بخشی از مقاله
چکیده:
در مناطق طبیعی به علت گره خوردن شاخصههای اجتماعی و فرهنگی جوامع محلی با وضعیت و ساختار محیط طبیعی، برنامهریزی برای توسعه گردشگری پایدار نیاز به درک عمیق ویژگیهای محیطی و اجتماعی دارد. یتهای مختلف گردشگری برخوردار است. در این مطالعه با تشریح اسناد فرادست و شناخت و تفکیک جاذبه های طبیعی و انسانی و همچنین اشاره به موقعیت کالبدی این منطقه، به تحلیل ضرورت برنامه ریزی و مدیریت گردشگری در کوهستان آبیدر پرداخته شد.
گردشگری مشخصترین عملکردی که به صورت سنتی و توسط مردم برای این منطقه رقم خورده است که طی سالهای متمادی به صورت خودجوش و برنامهریزی نشده و در سالهای اخیر اندکی هدایت شده و در قالب طرحهای موضعی و کوچک به وجود آمده است.
برای برنامهریزی و مدیریت گردشگری منطقه تفرجی کوهستان آبیدر و نیز شناخت و تحلیل بهتر عوامل دخیل بر فرایند برنامهریزی و طرحریزی تفرجی منطقه، ابتدا آثار و جاذبههای گردشگری در دو بخش آثار طبیعی- جغرافیایی و آثار فرهنگی-اجتماعی در سطح شهرستان سنندج مشخص شد. سپس طرحهای فرادست و طرحهای بخشی که نهادها و دستگاههای مختلف دولتی به صورت جداگانه و فارغ از دیدگاهی یکپارچه و منسجم در آنها به اراضی آبیدر پرداختهاند مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. با توجه به اینکه کوهستان آبیدر به عنوان منطقه نمونه گردشگری انتخاب شده است و دارای وجه قانونی است، لذا محور اصلی مدیریت جامع اراضی این منطقه باید متوجه برنامه مدیریت گردشگری باشد.
-1 مقدمه
ایران از جمله کشورهایی است که به علت داشتن پتانسیلهای طبیعی، تاریخی و فرهنگی، همواره مورد توجه گردشگران نقاط گوناگون دنیا بوده است و این عامل شرایط مساعدی را برای بهرهبرداری و توسعهی زیر ساختهای گردشگری فراهم میسازد. یکی از شکلهای رایج برنامهریزی گردشگری در کشور گزینش مناطق نمونهی گردشگری است که هدف آن ایجاد مناطقی با کارکردهای متنوع گردشگری از جمله کارکرد اقتصاد گردشگری، کارکردهای کالبدی، فرهنگی، اجتماعی و زیباشناختی است که در سطوح منطقهای و ملی سبب توسعهی اشتغال و درآمد میشود
گردشگری در بستر محیط جغرافیایی صورت میگیرد که متشکل از محیط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی است. هریک از این دو محیط متشکل از عواملی هستند که به نوعی بر گردشگری تأثیرگذار است و از آن تأثیر میپذیرد. گردشگری در مناطق کوهستانی میتواند اثرات متفاوت اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و زیستمحیطی بر جای بگذارد
شناسایی نواحی مناسب برای توسعهی فعالیتهای گردشگری، از مهمترین موضوعها برای برنامهریزی گردشگری است - فرج زاده اصل،. - 1384 کوهستانها به دلیل داشتن تنوع - منظر، اکولوژیکی و فرهنگی و اجتماعی - همواره یکی از کانونهای توریست پذیر در اقصی نقاط جهان بوده و هستند.
زاگرس مرکزی یکی از مناطق کوهستانی با تنوع کمنظیر اکولوژیکی و مناظر زیباست که پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر دارد - محمدرضایی و اسکافی، . - 1382 در برنامهریزی گردشگری به علت ماهیت اجتماعی بودن کارکردهای گردشگری، لزوم بررسی ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی مناطق مورد بررسی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
پارامترهای اجتماعی و فرهنگی در برنامهریزی گردشگری نقش دوگانهای میتوانند بر عهده گیرند. از یک طرف جوامع میزبان در مهیاکردن بسترهای اجتماعی مناسب برای رفاه گردشگران و کسب تجربه باکیفیت آنها میتوانند نقش داشته باشند و از طرف دیگر گاهی جاذبههای اجتماعی و فرهنگی جوامع میزبان خود مقصد گردشگران است
در مناطق طبیعی به علت گره خوردن شاخصههای اجتماعی و فرهنگی جوامع محلی با وضعیت و ساختار محیط طبیعی، برنامهریزی برای توسعه یک گردشگری پایدار نیاز به درک عمیق ویژگیهای محیطی و اجتماعی دارد. شناخت و تحلیل ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی جوامع محلی گامی است به سوی دخالت دادن عوامل اجتماعی و فرهنگی در فرایند برنامهریزی گردشگری طبیعی تا بتوان پتانسیل اجتماعی جوامع میزبان را برای این نوع برنامهریزی بررسی نمود
محدوده منطقه آبیدر از توانهای بالقوه و بالفعل زیادی برای کاربریهای مختلف گردشگری برخوردار است. همین پتانسیل در گذشته باعث گردیده است که اقدامات پراکنده و بعضاً غیر مرتبط و منسجم توسط دستگاههای اجرایی مختلف در سطح منطقه انجام گیرد. در حالی که ماهیتاً وجود یک انسجام کالبدی فضایی و عملکردی فعالیتی برای یکپارچگی بخشی به کاربردهای گردشگری منطقه آبیدر موردنیاز است
گردشگری مشخصترین عملکردی که به صورت سنتی و توسط مردم برای این منطقه رقم خورده است که طی سالهای متمادی به صورت خودجوش و برنامهریزی نشده و در سالهای اخیر اندکی هدایت شده و در قالب طرحهای موضعی و کوچک به وجود آمده است. در همین راستا در این مطالعه به بررسی ضرورت برنامهریزی و مدیریت گردشگری در منطقه مورد نظر پرداخته شده است.
-2 معرفی کوهستان آبیدر
منطقه آبیدر با سیمایی کوهستانی با وسعتی معادل 13 هزار هکتار در مجاورت شرقی شهر سنندج در استان کردستان واقع شده است. دورترین نقطه آن، غرب این منطقه در روستای گرماش در فاصله 21 کیلومتری سنندج قرار دارد. دامنه ارتفاعی در محدوده این منطقه بین 1240 تا 2640 متر از سطح دریا میباشد؛ که ارتفاعات بین 1440 تا 1840 وسیعترین پهنههای کوهستان را در بر دارد.
بیشترین وسعت منطقه شیبی بین 30 تا 60 درصد دارد که جهت آن شرقی است. این منطقه به لحاظ تقسیمات کشوری در دو دهستان آبیدر و آرندان قرارگرفته است که روستاهای حسنآباد، دربنده، کانی مشکان، کیلانه، ملکشان علیا و سفلی، عنبربزان، دادانه، کرجو - دهستان آبیدر - ، گرماش و نوره - دهستان آرندان - واقع شدهاند - مهندسین مشاور مآب، . - 1390 به طور کلی به صورت عرفی کوهستان آبیدر به دو قسمت آبیدر کوچک - در مجاورت شهر سنندج - و آبیدر بزرگ تقسیمبندی میشود. نقشه موقعیت محدوده مورد مطالعه در شکل 1 آمده است.
شکل :1 موقعیت محدوده مورد مطالعه
-3 اسناد و برنامههای فرادست
منطقه نمونه گردشگری، محدوده ایست که به دلیل وجود جاذبههای مهم گردشگری و پتانسیلهای توسعه، قابلیت احداث مجموعهای از تأسیسات گردشگری را، به منظور ارائه کلیه خدمات و کالاهای مورد نیاز گردشگران در یک مکان واحد داراست
این مناطق دارای نظام مدیریت جامع گردشگری در منطقه میباشند. در ادامه برخی از مهمترین برنامههای مرتبط آورده شده است.
-1-3 برنامه ملی گردشگری در برنامه ملی گردشگری به عنوان کلانترین برنامه گردشگری کشور، استان کردستان در منطقه 3 - منطقه زاگرس - قرارگرفته است. جهانگردی طبیعی یا طبیعتگردی و سفرهای پرهیجان در سلسله جبال زاگرس، گردشگری در مناطق روستایی، مشاهده فرهنگهای قومی در منطقه، جهانگردی باهدف پرداختن به علائق خاص با کلی بر اساس تاریخ طبیعی و فرهنگی منطقه و گردشگری مرزی جهت دیدار از بازارچههای واقع در میادی مرزی ازجمله زمینههای تفرجی مطرح شده برای این منطقه است.
به نظر میرسد منطقه آبیدر با توجه به وضعیت طبیعی و فرهنگی موجود، بتواند بهعنوان یکی از مراکز توریستی طبیعی و روستایی و مراکز فرهنگی عمل نماید، بنابراین در راستای نقش در نظر گرفته شده برای منطقه، استان کردستان و ارتقاء وضعیت گردشگری، منطقه آبیدر بهعنوان منطقه نمونه گردشگری اعلام شده است.
-2-3 طرح جامع گردشگری استان کردستان طرح جامع توسعه گردشگری استان کردستان در واقع طرحی است مطابق با اهداف کلان برنامه ملی گردشگری کشور که تعیین استراتژیهای توسعه گردشگری استان و اتخاذ رویکردهای متناسب و منطبق بر شرایط ویژه، قابلیتها و منابع قابلدسترسی آنها در جهت ارتقای کمی و کیفی گردشگری آن در دستور کار دارد.
در این طرح استراتژیها، راهبردها و سیاستهای کوتاهمدت و بلندمدت در زمینه گردشگری ترسیم شده و چشمانداز آتی استان در زمینه گردشگری ترسیم شده است. در مجموع طرح جامع توسعه گردشگری استان به عنوان سند پایه و راهنمای برنامههای گردشگری استان، بالفعل کردن قابلیتهای گردشگری را مدنظر قرار داده و دور نمای آتی را با توجه به شرایط ویژه استان ترسیم کرده است.
در طرح جامع توسعه گردشگری استان کردستان نظام و سلسله مراتب برنامهریزی و اجرا شامل مرکزیت گردشگری، قطبها، نواحی حوزهها و حوزههای عملیاتی و درنهایت مکان و نقاط و آثار و جاذبههای گردشگری است. نظام و سلسله مراتب برنامهریزی و اجرا در طرح جامع گردشگری استان کردستان شامل مرکزیت گردشگری، قطبها، نواحی حوزهها و حوزههای عملیاتی و درنهایت مکانها و نقاط و آثار جاذبههای گردشگری است.
مرکزیت گردشگری استان - سنندج - بالاترین مرجع مدیریتی - نظارتی و اجرایی در استان میباشد. قطبهای چهارگانه - سنندج، سقز، بیجار و مریوان - نیز متناسب با جایگاه و نقش خود ایفای نقش میکنند. در سطح بعدی نواحی نه گانه قرار دارند که بسته به جایگاه و نقشی که در گردشگری استان دارند در جریان گردشگری استان مؤثرند. منطقه مورد نظر و به صورت مشخص آبیدر در تقسیمات انجام شده بخشی از قطب گردشگری سنندج، ناحیه سنندج، حوزه سنندج مرکزی، حوزه عملیاتی آبیدر قرارگرفته و تعداد 34 پروژه برای آن تعریف شده است
-3-3 بررسی سند چشمانداز 20 ساله توسعه استان کردستان در سند ملی توسعه استان و مرتبط با بخش گردشگری در سه بند مجزا توانها و قابلیتها، مسائل اساسی استان و هدفهای بلندمدت بیان شده است. در این سند در خصوص توانها و قابلیتها به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم به توانهای گردشگری استان اشاره دارند همچنین در سند ملی توسعه استان و مرتبط با بخش گردشگری بند 3 در خصوص عدم توجه کافی به حقوق استان در حوزههای هیدرولوژیکی به صورت غیرمستقیم و بند » 6تخریب منابع طبیعی و محیطزیست و بند 8 »کمبود تأسیسات و امکانات فرهنگی، ورزشی و تفریحی برای گذراندن اوقات فراغت«، به صورت مستقیم در ارتباط با ضعفهای بخش گردشگری میباشد. این سند با پررنگ نمودن نقش گردشگری از آن به عنوان یکی از بخشهای اصلی و زیربنایی توسعه استان نام میبرد.
