بخشی از مقاله
چکیده
از چالش هاي اصلی شمال شرق کشور تأمین گاز مورد نیاز در فصول سرد سال است. بخش ماسه سنگی سازند شوریجه در میدان هاي گنبدلی و خانگیران، یکی از مخازن اصلی تولید گاز است. استفاده از اطلاعات لرزه نگاري سه بعدي کمک شایانی در شناسایی گسترش رخساره تولیدي میکند.
بدین منظور با تفسیر رفتار بازتابندههاي انعکاسی و نشانگرهاي لرزهاي درکنار اطلاعات چاههاي موجود در این میدانها و مقایسه وضعیت ساختمانی و چینه شناسی آنها با میدانهاي دولت آباد-دونمز در کشور ترکمنستان، گسترش و رفتار کانالهاي بخش قاعدهاي سازند شوریجه، که نقش مهمی در به تله انداختن هیدروکربور دارند، مشخص گردید. همچنین با وارون سازي این اطلاعات، مناطقی با رخساره مخزنی و تخلخل مناسب در میدانهاي گنبدلی و خانگیران شناسایی شد. این مناطق که به صورت مجزا و جزیرهاي هستند، موقعیت هاي مناسبی براي توسعه میدان هاي یاد شده بوده و همچنین جزء بهترین مناطق براي ذخیره سازي گاز هستند.
مقدمه
حوضه کپهداغ بخشی از حوضه رسوبی بزرگ آمودریا با پتانسیل بالاي گازي است، که در خاك ایران قرار دارد - شکل -1الف - . این حوضه از زمان تریاس تا نئوژن بر روي پوسته قارهاي ایران-توران تکامل یافته است و واگرایی و همگرایی صفحات ایران و توران باعث دگرشکلی رسوبات نهشته شده در آن شده است. این حوضه بعد از برخورد ایران و توران - پس از کوهزایی کیمرین پیشین - به شکل یک حوضه رسوبی درآمده است - Berberian & King, 1981 - و رسوباتی از ژوراسیک تا میوسن بدون نبود چینهشناسی مهم و با رخسارههاي گوناگون در آن نهشته شده است.
مطالعه دقیق این حوضه و تشخیص محیط رسوبی و نوع رسوبات نهشته شده در آن زمان، کمک شایانی در شناسایی بهتر میادین نفتی و گازي، اکتشاف و توسعه آنها میکند. در این راستا، با توجه به برداشت اطلاعات لرزه نگاري سه بعدي در میدان هاي گنبدلی و خانگیران می توان با تعبیر و تفسیر آنها و استفاده از اطلاعات چاههاي حفاري شده در آن و وارون سازي اطلاعات لرزه نگاري، به اطلاعات ارزشمندي در زمینه گسترش و شناسایی رخساره هاي مخزنی مناسب پی برد.
سازند شوریجه که بطور عمده از شیل، رسسنگ، ماسهسنگ و کنگلومرا تشکیل شده است، بعنوان سنگ مخزن اصلی گاز در میدان هاي گنبدلی و خانگیران شناخته می شود. در ترکمنستان به آواريهاي مشابه سازند شوریجه »ماسهسنگ شاتلیک« گفته می شود که سنگ مخزن اصلی میدانهاي گازي دولتآباد-دونمز، شاتلیک، مارلی و بایرامعلی است. در ایران، شوریجه داراي دو لایه ماسهسنگ گازدار به نام بخش هاي B و D1 است که D1 معادل ماسهسنگ شاتلیک ترکمنستان محسوب می شود
چاههاي حفاري شده در افق شوریجه - شاتلیک - میدان گازي دولتآباد- دونمز، - شکل -1ب - بدلیل وجود قسمتهایی با خصوصیات مخزنی بهتر، با الگویی شبکهاي و تجمعی حفاري شده است.
بر اساس اطلاعات لرزهنگاري و مقالات مربوط به حوضه آمودریا، میدان دولتآباد و گنبدلی در محدوده بلنداي قدیمه بادخیز- میمنه - قرهبیل - قرار گرفته اند و تغییرات مخزنی سازند رودخانهاي شوریجه میتواند متأثر از این روند باشد که تا پنجره تکتونیکی آقدربند ادامه پیدا میکند، لذا تهیه نقشههاي خصوصیات مخزنی سازند شوریجه بر روي این روند بیش از پیش ارزش خود را نشان میدهد.
هدف از این مطالعه شناسایی کانالهاي این سازند و تهیه نقشه تغییرات تخلخل است که کمک شایانی در توسعه میدان هاي گازي گنبدلی و خانگیران و همچنین شناسایی نقاط مناسب براي ذخیره سازي گاز می کند.
شکل :1 - الف - حوضه آمودریا و گسترش میدان هاي آن - Blackbourn, G. 2004 - ، موقعیت میدان هاي گنبدلی و خانگیران با دایره سبزرنگ نمایش داده شده است. - ب - نقشه ساختمانی افق شوریجه میدان گازي دولتآباد-دونمز در حوضه آمودریا و الگوي حفاري شبکه اي و تجمعی چاههاي آن .
بحث
در نقاط زیادي ازکپهداغ، به جز پایانه غربی آن - نواحی گنبد کاووس - ، سنگآهکهاي ژوراسیک پایانی - سازند مزدوران - با ردیف آواري سرخرنگی پوشیده میشود که از آن به نام »سازند شوریجه« یاد میشود. نام این سازند از روستاي شوریجه گرفته شده، ولی برش الگوي رسمی آن، در کنار راه مشهد به کلات - درة خور - ، به ضخامت 980 متر، مطالعه شده است. سازند شوریجه بیشتر از نوع رسوبهايفآواري - شیل، رسسنگ، ماسهسنگ و کنگلومرا - ، کمی سنگگچ و لایههاي ناچیز سنگهاي کربناته است که سیماي قهوهاي-سرخ دارد و به صورت ردیفی راهنما و سرخرنگ، سنگآهکهاي صخرهساز ژوراسیک پایانی - مزدوران - را از سنگآهکهاي کرتاسه پایین - سازند تیرگان - جدا میکند.
در محل برش الگو - دره خور - ، سازند شوریجه به سه بخش تقسیم شده است
* »بخش آواري تبخیري زیرین« شامل 334 متر شیل قهوهاي مایل به سرخ و ارغوانی، ماسهسنگ، سنگآهک و سنگ گچ است.
* »بخش کربناتی تبخیري میانی« از 276 متر سنگهاي کربناتی، سنگ گچ، شیل، ماسهسنگ و سیلت سنگ تشکیل شده است.
* »بخش آواري بالایی« شامل 371 متر ماسهسنگ با میانلایههایی از شیل قهوهاي مایل به سرخ است. در این بخش، سنگهاي کربناتی و سنگ گچ دیده نمیشود.
سازند شوریجه بیشتر از رسوبهاي قارهاي - مردابی تشکیل شده ولی زبانههایی از رسوبهاي دریایی حاوي سنگواره دارد. بخش زیرین لایههاي دریایی به سن بریازین - والانژنین، سن بخش میانی آن هوتریوین و بخش بالایی به سن بارمین دانسته شده است. در مورد سن سازند شوریجه اتفاق نظر وجود ندارد. کلانتري به استناد دو برش حمامقلعه و زنگلانلو، شوریجه را به سن کیمریجین - نئوکومین میداند. در ترکمنستان به آواريهاي مشابه با شوریجه »ماسهسنگ شاتلیک« نام داده شده که سنگ مخزن اصلی میدانهاي گازي دولتآباد - دونمز، شاتلیک، مارلی و بایرامعلی است
بر اساس اطلاعات لرزهنگاري سه بعدي گنبدلی-خانگیران در محدوده سازند شوریجه، افزایش ضخامت و تغییرات دامنه و فرکانس بازتابندههاي لرزهاي از شرق به غرب، نشان میدهد که حوضه کماکان در فاز کشش بوده و سنگشناسی در این سازند از میدان گنبدلی به سمت خانگیران به آرامی تغییر میکند. شاید دلیل دیگر این تفاوت وجود بلنداي قدیمه بادخیز-میمنه - قرهبیل - در محدوده میدانهاي دولت آباد و گنبدلی است که محیط رسوبگذاري این سازند را دستخوش تغییر کرده است. اطلاعات لرزه نگاري نشان میدهد که این بلندا تا پنجره تکتونیکی آقدربند ادامه میابد.
رفتار بازتابنده هاي انعکاسی در قاعدهي سازند شوریجه - شکل - 2 حاکی از وجود کانالهاي رسوبی با عرض چند صد متر تا 1/5 کیلومتر در میدانهاي گنبدلی و خانگیران است که با استفاده از نشانگرهاي لرزهاي - شکل - 3 گسترش و رفتار این کانالها نمایش داده شده است. در محدوده ساختمان خانگیران، جهت کلی جریانهاي قدیمه در این کانالها به سمت شمال و بخش مرکزي حوضه آمودریا است، کانالها تحت تأثیر بستر ناهموار خود که پشته هاي کربناته سازند مزدوران هستند، حرکتی پیچاپیچی دارند. این کانالها توسط رسوبات جوانتر آواري و تبخیري پر شدهاند و نقش مهمی را در به تله انداختن هیدروکربور در پشتههاي کربناته ژوراسیک - مزدوران - بازي میکنند
به منظور مطالعه دقیقتر تأثیر این کانالها بر روي خصوصیات مخزنی و مشخص نمودن نقاط متخلخل در گستره مخزن شوریجه - D1 با دقت 25 × 25 متر - از روش وارون سازي لرزهاي استفاده شد. وارون سازي می تواند در تعبیر و تفسیر و ارزیابی نحوه تغییرات رخساره رسوبی کمک شایانی کند. با روش خارهاي پراکنده قیددار تعداد 44 چاه در ابتدا با اطلاعات لرزه نگاري تطابق داده شد و سپس با استفاده از نمودارهاي مقاومت صوتی، افقهاي زمانی تفسیر شده و موجک لرزه اي استخراج شده از اطلاعات لرزهاي، وارون سازي لرزهاي پس از برانبارش بر روي اطلاعات لرزهاي انجام گرفت. علاوه بر آن با استفاده از ارتباط بین تخلخل و مقاومت صوتی در محل چاهها، مکعب مقاومت صوتی بدست آمده به مکعب تخلخل در کل گستره مخزن تبدیل گردید. مقاطع مختلفی از این مکعب سه بعدي و نقشه تغییرات تخلخل در شکلهاي -4 الف و ب نشان داده شده است.
این نقشه نشان دهنده بخشهایی مجزا با تخلخل %12 است که می تواند براي توسعه میدان و همچنین مکانهاي مناسب براي ذخیره سازي گاز استفاده گردد. از آنجا که پراکندگی و توزیع تخلخل در سراسر مخزن شوریجه D1 میدانهاي گنبدلی و خانگیران یکسان نیست، به نظر میرسد که کشور ترکمنستان نیز با شناسایی این موضوع در میدان دولت آباد-دونمز اقدام به حفاري چاههاي تولیدي بصورت شبکه اي و تجمعی - شکل-1ب - نموده است و این مناطق متخلخل را هدف قرار داده است. بنابراین براي توسعه مخزن شوریجه و یا حفاري چاههاي ذخیرهسازي نباید صرف هندسه ساختمان مورد توجه قرار گیرد بلکه تغییرات رسوبشناسی و رخساره مخزنی نیز بدلیل تکتونیک فعال منطقه در زمان رسوبگذاري باید در نظر گرفته شود. تجربه نشان داده است دو چاه با فاصله 1600 متر میتوانند رفتاري متفاوت نشان دهند و یکی بهترین چاه تولیدي از بخش D1 و دیگري یک چاه خشک باشد.
