بخشی از مقاله
چکیده
ارزشیابی یکی از مؤلفه های مهم و محوری تعلیم و تربیت به شمار می رود. یکی از ویژگی های مهم ارزشیابی کیفی توصیفی تنوع بخشی به ابزارهای جمع آوری اطلاعات است. ولی ویژگی محوری آن محسوب نمی شود چرا که هدف ارزشیابی توصیفی بهبود کیفیت یادگیری و ارتقا سطح بهداشت روانی محیط یادگیری است. اما متأسفانه ملاحظه می شود که نگرشها در این الگو به خطا به سوی ابزارها نشانه رفته است و هر جا نامی از ارزشیابی توصیفی به میان می آید، ابزارهای آن مطرح میشود.
این پژوهش به منظور شناسایی موانع و چالشهای اجرای طرح ارزشیابی توصیفی به روش کتابخانه ای انجام شده است و محقق باجمع آوری کتاب ها و مقالات مرتبط با موضوع سعی در شناسای موانع ارزشیابی دارد در نهایت توجه افراطی به پوشه کار، وقت گیر بودن جمع آوری پوشه، نداشتن مهارت لازم معلمان در ثبت رویدادها موانع موجود بر سر راه ارزشیابی توصیفی شناخته شد و در نهایت راهکارهایی برای رفع این موانع معرفی شده است.
بیان مساله
ارزشیابیَیکی از مؤلفه های مهم و محوری تعلیم و تربیت به شمار می رود و به عنوان ابزار پیشبرد تکالیف آموزشی - ویگینزُ - 1989 برای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان اهمیت بسزایی دارد - استیگینز و کاکلینِ - 1992 اروینّ - - 1991 از ارزشیابی به عنوان پایه منظم برای استخراج یادگیری و پیشرفت فراگیر یاد کرده است از نظر سیف - - 1382 ارزشیابی به فرایند نظامدار برای جمعآوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته میشود به این منظورکه تعیین شود آیا هدفهای مورد نظر تحقق یافتهاند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی. نظام ارزشیابی توصیفی با هدف ایجاد تغییرات بنیادی در نظام موجود ارزشیابی و با عنایت به رویکردهای نوین در فرایند یادگیری دانش آموزان، بر اساس دستورالعمل شورای عالی آموزش و پرورش در تعدادی از مدارس دوره ابتدایی اجرا شد.
تاکید این نظام بر تغییر مقیاس کمی 20 - ؛ - 0 به مقیاس کیفی - ارزشیابی توصیفی - و ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی است - حسنی. - 1384 به طور کلی طرح ارزشیابی توصیفی یک طرح ملی است که بر اساسمصوبه 769 جلسه شورای عالی آموزش و ْپرورش به تاریخ 1387/4/18 پس از اجرا یک دوره آزمایشی از سال تحصیلی 1388-89در کلیه مدارس ابتذایی کشور به اجرا گذاشته شده است. با اجرای تدریجی این طرح ، طی پنج سال از سال تحصیلی -89 1388 ابتدا پایه اول و پایه ، در سنوات بعدی به ترتیب سایر پایه ها به طور کامل تحت پوشش این طرح قرارگرفته اند - مجموعه مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش . - 1387
ممکن است تصور شود که ارزشیابی توصیفیصرفاً ابزار جمع آوری اطلاعات، پوشه کار، فهرست وارسی یا حتی کارنامه توصیفی است، زیرا یکی از ویژگی های مهم ارزشیابی کیفی توصیفی تنوع بخشی به ابزارهای جمع آوری اطلاعات است. با آنکه این ویژگی بسیار مهم و قابل توجه است، ولی ویژگی محوری آن محسوب نمی شود چرا که هدف ارزشیابی توصیفی بهبود کیفیت یادگیری و ارتقا سطح بهداشت روانی محیط یادگیری است.
اما متأسفانه ملاحظه می شود که نگرشها در این الگو به خطا به سوی ابزارها نشانه رفته است و هر جا نامی از ارزشیابی توصیفی به میان می آید، ابزارهای آن مطرح میشود، زیرا بازدید کنندگان از کلاس ها، مستقیم به سراغ پوشه و چک لیستها میروند در حالی که باید ارزشیابی توصیفی را در فضا و جو کلاس مشاهده کرد - حسنی . - 1388 از آنجاکه ارزشیابی توصیفی یک طرح جدید آموزشی است و تشخیص اشکالات آن با مرور زمان و طی مطالعات مستمر صورت میگیرد لذا بر همین اساس محقق سعی دارد در تحقیق حاضر به بررسی موانع و چالش های اجرای طرح ارزشیابی توصیفی بپردازد.
تعریف ارزشیابی
▪ ارزشیابی: کرانباخ - - 1963 ارزشیابی را جمع آوری و کاربرد اطلاعات به منظور تصمیم گیری درباره یک برنامه آموزشی تعریف کرده است. - به نقل از کیامنش،1374، . - 86
▪ ارزشیابی توصیفی: الگوی کیفی است که تلاش میکند برخلاف الگوهای رایج ارزشیابی به جای نگاه کمّی، از طریق توجه به معیارهای برنامه درسی و آموزشی به عمق و کیفیت یادگیری دانش آموزان توجه کند و تبیین و توصیفی از وضعیت آنان ارائه کند، از این رو ویژگی تفسیری مییابد - حسنی و کاظمی،. - 1383
اهداف ارزشیابی توصیفی
· بهبود کیفیت فرآیند یاددهی یادگیری
این طرح با سوق دادن توجه و جهت گیری روند یاددهی یادگیری از محفوظات و انباشت ذهن دانش آموزان و بیان آن از طریق نمره و عدد به یادگیری عمیق، ماندگار و کاربردی و توصیف آن با کمک روشهای متنوع کیفی به بهبود کیفیت یادگیری منجر خواهد شد. ابعاد جزیی این هدف به قرار زیر است:
- افزایش ماندگاری ذهنی توجه به اهداف سطوح بالاتر حیطه شناختی
- تعمیق یادگیری از طریق افزایش درگیری با تکالیف یادگیری
- افزایش علاقه به یادگیری
- توجه به اهداف در حیطههای غیر شناختی
- افزایش فرصت یادگیری از طریق مشارکت والدین در امر یاددهی و یادگیری
· فراهم نمودن زمینه مناسب برای حذف فرهنگ بیست گرایی
مقیاس کمی - 0-20 - و توجه شدید به آن، نظام آموزشی را دچار مصیبت بزرگی نموده است که با حذف این مقیاس این ایده جایگزین آن میشود که مهم این است که کودک چه بهرهای از فرصت یادگیری برگرفته است نه صرفا نمره آن هم کسب نمره بیست ابعاد جزیی این هدف عبارتند از:
- کاهش حساسیت والدین به نمره کاهش حساسیت دانشآموزان به نمره
- ارائه بازخورد توصیفی به دانش آموزان و والدین درباره وضعیت تحصیلی و تربیتی دانشآموزان.
· تاکید بر اهداف آموزش و پرورش، از طریق توجه به فرآیند یادگیری به جای تاکید بر محتوی در این طرح به جای اینکه مجموعهای دانش و اطلاعات در زمینه یا موضوعی خاص مدنظر باشد، اهداف و انتظارات سیستم آموزشی از معلم و دانش آموزان مورد توجه قرار میگیرد. یعنی توجه به تحقق واقعی و ملموس اهداف و انتظارات معطوفاست. عناصر خردتر این هدف به قرار زیر است:
- ارایه بازخورد پیوسته از جریان یادگیری به دانش آموزان به صورت توصیههای مکتوب و شفاهی
- ایجاد فرصت اصلاح برای دانش آموز و معلم جهت رفع کاستیهای فرآیند یادگیری
- استفاده از بازخوردهای بدست آمده در مسیر بهبود ارایه درس
- بکارگیری ابزارهای متفاوت سنجش توصیفی مانند - پوشه کار، برگ ثبت مشاهدات، سیاهه رفتار، ارزشیابی عملکرد -
· فراهم نمودن زمینه مناسب برای حذف حاکمیت مطلق امتحانات پایانی در تعیین سرنوشت تحصیلی برجستهتر شدن رویکرد ارزشیابی تکوینی منجر به کاهش اعتبار امتحانات پایانی نیز خواهد شد. به نظر میرسد که از نتایج مبارک این طرح جلوگیری از هدف شدن امتحان و درس خواندن برای امتحان باشد. ابعاد جزیی این هدف عبارتند از:
- کاهش نقش ارزشیابیهای پایانی در سرنوشت تحصیلی دانشآموزان
- برجسته نمودن نقش ارزشیابیهای مستمر - فرایندی - در تصمیمگیری درباره ارتقاء دانشآموزان
- واگذاری تصمیم گیری درباره ارتقاء دانشآموزان به معلم و شورای مدرسه
- کاهش میزان مردودی دانشآموزان از طریق افزایش اختیارات مدرسه در انتخاب سیاستهای مداخله
· افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی یادگیری با کاهش اعتبار نمره ارزش و اقتدار نمره و کسب نمرات بالاتر و معدل بهتر، در اغلب اوقات با استرس و فشار همراه است و استرس آورتر از ارزشیابی و امتحان در آموزش و پرورش چیزی وجود ندارد - حسنی، . - 1375 منابع توصیه شده برای ارزشیابی توصیفی اصیل و همه جانبه :
- 1کارنامه ارزشیابی توصیفی،
- 2 چک لیست ها
- 3 برگ ثبت گزارش
- 4 پوشه کار - کاظمی،. - 1381
موانع و چالشها
بررسی پژوهشهای انجام شده در زمینهارزشیابی کیفی توصیفی در ایران مؤید تاثیر مثبت آن در مقولههایی چون عزتنفس، بهبود یادگیری، بهداشت روانی دانشآموزان وکاهش اختلافات رفتاریاست اما آنچه که مهم است چالش ها و موانع موجود بر سر راه این رویکرد است لذا محقق سعی دارد موانع و چالشهایی که در تحقیقات پیشین بررسی شده را ذکر نماید که به شرح ذیل میباشد:
حسنی - - 1382 چالشهای فراروی ارزشیابی توصیفی را نامشخص بودن هویت مفهوم ارزشیابی توصیفی، فقدان ابزارهای سنجش داده کیفی برای گردآوری دربارهی فرآیند برنامه یادگیری، فقدان یک برنامه روشن و مدون برای تربیت نیروهای متخصص و پیش فعالیت بینی و تأمین منابع مالی، امکانات و تجهیزات خاص فعالیت های کیفی بیان نموده است.
حامدی - - 1388 مشکلات اجرای طرح ارزشیابی توصیفی را کمبود امکانات انسانی - جمعیت کلاس و کم سوادی والدین - ، امکانات مادی - چک لیست و مساحت کلاس - و امکانات پشتیبانی - معلم راهنما، دوره های ضمن خدمت و کیفیت دوره ها - بیان نموده است. بر اساس نتایج پژوهش ملایی دستجردی - - 1389 در حال حاضر مهمترین مشکل اجرای طرح ارزشیابی توصیفی در کشور بالا بودن جمعیت آموزان در کلاسهای درس است.
