مقاله شناسایی و ضرورت هدایت استعدادهای برتر در مقطع ابتدایی در راستای برنامه ملی شهاب

بخشی از مقاله

چکیده:

آموزش و پرورش به معنی اصلاح دانش آموزان یا متخصص ساختن از آنها نیست. آموزش و پرورش یعنی وسعت بخشیدن اُفق دید شان، برانگیختن نیروی عقلانی شان و یاد دادن به آنها که درست فکر کنند. برای کمک به دانش آموزان، تمام معلمان باید با فنون راهنمایی که معنای دیگر آن هدایت می باشد آشنا باشند تا بتوانند مشکلات آنان را به موقع و بدرستی تشخیص دهند و درصدد رفع آنها برآیند.

بدین منظور برنامه ملی شهاب که جزو سند بنیادین آموزش و پرورش می باشد، با همکاری مشترک وزارت آموزش و پرورش و بنیاد ملی نخبگان در اکثر استانهای کشور در حال اجرا می باشد و با هدف غایی که همان، شناسایی و هدایت افراد مستعد در مسیر نخبگی، برداشتن موانع احتمالی و ایجاد زمینه مناسب برای حرکت آنان در این مسیر است، گام برمی دارد.

معلمان آگاه بایستی به فنون راهنمایی و روشهای استفاده صحیح از تشویق و تنبیه در راستای هر چه بهتر اجرا نمودن برنامه ملی شهاب آشنا باشند و اختلالات رفتاری دانش آموزان را مورد مطالعه قرار دهند که این مطالعه اصولی و هدفدار باعث می گردد معلمان در روند اجرای طرح مذکور علاوه بر شناسایی استعدادهای برتر به هدایت آن استعدادها در راستای گویه های داده شده بپردازد. شناسایی و ضرورت هدایت واجدان استعداد برتر در مقطع ابتدایی باعث می گردد که دانش آموزان در شناخت خود و تصمیم گیری مناسب یاری شوند.

1 مقدمه

راهنمایی جریان یاری دهنده ای است که از طریق یک سلسه فعالیت های منظم و سازمان یافته به رشد متعادل و همه جانبه انسان می انجامد و موجبات بهره گیری از حداکثر توانایی های بالقوه فرد را در نظام آموزش و پرورش فرآهم می آورد. از این دیدگاه، راهنمایی و آموزش و پرورش تفکیک ناپذیرند که هدایت و رشد دانش آموزان را تسریع و تسهیل می کند. راهنمایی یا هدایت صاحبان استعدادهای برتر یک جریان یاری دهنده است. جریان یک امر مداوم و مستمر است و به همین اعتبار انجام عمل راهنمایی در تمام مقاطع سنی و تحصیلی مخصوصاً در برنامه ملی شهاب محرز و ضروری است. بنابراین، هدایت واجدان استعداد برتر از جریان تدریس قابل تفکیک نیست.

11 نگاهی اجمالی به اصول و سیاست های اجرای برنامه ملی شهاب فرآیندهای شناسایی و هدایت دانش آموزان با استعداد برتر در محیط مدرسه، با محوریت معلم، دبیران و دیگر عوامل آموزشی و تربیتی و بدون جداسازی آن ها از کلاس و مدرسه شان صورت می پذیرد. بنابراین افراد شناسایی شده در بستر زندگی معمول و تحصیل عادی، مسیر تعالی اختصاصی خود را در پیش می گیرند. این نکته یکی از مهمترین اصول طرح بوده و در موارد متعددی از مصوبه هیئت امنای بنیاد ملی نخبگان بر آن تاکید شده است.

بر اساس این نکته، معلم در هر دو بُعد شناسایی و هدایت نقشی اساسی و محوری خواهد داشت. بخش عمده ای از فرآیند هدایت واجدان استعداد برتر به صورت معرفی آنان به مراکز و مجموعه های فعال در حوزه استعدادی شان یا مرتبط نمودن آنان با اشخاص کارآزموده و خِبره در آن حوزه تحت نظارت بنیاد ملی نخبگان و وزارت آموزش و پرورش انجام می پذیرد. بدین ترتیب، در صورتی که دانش آموز شناسایی شده، واقعاً واجد استعداد برتر در آن حوزه باشد توسط معلم پایه که به عنوان مجری برنامه ملی شهاب می باشد، با توجه به استعداد هدایت می شوند.

در یک نگاه کلی راهنمایی - هدایت - در تمام ادوار زندگی وجود دارد و در هر دوره و سن به شیوه ای خاص و توسط افراد معینی اِعمال می گردد. لذا، هدایت صاحبان استعداد برتر که زمینه آن شناسایی دانش آموزان واجد استعداد برتر است با توجه به گزاره ها و استعدادهای داده شده انجام می گیرد. حال سوال اینجاست، دانش آموزان شناسایی شده در مقطع ابتدایی اگر از هشت استعداد در دو یا سه استعداد موفق باشند آیا نیازی به هدایت آن دانش آموزان در استعدادهای مشخص نیست؟

به راستی که فقط شناسایی صاحبان استعدادهای برتر در مقطع ابتدایی به دور از هدایت باعث می گردد که دانش آموز از توانایی های بالقوه اش حداکثر استفاده را نبرد و به رشد متعادل و همه جانبه و هماهنگ نرسد. گاهی اوقات درروند شناسایی استعداد برتر خواسته یا ناخواسته امر هدایت استعداد برتر پیش می آید که باعث می گردد دانش آموزان با توانایی های خویش آشنا شوند و برای نتیجه بهتر تلاش بیشتری داشته باشند.

بنابراین، بهتر است مساله هدایت استعداد برتر اصولی در برنامه ملی شهاب شکل بگیرد. این بدان معنا نیست که، در برنامه مذکور تمرکز بر شناسایی صاحبان استعداد برتر به معنای عملی بی فایده و وقت گیر بوده است. بلکه شناسایی صاحبان استعداد برتر در کنار هدایت در مقطع ابتدایی کاملتر می گردد و باعث می شود که دانش آموزان از امکانات و تواناییهایشان بیشترین استفاده را ببرند.

دانش آموزان تواناییهای بالقوه متفاوتی دارند. که از طریق شناسایی و هدایت استعدادهای برتر باید این تواناییها و امکانات به حداکثر بهره وری برسند. تواناییهای باقوه، خصوصیاتی موروثی هستند که از طریق وراثت و به وسیله ژنها از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند و زمینه اقدام و فعالیت را در مورد خاصی برای دانش آموز مهیا می سازند. نقش و عوامل محیطی در شکوفایی و به فعلیت درآوردن تواناییهای بالقوه نباید نادیده گرفته شود. تواناییهای بالقوه با استعداد مترادف هستند.

استعداد که توانایی و آمادگی بالقوه فرد برای انجام کار در آینده است انواع متعددی دارد. اگر فرد دارای استعداد خاصی باشد در صورتی که امکانات محیطی نیز فرآهم آید در آن زمینه به موفقیت های چشمگیری دست خواهد یافت. بنابراین استعداد های دانش آموزان متفاوت است، احتمال دارد دانش آموزانی که در ریاضی ضعیف هستند، در انشا و دیکته قوی باشند و یا برعکس علیرغم ضعیف بودن در دیکته و انشا در ریاضی قوی باشند.

از این رو، هیچ دانش آموزی بی استعداد نیست، بلکه استعدادها و تواناییهای دانش آموزان با یکدیگر تفاوت دارد و بر اساس آن هر کدام می توانند کاری را بهتر و با موفقیت بیشتری انجام دهند. معلم باید در وهله اول تواناییهای هر دانش آموز را بشناسد، تا بتواند او را در جهت مطلوب هدایت کند

21 توافق اولیه شناسایی و هدایت استعداد برتر مطالعات و بررسی های نشان می دهد پیشنهاد مسئولان مرکز ملی پرورش استعدادهای درخشان و وزارت آموزش و پرورش با سر فصل پژوهش ها و تألیفات مشترک، راهنمایی و هدایت مخاطبان مهمترین موضوع بود. پیشنهاد حاضر به نوعی بر راهنمایی آموزگاران برای هدایت عام دانش آموزان و همراهی بیشتر با دانش آموزانی با استعدادهای خاص تاکید می کرد. هدایت در لغت به معنای ارشاد، رهیابی و استواری بر چیزی و نقیض ضلالت و گمراهی است. مراد از هدایت استعداد در اصطلاح، فرآیند راهنمایی دانش آموز مستعد است در راهی پایدار و با بهره حرکت استکمالی و مستلزم بروز و شکوفایی استعداد است.

2 بیام مساله

12 نگاه اجمالی به تعریف استعداد ، نابغه هشت بخش مهم و اصلی استعداد، شامل تجسم فضایی، تفکر منطقی، مهارت های گفتاری و ورزشی، مهارت های علمی، فرهنگ دینی، خلاقیت و استعداد در موسیقی می باشد. تمام کسانی که در زمینه های مختلفی چون موسیقی، نقاشی و علوم به موفقیت های تاثیر گذار دست یافته اند دارای یک وجه مشترک هستند؛ همه آنها دارای استعدادهای ویزه بوده اند. ولی این استعداد چیست؟ منظور از استعداد چیست؟ چه عاملی باعث می شود که برخی از مردم در زمینه های خاصی به موفقیت بیش از حد معمول یا پیروزی های بزرگی نایل شوند؟ در این میان والدین خیلی مشتاق هستند که بدانند فرزند آنها در چه زمینه ای استعداد و نبوغ دارد. و چگونه می توانند این نبوغ را شکوفا کنند.

. - 14روان شناسان در مباحث رشد، یادگیری و آموزش، بخش عمده ای از مباحث خود را به تفاوت های فردی در استعداد اختصاص می دهند. بها دادن به تفاوت های فردی دانش آموزان که پایه برنامه ملی شهاب است دارای مبحث بسیار گسترده می باشد. با توجه به مفاهیمی چون استعدادو نبوغ که در یادگیری و توانایی بسیار اهمیت دارد. بنابراین، در شناسایی ابتدا در مفهوم استعداد و نبوغ کمی دقیق تر می شویم. استعداد را آمادگی طبیعی یا اکتسابی برای انسجام دادن بعضی کارها می دانند. به عبارتی، وقتی افراد را در شرایط یکسان آموزشی یاد دیگر موقیعت ها قرار می دهیم، بین آنها از نظر بازده، تفاوت هایی می بینیم. عامل این تفاوت ها را استعداد می نامیم. 

منظور از استعداد، ذوق و توانمندی خاصی است که در افراد نهفته است و موجب می شود که شخص با استفاده از این نعمت در زیمنه های علمی، عملی، صنعتی یا هنریبه موفقیت هایی بالاتر از حد متوسط سایر افراد نایل شود

کلمه استعداد از ریشه کلمه یونایی به معنی کفه ی ترازو و یا ظرف سنجش گرفته شده است. گفته می شود که استعداد، توانایی ویژه ای است که در فطرت افراد نهفته است و فرد با استفاده از آن می تواند در برخی مهارت ها به مرتبه ای بالاتر از حد متوسط افراد جامعه دست یابد. باید توجه داشت که مقدار و اندازه توانمندی ها در استعداد کمتر از حد توانمندی های نبوغ است. به عبارت دیگر نبوغ، مرحله ای برتر از استعداد است. نابغه به فردی گفته می شود که از هوش سرشار و بالاترین درجه استعداد، توام با ابتکار و خلاقیت برخوردار باشد.

با توجه تعریف های متفاوت از استعداد و نبوغ، تعریف اجماعی کمیته علمی و فنی برنامه ملی شهاب را ملاک قرار می دهیم: »استعداد عبارت است از قابلیت و توانایی خاص در یادگیری همراه با برزو قابلیت شخصی و انجام ماهرانه تر یک کار خاص.«

22 تعریف راهنمایی با توجه به امر شناسایی و هدایت استعداد برتر - شهاب - آنچه که در تعریف استعداد و نابغه عنوان کردیم بهتر است

در تعریف راهنمایی هم کمی دقیق تر شویم. ارائه تعریف جامع و مانعی که مورد تایید همه علمای این رشته باشد امکان پذیر نیست و هر صاحبنظر بر اساس اعتقاد و نگرش و دیدگاه خود، راهنمایی را به نوعی تعریف می کند. راهنمایی به معنی دلالت و هدایت و راهبردی کردن است.

راهنمایی با ارزشهای راهنما بستگی دارد و در ارتباط با نگرش ها و اعتقادات وی معنی خاص و مشخصی پیدا می کند. همچنین شیوه های اجرای راهنمایی برای دانش آموزان گوناگون حتی آنانی که مشکلات به ظاهر مشابهی دارند متفاوت است. راهنمایی به عنوان یک مفهوم نظری، کمک به دانش آموز در زمینه مشخص و از دیدگاه معینی است. راهنمایی یا هدایت به عنوان یک امر تربیتی، مجموعه تلاش ها و کوشش هایی است که دانش آموزان را در راستای استعدادهای برنامه ملی شهاب در بهتر شناختن خویش در تمامی ابعاد وجودشان یاری می دهد.

32 اهمیت شناسایی و هدایت دانش آموزان با استعداد همیشه این سوال مطرح بوده است که چرا برخی از افراد کم و بیش دارای استعدادها و توانایی های خاصی هستند؟

این که استعداد ذاتی است یا اکتسابی ؟ هیچ یک از دانشمندانی که درزمینه استعداد تحقیق می کنند عملاً دنبال این نظریه ها نیستند که استعداد امری کاملاً ذاتی یا کاملاً اکتسابی و ناشی از تاثیرات محیطی است؛ بلکه این نظریه مورد پذیرش عامه پژوهشگران قرار گرفته است که صفات ذاتی شخص و محیط رشد و زیست هر دو در تکوین و رشد استعداد دخالت دارند.

بدیهی است هدایت تحصیلی در راستای برنامه ملی شهاب که علاوه بر شناسایی ضرورت هدایت صاحبان استعداد برتر در مقطع ابتدایی در پایه های چهارم، پنجم و ششم که باعث تسریع و رشد همه جانبه دانش آموزان، جلب اعتماد آنان به معلم، تقلیل مشکلات اخلاقی و انضباطی، افزایش پیشرفت تحصیلی و کاهش اُفت تحصیلی، ایجاد رغبت به مطالعه عمیق در دانش آموزان می گردد.

بدین ترتیب وجود هدایت استعدادهای برتر در برنامه ملی شهاب یک ضرورت اجتناب ناپذیر است و به هیچ وجه نباید به دوره خاصی از تحصیلات دانش آموز محدود شود. از آنجائیکه برنامه ملی شهاب در روند شناسایی درباره کلیه دانش آموزان مدارس با هر خصوصیت و ویژگی که دارند اعمال می گردد و مستثنی کردن گروهی از دانش آموزان مدارس از امر هدایت تحصیلی واجدان استعداد برتر کار مناسب و صحیحی به حساب نمی آید. فلسفه زیر بنای این ادعا آن است که همه انسانها در تمام دوران زندگی به نوعی به راهنمایی یا هدایت نیاز دارند و هیچ انسانی در هیچ برهه ای از زمان از راهنمایی بی نیاز نیست