بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به احتمال وقوع خطرات دائمی و بحرانهای طبیعی مثل طوفان و زلزله و به دنبال آن، خسارات مالی و جانی سنگینی که برجای میگذارند و با توجه به فراوانی جمعیت جوان شاغل به تحصیل در مدارس و زلزلهخیز بودن کشور ایران، لزوم مدیریت بحران در مدارس بیش از پیش مشخص میگردد. بنابراین مدیران مدارس باید پیوسته آماده رویارویی با بحرانها باشند و برای مدیریت بحرانها آمادگی لازم را کسب نمایند. هدف این مقاله شناسایی و اولویتبندی عوامل موثر بر آمادگی برای مقابله با بحرانهای طبیعی در مدارس با روش FAHP میباشد.
در این تحقیق ابتدا با استفاده از تکنیک دلفی و با توجه به نظرات خبرگان، معیارها و زیرمعیارهای آمادگی در مقابل بحران بدست میآید.. سپس با استفاده از تکنیک AHP فازی، معیارها و زیرمعیارهای مربوطه رتبهبندی میگردد. نتایج نشان میدهد که مهمترین عوامل موثر برای آمادگی برای مقابله با بحران در مدارس به ترتیب ایمنسازی، رعایت استانداردهای اولیه و کمیتهسازی میباشند. این رتبهبندی به تصمیمگیری مدیران در جهت اولویت ایمنسازی مدارس این ناحیه کمک شایانی مینماید.
مقدمه
در دنیای کنونی افراد به نوعی خواستار تداوم زندگی و رفاه و توسعه زندگی فردی و اجتماعی خود هستند و سعی میکنند از موانعی که امکان دارد بر سر راه توسعه و پیشرفت زندگی آنها قرار گیرد بگذرند و یا آنها را از میان بردارند. مسلماً انسان قادر نیست به عنوان دستهای از کائنات، همه چیز را به طور کامل پیش بینی کند. درست در همین جاست که معنی بحران به عنوان امری که گاهی زندگی و تداوم بقا و رشد بشر را مورد تهدید قرار میدهد، شکل میگیرد - یاراحمدی خراسانی،. - 1384 بحرانها عواملی هستند که در صورت نداشتن آمادگی لازم و کافی، میتوانند حداکثر ضرر را بر زندگی و بقای بشر تحمیل کنند.
سازمانها هم بسته به نوع فعالیتی که در محیط دارند، با این تغییرات و بحرانها روبه رو میشوند و چنانچه به آنها بی توجه باشند و یا آمادگی لازم برای رویارویی با آنها را نداشته باشند، به راحتی از صحنه حذف خواهند شد و دیگر قادر به ادامه فعالیتهای خود نیستند - یاراحمدی خراسانی،. - 1384 نگرش سنتی به مدیریت بحران، براین باور بود که مدیریت بحران یعنی فرو نشاندن آتش؛ به این معنی که مدیران بحران در انتظار خراب شدن امور مینشینند و پس از بروز ویرانی، سعی میکنند تا ضرر ناشی از خرابیها را محدود سازند. ولی به تازگی نگرش بهاین واژه عوض شده است.
براساس معنای اخیر، همواره باید مجموعهای از طرحها و برنامههای عملی برای مواجهه با تحولات احتمالی آینده تنظیم شود و مدیران باید درباره اتفاقات احتمالی آینده بیندیشند و آمادگی رویارویی با وقایع پیشبینی نشده را کسب کنند - یاراحمدی خراسانی،. - 1384 قرار گرفتن ایران در یکی از مناطق لرزهخیز جهان و احتمال وقوع زلزلههای مخرب در همه نقاط کشور، شناخت سرشت لرزهای ایران را از دیدگاه لرزهخیزی با اهمیت ساخته است. ایران بر روی یکی از دو کمربند بزرگ لرزهخیزی جهان قرار دارد و هر از گاهی زمینلرزههای بزرگی در آن به وقوع میپیوندد.
از سال 1340 تاکنون زمینلرزههای مختلف و در مواقعی ویرانکننده مناطق مختلف کشور را با خسارات و تلفات سنگینی روبرو کرده است. با توجه به این واقعیت، استفاده از تجربیات دیگر کشورهای زلزلهخیز و موفق در ساماندهی به امور شهری و مقاومسازی شهرها در مناطق زلزلهخیز بیش از گذشته احساس میشود - www.earthquake.ir - هدف اصلی برنامهریزی برای رو بهرویی با بحران، کاهش و به حداقل رساندن خطرات آن است.
بر اساس شرایطی که هر جامعه برای مراکز آموزشی و دانشآموزان خود ایجاد مینماید، تصمیمگیرندگان درمورد مسائل بحرانی و مدیران که در این صحنهها هستند، باید در قدم اول اطلاعرسانی کافی به دانشآموزان را انجام دهند - میرزایی،. - 1390 در صورت اطلاعرسانی صحیح و بنا به لزوم، به دلیل آشنایی که دانشآموزان با انواع بحرانهایی که امکان دارد برای آنها اتفاق بیافتند، آمادگی بیشتری برای روبهروشدن با بحرانها دارند.
این موضوع از آنجهت مفید است که دانشآموزان میدانند حین بحرانی که قبلاً توسط مدیران و مشاوران با آن آشنا شدهاند چگونه باید برخوردکنند. این آمادگی باعث میشود که آنها حداقل فشار روانی را تحمل کنند. همچنین این اطلاعرسانی باعث میشود به دلیل آمادگی قبلی دانشآموزان روند خدماترسانی و کمک به آنها دارای سرعت عمل بیشتر و در نتیجه کم شدن هزینههای ناشی از تلفات، بیانجامد بنابراین نیاز است تا مدیران مدارس، پیوسته آماده رویارویی با بحرانها باشند و برای پیشگیری و یا کاستن تأثیر بحرانها بر مدارس خود چارهاندیشی کنند.
با توجه به ضرورت مطرحشده، این مقاله به دنبال شناسایی و اولویتبندی عوامل موثر بر آمادگی برای مقابله با بحران در مدارس با روش FAHP است. مرور ادبیات موضوع موضوع بحران یکی از مباحث مهم و قابل توجه در دنیای امروز است. با توجه به موضوع جهانی شدن و پیشرفت فناوری، شاهد تغییرات زیادی در زمینههای گوناگون علمی-فرهنگی- اجتماعی و سیاسی هستیم.
این تغییرات پیوسته در محیطی رخ میدهند که کماکان تحت تأثیر عوامل خارجی و یا طبیعی است. همیشه یک تغییر کوچک قادر است برنامهای بزرگ را مختل کند و در همین اختلالات است که تعریف بحران شکل میگیرد. مفهوم بحران میتواند به معنای انحراف از وضعیت تعادل عمومی رابطه سازمان با محیط یا تعریفی از خصوصیت محیطی باشد که سازمان برای بقای خود مجبور است به صورت مستمر از آن اگاهی داشته باشد - تن برگ،. - 1373
در منابع گوناگون تعریفهای بسیار متفاوتی از مفهوم بحران به ثبت رسیده اما با وجود این تفاوتها همه بحران را پدیدهای دانستهاند که احتمال وقوعش کم میباشد و تأثیر بسیار بزرگی خواهد گذاشت و این تأثیری که میگذارد عملکرد را ضعیفتر از آن چه هست میکند. از مهمترین مشخصههایی که میتوان برای بحرانها نام برد مبهمبودن عوامل بحرانزا، مبهم بودن تأثیراتی که خواهند گذاشت و وسایل حل آن است. با وجود این شرایط در هر صورت، تصمیمات مربوط به آن باید به سرعت و به درستی اتخاذ شوند . - spillon and crandall,2002 -
به طور خلاصه میتوان گفت که بحران به صورت بخش جدایی ناپذیر و طبیعی حیات سازمانها و جوامع امروز درآمده است. بحرانها دیگر ویژگی غیرعادی، کمیاب و اتفاقی برای جامعه جهانی تلقی نمیشود، بلکه در تارو پود جوامع مدرن رخنه کرده است. همه سازمانها هر روز و هر لحظه تحت تأثیر بحرانهای کوچک و بزرگ قرار دارند. بنابراین مدیران سازمانها باید پیوسته آماده رویارویی با بحرانها باشند و برای پیشگیری و یا کاستن تأثیر بحرانها بر سازمانهای خود چارهاندیشی کنند - رضوانی،.
انواع بحران بحرانها انواع مختلفی دارند:
الف- بحرانهای اجتماعی و فرهنگی مثل مهاجرتهای بیرویه، آشوبهای اجتماعی و ....
ب- بحرانهای اقتصادی- مالی که در اثر اختلال در نظامهای مالی، کاهش ارزش پول و ... بوجود میآید.
ج- بحرانهای امنیتی مثل خرابکاری، بمبگذاری و ....
د- بحرانهای اطلاعاتی: بحرانهایی هستند که در اثر اختلال در طراحی، تجهیزات و کارکرد نظامهای حفاظتی، اطلاعاتی، امنیتی و رایانهای در سازمانها و جوامع رخ میدهد و موجب آشفتگی میشود از قبیل تقلب و دسترسی غیرمجاز، استراق سمع در خطوط مخابراتی و اطلاعاتی و ...
ه- بحرانهای زیست محیطی مثل آلودگی هوا، انفجارهای هستهای و ....
و- بحرانهای انسانی که در اثر اختلال در کارکرد منابع انسانی رخ میدهد و موجب آشفتگی اساسی میشود.
