بخشی از مقاله
خلاصه
ساخت پروژههای زیربنایی در هر کشوری منجر به رشد صنعتی و اجتماعی میگردد. همواره بودجه هنگفتی برای ساخت این پروژه ها توسط دولت ها در نظر گرفته شده ولیکن به دلایل مختلف، پروژهها به سرعت در حال تخریب می باشند. همچنین هزینههای تمام شده با بودجه در نظر گرفته شده مغایرت زیادی دارد . لذا به منظور کاهش هزینههای تمام شده پروژهها نیاز است مشکلات را شناسایی و رفع نماییم. در حال حاضر عدم توجه به یکپارچگی و حضور تمام افراد در یک مکان مسبب پیش آمدن مشکلات بسیاری از جمله افزایش هزینهها و دوبارهکاری میشود. یکی از عوامل موجود عدم حضور افراد نگهداری در مراحل مطالعات اولیه و طراحی میباشد، و مشارکت مستمر آنان در این مرحله میتواند تاثیر بهسزایی در دستیابی به موفقیت پروژه داشته باشد.
ولیکن برای این حضور زودهنگام موانع بسیاری وجود دارد که می بایست برای بهبود و تسهیل آنها راهکارهایی در نظر گرفته شود. لذا در این پژوهش هدف محقق شناسایی و ارزیابی راهکارهای موجود برای ورود افراد نگهداری در مراحل اولیه طراحی و اجرا میباشد. در این پژوهش برای دستیابی به هدف مذکور از روش کیفی فراترکیب - متاسنتز - بهره گرفته شده است. یافتههای نهایی این پژوهش ارائه ساختاری منظم از راهکارهای موجود جهت رفع موانعی میباشد که مانع تسهیل حضور افراد نگهداری در مراحل اولیه پروژه است. ادغام مراحل مختلف پروژه منجر به صرفهجویی در هزینهها و کاهش مشکلات میشود. بنابراین نیشناسایی راهکارهای موجود ضرورت دارد. با انجام روند پژوهش در نهایت راهکارهای شناسایی شده در سه گروه مالی و سرمایهای، مدیریتی و راهبردی و منابع انسانی دستهبندی شدهاند.
.1 مقدمه
پروژههای عمرانی زیربنایی در توسعه صنعتی دولتها تاثیر قابل توجهی داشته و باید در جهت کم کردن هزینههای نهایی، رضایت ذینفعان، افزایش پایداری و ... در آنها تلاش نمود .[1] یک پروژه عمرانی زمانی موفق تلقی میگردد که نهایتا زمان، هزینه، کیفیت و ... با اهداف از پیش تعیین شده مطابقت داشته باشند 3] ، .[2 از طرفی برای ساخت این دسته از پروژهها هزینههای هنگفتی صرف شده است که در اثر عدم نگهداری مناسب، بعد از بهرهبرداری به سرعت دچار تخریب میشوند .[4] طبق گفته [5]، در حدود % 50 -80 هزینههای نهایی یک پروژه ناشی از مرحله تعمیر و نگهداری میباشند، لذا توجه به فعالیتهای مرتبط با این مرحله اهمیت ویژهای پیدا میکند؛ چراکه اثر مثبت آن بر کل چرخه عمر پروژه مشهود خواهد بود.
از فاکتورهایی که به میزان قابل توجهی در افزایش هزینهها تاثیرگذار میباشد، دوبارهکاریهای موجود ناشی از تصمیمات اشتباه گرفته شده در مراحل اولیه پروژه میباشد 7]،[6، که با وجود نظرات و خواستههای مختلف ذینفعان این تاثیر دوچندان میگردد .[8] با ادغام مرحله نگهداری و بهرهبرداری به مراحل اولیه پروژه - طراحی و اجرا - میتوان توجه صاحبان پروژه را نسبت به مرحله تعمیر و نگهداری افزایش داد و از بسیاری از مشکلات احتمالی اجتناب نمود.
به عنوان مثال پیچیدگی و یا عدم قابلیت طراحی از مشکلاتی است که منجر به عدم تحویل موفق پروژهها زیربنایی میشود. همچنین عدم دسترسی و قابلیت اطمینان، ناشی از کمبود توجه به فاز نگهداری در طی مراحل برنامهریزی و طراحی میباشد. بنابراین میبایست فرایند تعمیر و نگهداری در مرحله طراحی و اجرا ادغام گردد تا بتواند درنهایت کاهش هزینه را به دنبال داشته باشد 10]، .[9 بهواقع برای تحقق این مساله موانع بسیاری وجود دارد که از حضور موثر افراد نگهداری در مراحل اولیه جلوگیری به عمل میآورد.
به طور کلی از مشکلات اصلی در نظر نگرفتن عملیات تعمیر و نگهداری درمراحل ابتدایی، محدودیت دانش مشاوران، عدم اشتراکگذاری تجربه توسط افراد مختلف [11]، ارتباطات ضعیف و عدم همکاری میان متخصصان 12]،[13 فازهای چرخه عمر پروژهها میباشد. بهمنظور بهبود این موانع نیاز است تا به شناسایی راهکارهای موجود و عملی در این حوزه پرداخته شود. [14] دستهبندی جامعی از این موانع ارائه داده است و در این پژوهش سعی بر آن است تا براساس موانع شناسایی شده، برای تسهیل حضور افراد نگهداری در مراحل اولیه راهکارهایی را شناسایی و ارزیابی نموده تا به این ترتیب بتوان شاهد کاهش هزینههای نهایی و دوبارهکاریها موجود در پروژهها بود.
.2 پروژههای زیربنایی
زیرساختها کلید حمایت تمامی دولتها برای رشد اجتماعی و اقتصادی میباشند. همچنین سران کشورهای مختلف بهطور پیوسته به سرمایهگذاری در این زمینه به منظور توسعه همه جانبه توجه دارند .[15] با زیاد شدن جمعیت و پیشرفت کشورها، تقاضا برای ساخت این دسته از پروژهها کماکان در حال افزایش میباشد .[16] از طرفی در هر پروژه-زیربنایی تعداد زیادی از ذینفعان با نقشهای خاص، اهداف و نیازهای متفاوتی وجود دارند که همواره در پی افزودن بر ارزش مبلغ سرمایهگذاری خود در پروژهها میباشند. لذا برای تامین رضایت ذینفعان متعدد، مدیران پروژهها میبایست حضور آنها را در تمامی مراحل مختلف پروژه ایجاد نمایند .[17]
چرخه عمر پروژه شامل تعدادی از مراحل پیوسته است که طبق نظر [18]، چهار مرحله برنامهریزی، توسعه، ساخت و بهرهبرداری را شامل میگردد. ولیکن جدا در نظر گرفتن این مراحل از یکدیگر منجر به ایجاد مشکلات بسیاری میگردد و در نهایت در کاهش موفقیت پروژه تاثیر بالایی خواهند داشت .[19] از اینرو ترکیب نگرشها و عقاید مختلف برای رسیدن به اهداف نقش مهمی را ایفا میکند. از مواردی که تاکنون اهمیت چندانی به آن داده نشده است یکپارچگی نگهداری با مراحل اولیه پروژه میباشد. به این دلیل در بخش بعدی به بیان اهمیت این مساله درکاهش مشکلات پرداخته شده است.
.3 یکپارچگی مرحله نگهداری با مراحل اولیه طراحی و اجرا پروژههای زیربنایی
همانگونه که در بخشهای پیشین اشاره شد، پروژههای زیربنایی برای رشد کشورها دارای اهمیت بسیاری میباشند .[15] در واقع تعداد کم پژوهشهای صورت گرفته در خصوص یکی نمودن مراحل مختلف پروژه، همچنین سرمایههای هنگفت و سرانجام مبالغ بالای انجام دوبارهکاریها در این دسته از پروژهها به وضوح اهمیت میباشند 20]،10،.[5 وارد کردن تجربه افراد فاز نگهداری در مراحل اولیه و حضور مستمر آنان در روند پروژه در کاهش هزینههای نهایی 20]،[10 و بهتر شدن طراحی و اجرا [21] بسیار موثر میباشد.
منابع متعدد نشان دادهاند که اقدامات انجام شده در مراحل اولیه پروژه در سایر فازهای چرخه عمر تاثیرگذار هستند و این امر در خصوص مرحله نگهداری بیش از پیش اهمیت پیدا مینماید 23]،.[22 بهگونهای که طبق گفته [24] گنجاندن تجارب و درس آموختههای به دست آمده از مرحله نگهداری در کاهش اشتباهات ناشی از مراحل اولیه ضروری میباشد. عدم توجه و اعتقاد طراحان [11] به مساله قابلیت نگهداری سبب بروز بسیاری از دوبارهکاریها و مشکلات در مرحله نگهداری میگردد [25] که این مساله را میتوان با ادغام نگهداری در این مراحل بهبود بخشید. منتها با توجه به [14]، موانع بسیاری برای این مشارکت وجود دارد.
در این راستا [26] بیان کردهاند که، برخی از موانع موجود در حال حاضر مرتفع گشته، برخی قابل حل شد و بعضا دارای راهکاری نمیباشند. لذا نمیتوان برای هر کدام از موانع شناسایی شده راهکار خاصی ارائه داد. از طرفی برخی از راهکارها نیز ممکن است یک یا چندین مانع را پوشش دهند. در این پژوهش سعی بر آن است تا با شناسایی راهکارهای موجود برای وارد نمودن پیمانکاران نگهداری به مراحل اولیه در جهت کاهش هزینههای نهایی پروژه گام برداشته شود.
.4 موانع ورود پیمانکاران نگهداری به مراحل اولیه
در پژوهش انجام شده توسط پژوهشگران همین تحقیق موانع ورود پیمانکاران نگهداری به مراحل اولیه پروژههای زیربنایی در سه دسته کلان مالی، عملکرد سازمانی و سرمایههای انسانی که هر کدام دارای زیرمجموعههایی هستند، تقسیم شده است. همچنین بیان شده است که موانع موجود علاوه بر اختصاص یافتن در یک گروه مشخص، میتوانند از عملکرد سایر گروهها نیز به وجود آیند .[14] لذا نیاز است تا اقدامات مناسب به جهت رفع و تسهیل آنها توسط مدیریت انجام گیرد. در شکل 1 به ارائه مدل موانع ورود پیمانکاران نگهداری به مراحل مطالعات اولیه، طراحی و اجرا پرداخته شده است. در این شکل دستههای اصلی موانع و زیرگروهها مشخص شدهاند.
