرح شده است.حال پرسشهای اصلی آن است که عوامل و مولفههای موثر بر مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهر کرج کدام عوامل می باشند؟ سهم و اهمیت هر یک از این عوامل به چه میزان است و مهمترین آنها کدامند؟
بنابراین از جنبه نظری، تحقیق حاضر با بیان و تشریح نظریهها و افزودن بخشهای نظری به نظریههای قبلی و تئوریهای موجود، در پی غنای نظری مرتبط با موضوع پژوهش برآمده و از سویی دیگر با توجه به عنوان تحقیق " شناسایی عوامل موثر در مدیریت صحیح و مطلوب تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهرداری کرج " که هدف کلی این پژوهش نیز می باشد و اهداف اختصاصی آن :
- 1 تعیین میزان سهم و اهمیت هر یک از عوامل موثر در مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهر کرج؛
- 2 اولویتبندی هر یک از عوامل و مولفههای موثر در مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهر کرج.
به طور کاربردی و عملیاتی به ارائه راهکارها و راهحلهایی به منظور بسترسازی هر چه بیشتر و اجرایی نمودن سیستم مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهرداری کرج، پرداخته است تا بدین طریق ضرورتهای زیر پاسخ داده شود :
-1 ارائه تصویری از وضعیت سیستم مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهرداری کرج
-2 کمک به اتخاذ سیاستها و برنامههای مقتضی از جانب مسئولین ذیربط و همچنین اجرای این برنامهها به منظور تحقق آرمان بهینهسازی سیستم مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری درشهرداری کرج
-3 نتایج و یافتههای این مطالعه میتواند نقش یک تحقیق هادی را برای تحقیقات آتی موضوعی ایفا کند.
پژوهش حاضر از نظر موضوعی، پیرامون موضوع مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری در شهر کرج میباشد. به عبارتی، محقق درصدد بررسی نقش عوامل و فاکتورهایی است که از ابعاد مختلف بر مدیریت تفکیک از مبدأ مواد زائد جامد شهری تأثیرگذار میباشد. در این پژوهش قلمرو مکانی پژوهش، شهر کرج و قلمرو سازمانی پژوهش نیز، شهرداری کرج، میباشد.در ادامه نوشتار پس از مروری جامع بر ادبیات ، روش شناسی پژوهش بیان می شود . پس از تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده ، نتایج پژوهش مورد بحث قرار گرفته و نتایج کلی همراه با پیشنهادهایی در بخش پایانی مقاله بیان می شود .
پیشینه نظری و تجربی تحقیق
تعریف پسماند و انواع آن در حال حاضر تعاریف گوناگونی از مواد زاید در سطح جهان مطرح شده است. طبق تعریف فرهنگ اکسفورد، مواد زاید یا پسماند به موادی اطلاق می شود که غیر قابل استفاده بوده و فاقد ارزش اقتصادی هستند یا باقیمانده ی حاصل از فعالیت استخراج، فرآوری و مصرف مواد می باشند. مواد زاید جامد عبارتند از: تمام مواد یدزا حاصل از فعالیتهای انسان و حیوان که معمولاً جامد بوده و غیرقابل استفاده و بیمصرف میباشند
پسماند شهری بر اساس تعریف آژانس محیط زیست آمریکا 1 - EPA - شامل پسماندهای تولید شده از منابع مسکونی، تجاری و موسساتی مانند ادارات دولتی، مدارس و ... است که باید به شکل اصولی جمعآوری و دفع گردند
در بند "ب" ماده 2 قانون مدیریت پسماند مصوب سال 1383 مجلس شورای اسلامی پسماند به مواد جامد، مایع و گاز - غیر از فاضلاب - گفته میشود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زائد تلقی می شود. در همین قانون پسماندها به 5 دسته به شرح زیرتقسیمبندی شده اند
· پسماندهای عادی: به تمامی پسماندهایی گفته می شود که به صورت معمول از فعالیتهای روزمره انسانها در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید میشود؛ از قبیل زبالههای خانگی و نخالههای ساختمانی؛
· پسماندهای پزشکی - بیمارستانی - : به تمامی پسماندهای عفونی و زیانآور ناشی از بیمارستانها، مراکز بهداشتی- درمانی، آزمایشگاههای تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته میشود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف، خارج است.
· پسماندهای ویژه: به تمامی پسماندهایی گفته میشود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل مسمومیت، بیماریزایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی، صنعتی، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند، جزء پسماندهای ویژه محسوب میشوند.
· پسماندهای کشاورزی: به پسماندهای ناشی از فعالیتهای تولیدی در بخش کشاورزی گفته میشود از قبیل فضولات، لاشه حیوانات - دام، طیور و آبزیان - محصولات کشاورزی فاسد یا غیرقابل مصرف.
· پسماندهای صنعتی: به پسماندهای ناشی از فعالیتهای صنعتی و معدنی و پسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته میشود، از قبیل برادهها و سرریزها و لجن های صنعتی.
دهه 1970 میلادی-قوانین و مقررات جدید و متعددی درخصوص آلودگیهای آب و هوا به تصویب رسید. مواد قانونی متعددی که تحت عنوان قانون آب پاک3 که از قانون فدرال کنترل آلودگی آب سال 1972 نشات گرفت، در سالهای 1977 و 1987 بازنگری شده و اصلاحیههایی در این زمینه به تصویب رسید.
-همچنین به منظور کنترل و کاهش آلودگی هوا قانون هوای پاک4 در سال 1967 به تصویب رسید که این قانون مجدداً در سال های 1970، 1977، 1990 مورد بازنگری قرار گرفته و اصلاحیههایی برای آنها به تصویب رسید.
- در ایالات متحده مسئلهای که توجه به پسماندهای خطرناک را بیش از گذشته به خود معطوف نمود، حادثهای بود که در دهه 1970 در محل دفن پسماندهای خطرناک در کانال لاو5 در نزدیکی آبشار نیاگارا در نیویورک روی داد. این محل دفن در سالهای 1940 برای دفع حدود 20000 متریک تن پسماندهای شیمیایی خطرناک با حداقل 80 نوع ماده شیمیایی مختلف مورد استفاده قرار گرفته بود.
به تدریج از این محل دفن، انتشار مواد بسیار نامطلوب و خطرناک آغاز شد که در نتیجه معضلات بهداشتی زیادی را برای ساکنین همجوار خود به وجود آورد. به زودی مکانهای دفن متعد دیگری که پسماندهای خطرناک در آنجا دفن شده بودند به دلیل بروز مخاطرات محیط زیستی مورد توجه قرار گرفتند که از معروفترین آنها میتوان به محل کارخانههای چسب، دباغی و کارخانه مواد شیمیایی در " وبرن" 6 در ایالت ماساچوست اشاره کرد.
