بخشی از مقاله
خلاصه
یکی از معضلات و مشکلاتی که در زمینه ساخت و ساز در کشورمان با آن مواجه هستیم، عدم اتمام به موقع پروژهها و طرحهای ساختمانی و طولانی شدن مدت اجرای آنها میباشد. این تأخیر ناشی از سه رأس مثلث اجرایی یعنی کارفرما، مشاور و پیمانکار میباشد.
برای این منظور جهت شناسایی عوامل اصلی تأخیر، تعداد 260 پرسشنامه بین سه گروه کارفرما،مشاور و پیمانکار توزیع گردید.این پرسشنامه شامل 42 سؤال که در 5 گروه اصلی تقسیم بندی شده بودند و برای شناخت تأثیر و ردهبندی عوامل تاخیرتهیه شده بود.براساس آنالیز نتایج پرسشنامه ها ، پنج عامل تأخیر در پرداخت به پیمانکار، کمبود نیروی انسانی ماهر،نداشتن دید اجرایی و کارگاهی طراحان،خطا و اشتباهات نیروی انسانی حین کار و نداشتن بنیه مالی قوی پیمانکار، دارای اولویت بندی تاخیر در اجرای پروژه های ساختمانی در شهر اهواز شناخته شدند.
.1 مقدمه
مبحث تأخیر در طرح های ساختمانی و اتلاف زمان سالهاست که در پروژههای ساختمانی کشور ما مطرح است و کماکان یکی از معضلات عمده اجرایی به شمار میرود. مدت اجرای یک طرح ساختمانی در میزان سرمایهگذاری و بازدهی سرمایه مصرف شده در طرح اثر مستقیم دارد. با افزایش مدت اجرا و تأخیر پروژه نسبت به برنامه زمانبندی شده ،سرمایه زیادی اعم از سرمایه مالی، نیروی انسانی، ماشینآلات و تجهیزات در پروژه بلوکه شده و به هدر میرود. سالهاست که این معضل در کشور ما وجود دارد و در نزد عوامل اجرایی و سازمان های مرتبط به امری طبیعی تبدیل شده و هنوز راهکاری مؤثر برای جلوگیری از تکرار این معضل اتخاذ نشده است
ساختار پروژههای ساختمانی از مؤلفههای مختلفی تأثیرپذیر است، شرایط اقتصادی، موقعیت جغرافیایی، دسترسی به مصالح، نیروهای متخصص و کاری بومی، مدیریت دستگاههای اجرایی، فرهنگ بومی منطقه در تسریع یا تأخیر پروژه اثرگذار هستند. بنابراین هر منطقهای فاکتورهای اثرگذاری بر تأخیر پروژه دارد. تأخیر معلول عللی است که شناخت آنها و تعیین اهمیت این عوامل میتواند ما را در ارائه راهکار اجرایی مناسب برای تأخیر پروژهها یاری کند.
در این راستا تأخیرات بوجود آمده در پروژههای ساختمانی در حال احداث، مهمترین مانع بر سر راه این امر بوده و در نتیجه مشکلات زیاد برای این صنعت کلیدی بوجود آورده است. تأخیر رویدادی است که میتواند برنامه پروژه را به عقب بیندازد، در حقیقت تأخیر، شکاف بین زمان واقعی انجام پروژه و زمان برنامهریزی شده آن است و تقریباً اکثر پروژهها با این مسأله روبرو هستند.
تأخیرات میتواند منجر به مسائلی مانند کاهش سود پروژهها، افزایش هزینههای پروژه، از دست رفتن فرصتها و مهمتر از همه از بین رفتن توجیه اقتصادی پروژهها گردند. با توجه به این مهم و موارد دیگری مانند کمبود منابع، رقابت شدید بازار و هزینه بسیار بالای تصمیمات غلط، بیشتر کشورهای جهان سعی دارند با شناسایی و کاهش تأخیرات پروژههای ساختمانی خویش، در بازارها رتبهبندی و جایگاه مناسبتری را کسب کنند و با جلوگیری از تکرار ضررها و مشکلات مشابه و تکراری به صرفه جویی های زمانی و مالی مناسب همراه با بهرهوری بالاتر دست یابند.
شناسایی علل این تأخیرات منافع زیادی را برای سیستمهای درگیر در این پروژهها به همراه دارد. برخی از این منافع عبارتند از:
· پیمانکاران قصد دارند بدینوسیله تخمین دقیقی از خسارات بوجود آمده و همچنین جریمههای کارفرمایان بدست آورند.
· کارفرمایان بدنبال جلوگیری از تکرار موارد مشابه و جلوگیری از ضرر و زیان هستند.
· سازمانهای بیمهگذار و تأمینکنندگان مالی پروژهها نیز قصد دارند بدین وسیله ارزیابی دقیقتری از عملکرد مشتریان خود داشته باشند.
· ناظران قانونی و سازمانهای مرتبط دولتی، با توجه به وظیفه خویش همواره بایستی این موارد را نظارت کرده و از اهرمها و اختیارات قانونی خویش استفاده نمایند.
.2 روش تحقیق
جهت بررسی و شناسایی عوامل تاخیر ،پرسشنامه ای شامل 42 عامل اصلی مسبب تاخیر در پروژه ها تهیه و سپس بین 260 نفر از پیمانکاران،مشاوران و کارفرمایان توزیع و نتایجی به دست آمد.سپس نتایج حاصل در نرم افزار SPSS آنالیز و اولویت بندی عوامل تاخیر در جدول هایی به تفکیک پاسخ دهندگان گردآوری شد.
.3 پیشینه تحقیق
با توجه به اهمیت موضوع، بررسیهای متعددی در این خصوص انجام شده است که در هر کدام، از زوایای مختلفی به بررسی این علل پرداخته شده است و طبقهبندیهای متفاوتی در این خصوص انجام شده است. آنچه در ادامه خواهد آمد مربوط به کلیه بررسیهایی میشود که از منابع داخلی بدست آمده است. همچنین نتایجی که در این خصوص از منابع خارجی در دسترس بدست آمده ارائه شده است. معظل تأخیر در پروژههای عمرانی مربوط به کشور و منطقه خاصی نیست و معظلی جهانی است. با توجه به اهمیت موضوع تحقیقاتی متعدد در گذشته و در نقاط مختلف دنیا انجام شده است. آنچه در ادامه خواهد آمد مروری بر تحقیقات خارجی و داخلی مشابه در زمینه تأخیر پروژهها میباشد.
- 1-3 تحقیقات صورت گرفته در خارج از کشور:
- عبدالرحمن و همکاران - 1998 - از کشور مالزی با بررسی که بر روی پروژههای این کشور انجام داد دلایل عمده تأخیرات را به قرار زیر اعلام کرد:
· مشکلات در تأمین منابع مالی
· کمبود نیروی انسانی ماهر
· کارفر - تغییرات زیاد -
· کارهای اضافی و عدم تمایل به تکمیل سریع پروژه
· اتفاقات پیشبینی نشده.
- یاو فریمپنگ و همکاران - 2002 - از کشور غنا در بررسی پروژههای اجرایی موانع و دلایل عمده تأخیرات آنها را بشرح زیر بیان کرد:
· مشکلات پرداخت ماهیانه از طرف کارفرما
· مدیریت ضعیف
· تدارک ضعیف مصالح
· تکنولوژی ضعیف اجرایی
· عدم پرداخت مابهالتفاوت قیمت مصالح توسط کارفرما.
- 2-3 تحقیقات صورت گرفته در داخل کشور:
زهره قطبی[1] عوامل مؤثر در تأخیر طرحهای عمرانی شبکه فرودگاهها را به هفت عامل کلی طبقهبندی میکند: عامل اول: وجود قوانین نامناسب مالی.
عامل دوم: عدم برنامهریزی علمی در ایجاد پروژهها.
عامل سوم: برآورد نامناسب مالی و عدم تخمین صحیح هزینهها.
عامل چهارم: نقص طراحی و عدم مطالعات کافی و کادر طراح ناآشنا به امر اجرا. عامل پنجم: ضعف پیمانکار.
عامل ششم: عدم استقرار سیستم مؤثر و کارا در سیستم مدیریت پروژه.
عامل هفتم: عدم تأمین به موقع منابع و امکاناتی که در اختیار دستگاه اجرائی میباشد.
4. عوامل موثر بر تاخیر بر اساس یافته های این تحقیق
اولویت بندی در دو رده انجام گرفته است:
رده اول براساس گروه های عوامل پنج گاه که شامل گروه کارفرما،گروه مشاور،گروه پیمانکار،گروه عوامل عمومی و خارجی و گروه رفتار انسانی از دید سه گروه کارفرما،مشاور،پیمانکار و همچنین تمام گروه های پاسخ دهنده اولویت یندی شده است.
رده دوم براساس اولویت بندی متغییرهای 42 گانه پرسشنامه از دید سه گروه کارفرما،مشاور،پیمانکار و همچنین تمام گروه های پاسخ دهنده اولویت بندی شده است.
-1-4اولویت بندی گروه های عوامل - رده اول -
جدول :1 اولویت بندی عوامل از دید پیمانکار
1 مربوط به کارفرما
2 مربوط به مشاور
3 مربوط به پیمانکار
4 مربوط به رفتار انسانی
5 مربوط به عوامل خارجی
جدول:2 اولویت بندی عوامل از دید کارفرما
1 مربوط به پیمانکار
2 مربوط به مشاور
3 مربوط به کارفرما
