بخشی از مقاله
چکیده
واژه »مدینه« اشاره به اولین مدل شهر اسلامی دارد، شهر پیامبر خدا حضرت محمد - صل االله علیه و آله - که در سال 622 تا 623 میلادی برپاداشته شد. ابونصر فارابی 870-950 - میلادی - در اثر معروف خود با نام »مدینه فاضله« با الهام از شهر پیامبر با ارائه مدلی پرداخت، فارابی یادآور میشود که واژه »مدینه« بر دانش قانونی، قومی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی اشاره دارد و به دنبال تغییر و شفافسازی تجارب انسانیتر میباشد . پیشنهاد او اینست که واژه »مدینه « ایدههای خودمختاری، حکومت، استقلال، الگو بودن و جمعیت را که ویژگیهای شهر اسلامی است با خود بههمراه دارد.
به دلیل اینکه مدینه ارائهدهنده تجارب همافزای هجوم به نسلهای ساکنان شهری بودهاست، پیشنهاد یک مؤسسه قوی از جانب ابن خلدون -1406 - 1332میلادی - برای بازتاب انتقادی و فکر به ارتباط درونی شرایط وجود شهر صورت گرفت. ابن خلدون با نوشتن پیرامون مسائل شهر یادآور میشود که »عمران« - فرهنگ، سکونت و زمان - در واقع »میراث اجتماعی همافزای گروهی از مردم است که در نهادها و فعالیتهای رسوم مختلف در زمان و مکانی خاص« میباشد.
-1 مقدمه
شهر و شهرنشینی ، امروزه از مهمترین موضوعات اجتماعی است که می تواند عناصر فرهنگی و کلیه ی فرایند های ناشی از تاثیر انسان و محیط پیرامون او را دستخوش تغییر و تحول قرار دهد. شهر مفهومی مدنی دارد. و ساخت مدنیت و الگوهای توسعه شهری نیازمند رجوع به منابع دینی نظر یه پردازی، الهام از گذشته و داشته و پیشینه ی تاریخی و متناسب سازی آن با نیازهای پیچیده و گوناگون انسان معاصر است. عنوان »شهر اسلامی« برخاسته از یک ضرورت و نیاز استراتژیک است.
ساختن شهرها ، نحوه اداره آن و تعامل انسانها با یکدیگر در منظر اسلام یک مجموعه واحد، پویا، هماهنگ و معناداری است که غایت آن رشد و تعالی انسان و پیدایش زیستگاهی است بر اساس فطرت و در خدمت شکوفایی انسانها. شهر، موجود زنده ای است که چنانچه از یک الگو و روش واحد و سالم در حرکت رو به رشد خود تبعیت نکند، ناهمگونی و ناسازگاری و گسست عناصر تشکیل دهنده آن و نیز ارتباطات متکثر انسانها، آرامش و بهداشت روانی را مختل و صحنه اجتماع را محلی برای تنازع و آشفتگی قرار داده و کارکردها و نقش های مختلف اجتماعی را کند و متزلزل می سازد.
ویژگیهای شهر اسلامی، همان ویژگیهایی است که عقلاء و اندیشمندان برای یک شهر آرمانی متصور هستند اندیشه شهر اسلامی، اندیشه جدیدی نیست و پیامبر اکرم بسیاری از آن قسمت از مباحث شهر اسلامی که مربوط به اخلاق شهروندان و حقوق مردم و تکالیف آنها می باشد را بر اساس آیات قرآن کریم و اهداف اسلام عزیز بیان کرده و بخش زیادی از آن را در فرصت اندک حکومت خود اجرا نمود.
123321 بی شک اندیشمندان و بزرگانی چون ارسطو، ابو نصرفارابی، خواجه نصیرالدین طوسی، خواجه نظام الملک ابن خلدون و غیره در آثار و افکار خود، اتوپیا یا مدینه فاضله را جستجو کرده و مجمع نظر قرار داده اند. بخشی از آن ناظر به ظرفیت وجودی آن در اعتقادات اسلامی و بخشی دیگر گمشده ای بوده است که هر زمان و هرمکانی انسانها به دنبال آن بوده اند. اگر از تحقق شهر اسلامی سخن به میان آمده است صرفاً یک ایده پردازی و آرمانی دست نیافتنی و یا برداشتی جامد و غیر واقعی از اسلام نیست. شهر اسلامی شهری نیست که قط نمادهای مذهبی در آن رخ بنماید و دستاوردهای بشر به ویژه در بخش صنعت به حاشیه رانده شود و به سنت اسلامی صرف بازگشت شود.
-2 اهداف شهر اسلامی
شهر اسلامی به دنبال انتظام و تعادل بین مجموعه عناصر تشکیل دهنده جامعه شهری و ایجاد توازن و هماهنگی در عموم ساختارها، رفتارها و کنش ها و واکنشهای افراد و سامانه های شهری است تا در سایه تعالیم آسمانی، آرامش و آسایش توام با تسخیر طبیعت و شکوفاترین شهروندان را در زیستگاهی آباد و خدا محور تربیت نماید. اسلام دکترین زندگی و آزادگی است و جامعه سازی و تمدن پردازی در ذیل آموزه های دینی ، رسالت سترگی است که دست کم چندین دهه کار مستمر نظری و عملی می طلبد. و در این میان مهندسی شهر اسلامی جز به تعاون همه متفکران مسلمان و نهادهای علمی و فرهنگی در کلیه علوم و فنون و صنایع و تنظیم و تصویب مصوبات قانونی و عزم دولت ها در اجرای آنها به ثمر نخواهد نشست.
از بین همه فضایل برای شهر اسلامی اما کدام فضیلت بالاتر از زمینه سازی جهت ظهور حضرت ولی عصر، حجت حق - عج - است که به راستی غایت آن حضرت مشحون ساختن زمین از عدل و داد است و یاران و یاوران آن همام با تجمیع توانایی و دانایی خود در تحقق شهرهای اسلامی بیشترین نقش و تاثیر را در فراهم نمودن شرایط ظهور دارند و مفاهیم دینی را نه فقط با وعظ و خطابه، بلکه با ارائه ی بیشترین خدمت به شهروندان مسلمان و تامین مطالبات مردم و عملیاتی نمودن الگوی توسعه ایرانی اسلامی، در جان آنان نهادینه می سازند.
اهداف عمده این تحقیق شامل موارد ذیل است:
-1 تبیین مبانی اندیشه اسلامی در شکل گیری فضای کالبدی شهر اسلامی
-2 مطالعه ویژگیهای کالبد شهر اسلامی
-3 مقایسه تطبیقی شهر اسلامی با شهر غربی
- 4 تبیین الگوهای کاربردی برای شهر سازی نوین اسلامی
-3 ضرورت پیاده سازی شهر اسلامی
مشغول شدن مسولین به اصلاح زیر ساخت های اقتصادی ، رفع خرابی ها و محرومیت های ناشی از حکومت طاغوت و جنگ تحمیلی و از طرف دیگر تهاجم فرهنگی دشمن، آثاری مخرب و ناگوار در زمینه عدم حاکمیت اخلاق و فضایل انسانی، و عدم توسعه شهرها بر اساس هویت تاریخی و فرهنگ اسلامی بر جای گذاشت. متاسفانه بر اثر غفلت از باز آفرینی اندیشه های اسلامی و عدم کار بست مفاهیم دینی در اصول شهرسازی و اراده شهرها مبتنی بر توحید و تفکر توحیدی در بخش های مختلف شاهد ایرادها، اشکالها و مشکلات عدیده ای هستیم .
لذا ضروری است بحث شهر اسلامی به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد و با متد و اسلوبی عالمانه و تشکیل نشست های تخصصی اولاً قالبها و طریقه های فکری و تئوریهای قوی جهت دستیابی به چهارچوب شهر اسلامی تدوین و سپس با بینش و تنظیم برنامه استراتژیک، شهر اسلامی ترسیم گردد و عواید و منافع ناشی از اجرای شهر اسلامی، مسلمین را در رسیدن به این اهداف متعالی یاری بخشد.
-4 فضاهای شهری اسلامی
در تلاشی برای فراهم کردن یک تحلیل مناسب از فضاهای شهری در شهر اسلامی، موضوعات تحت بررسی به دو جریان قابل تقسیم است: - 1 فهم نحوه ارائه قانون - شریعت - ، نظم و سکونت در ظاهر و بطن مدینه و - 2 در ارتباط با پدیدارشناسی، فهم نحوه تأثیر توپوگرافی شهر اسلامی که به زمینه در مقیاسهای متنوع فضا و منظر فرهنگی - کالچر لندزشافت - در ارتباط با شهرسازی مربوط میشود.
این بحث بهطور خاص در مدینه مغرب - شمال آفریقا - به سه دلیل قابل بحث است: - 1 دانش به تصویر کشیدن نقشه شهر توسط اعراب مهاجری که در قرن 7 میلادی بدان وارد شده بودند، - 2 توسعه مذهب - مکتب قانونی - در مغرب قرن 19میلادی که اعتقادات راسخ ساکنان بر پایه آن بنیان نهاده شد، - 3 در نتیجه مهاجرت دوباره، موج جدیدی از - مسلمانان و اقلیت یهودیان - بالاجبار به شهرهای مغرب کوچانیده شدند که در واقع تبعیدشدگان از اسپانیا - آندلس - در قرن 14و 15میلادی بودند. این موج در ساختار جمعیتشناختی مدینه بهشدت تأثیر گذاشت و نیز کاربری زمین و پیچیدگیهای شهر را نیز از گستره آثار خود محروم نساخت . - Abu-Lughod, 1987: 155-176 -
-5 شهر اسلامی به مثابه مفهومی مشروع
مطالعه شهرسازی هیچگاه از مطالعه قانون که امری بدیع میباشد، جدا نبوده است. مقاله کارل لالین در سال 1940میلادی با عنوان » پیرامون خوبی، حقیقت و زیبایی قانون« در واقع به فرمولبندی نقدی در زمینه بینابینی قانون و ساکنان در نگاه واقعیتی میپردازد که شهر بستر احساس ویژه به شهرسازی است و ساختن چارچوب منظم ابزاری برای پایداری مدهای خاص سکونت بهحساب میآید. بدون شک بیشتر مطالبی که در مورد خصیصههای شهری مسلمانان جهان تا کنون نوشته شده است، این موضوعات را در بر میگیرد. مقاله محمد ارخان با عنوان »اسلام، شهرسازی و انسان امروزی« بر کژفهمیهای بیشماری که پیرامون قانون اسلامی به مثابه اساس شکلگیری مدینه تصور میشود، تأکید کرده است.
