بخشی از مقاله
خلاصه
پهنههای فرسوده شهری اغلب در مرکز حرکتی و فرهنگی- اجتماعی شهرها واقع شدهاند؛ هر چند که گاهی بهعلت عدم شناخت ظرفیتهای موجود در آنها و برخورد کالبدی با فرسودگیهای ناشی از قدمت بناها، معابر و تأسیسات شهری، در بسیاری موارد صرفاً به عنوان معضلات شهری شناسایی شدهاند. در این بین شناخت ضعفهاو قوتها، پتانسیلها و تهدیدهای برخورد با بافت های فرسوده شهری را روشن نموده و مدیریت و طراحان شهری را در راستای شناسایی چالشهای موجود، بهتر کمک مینماید. بر همین اساس اولین راه برای کمک به حل معظلات اساسی بافت های
فرسوده شناخت نکات ضعف و قوت این محله هاست.
در این مقاله سعی بر این است در اولین گام برای حل مشکلات بافت فرسوده با نگاه موردی به شهر جیرفت معظلات و نکات قوت این بافت ها شناسایی شود که می توان به ضعف اقتصادی و فرهنگی محدوده، کیفیت پایین شبکه معابر به خصوص برای استفاده عابر پیاده و نبود فضای شهری و فضای سبز اشاره کرد و در مقابل می توان به نکات قوتی مانند کشش مردم برای نوسازی و بهسازی محدوده، فراوانی نسبی زمین های بایر در سطح محدوده و درشت دانه بودن قطعات زمین محدوده بافت فرسوده توجه کرد. نکته قابل توجه برای مدیران شهری و ساکنان محدوده بافت فرسوده شهر جیرفت، نشست زمین در این محدوده وآُسیبهای ساختمانی ناشی از آن است. البته در این ناحیه خاک بسیار حاصلخیز بوده و مناسب برای فضای سبز می باشد. توجه به مطالب یاد شده قطعا کمک بسیار بزرگی برای از بین بردن فقر شهری در این ناحیه خواهد بود.
.1 مقدمه
شهرها در طول فرآیند رشد خود به مرحله ای از رشد می رسند که نیاز به تجدید کالبد و نوسازی پیدا می کنند و این مرحله از رشد شهری که به آن می توان مرحله تکوین بافت های فرسوده ی شهری گفت، در واقع بخشی از محیط شهری است که قابلیت زندگی در چنین بافت هایی از جنبه های مختلف کالبدی،ساختاری، اجتماعی و محیطی با شرایط و نیازهای زندگی کنونی مطابقت ندارد و با عنوان بافت هایفرسوده شهری شناخته می شوند. چنین بافت هایی که تقریباً در اکثر شهرها وجود دارد نیاز مبرم به برنامه ریزی جهت بهبود وضعیت کنونی خود دارند.
چنین محلاتی که در اثر گذشت زمان دارای بافتی فرسوده وکهنه شده اند، به دلیل شرایط نامناسب برای زندگی در صورت عدم برنامه ریزی صحیح به تدریج با مشکل مهاجرت ساکنان اصیل و قدیمی و ورود مهاجرانی با روحیه ی جدید مواجه و باعث افزایش مشکلات جهت برنامه ریزی بهینه خواهند شد. این بافتها از یک سو، از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیستمحیطی رنج میبرند و از سوی دیگر مهمترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین جهت اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز خدماتی و نیز بهبود زیستمحیطی محسوب میشوند.
بافت فرسوده علیرغم انسجام محلهای و بافت اجتماعی قوی نیز بواسطه موقعیت شهری خود در میان سایر پهنههای شهری، از مشکلاتی فراتر از نحوه ساختوساز و مسائل رنج میبرند. از این رو دخالت در این بافتها صرفاً نمیبایست از نوع اقدامات کالبدی باشد. فرسودگی بافت که نتیجه فرسایش کالبدی، اقتصادی است به مرور موجب تضعیف امکان استفاده مناسب و کارا از زمین میشود سبب هدر رفتن زمین در بخشهای توانمند شهر محدوده های مرکزی و بافت قدیمی میشود.
.2 معرفی اجمالی شهر جیرفت
شهر جیرفت در جنوب شرقی ایران و در جنوب استان کرمان واقع است - Error> Reference source . - not found. این شهر مرکز شهرستان جیرفت بوده و از مهمترین شهرهای استان به شمار میرود. جمعیت جیرفت بنا بر سرشماری سال 1385 مرکز آمار ایران برابر با 97988 نفر بوده است. مساحت محدوده قانونی شهر جیرفت در زمان تهیه طرح جامع مصوب - مهندسین مشاور آرمانشهر - - 1378 برابر با 2572/57 هکتار بوده است.
تبدیل جیرفت به شهر در سال 1330 و با تاسیس شهرداری جیرفت صورت پذیرفت. بنا به ادعای مطالعات طرح جامع روند گسترش شهر تا این زمان یکنواخت و متعادل بوده است. پس از تغییر وضعیت جیرفت به شهر، سرعت گسترش شهر نیز به شدت افزایش یافت. عکسهای هوایی موجود - سال - 1348 جیرفت را باغ-شهری سرسبز نشان میدهد که در امتدادی شرقی - غربی بین دو رودخانه ملتنی و هلیل رود کشیده شده است. در این عکسها اولین نشانه های تغییر کاربری باغها به ساخت و سازمسکونی دیده میشود، هر چند اکثر خانه های تازه تاسیس نیز در میان باغچه های سرسبز و بزرگدانه احداث گردیده اند.
مساحت اراضی ساخته شده شهر در سال 1378 برابر با 1179 هکتار - 85/45%مساحت کل شهر - بوده است. این عدد مساحت باغهای جیرفت را نیز در بر میگیرد - با توجه به اهمیت باغها در زندگی شهر جیرفت، طرح جامع باغها را جزو اراضی ساخته شده به شمار آورده است. - بیش از نیمی از مساحت کل شهر را اراضی ساخته نشده تشکیل میدهد که حتی با توجه به محاسبه مساحت حریم و بستر رودخانه فصلی ملنتی در این محاسبه، باز هم نشاندهنده وجود اراضی بایر فراوان در محدوده قانونی شهر است. نحوه اختصاص اراضی ساخته شده در طرح جامع به شرح زیر محاسبه گردیده است:
oاراضی مسکونی 440:هکتار 17/12%مساحت کل شهر oمعابر: 296هکتار 11/51% مساحت کل شهر
oسایر کاربری های شهری: 196هکتار 10/44%مساحت کل شهر oباغها:174 هکتار 6/78% مساحت کل شهر
.3 ساختار و استخوان بندی شهر جیرفت
ساختار و استخوان بندی شهر متاثر از محورهای ارتباطی اصلی و فرعی و عناصر شهری است. محور ارتباطی اصلی شهر که در واقع ورودی و خروجی های شهر را تشکیل میدهد از طرف شمال شرق به سمت جنوب غرب کشیده شده است. ساخت و سازهای عمده در حاشیه این محورها می باشد. در سمت شمال شرق هسته های جدید مطابق با شهرسازی جدید ساخته شده اند. بافت شهری جیرفت از دو شکل ارگانیک و شطرنجی تشکیل شده است.
هسته اولیه شهر در مرکز شهر بوجود امده و پس از ان هسته های دیگری در مجاورت بافت فوق به وجود امده که بافت میانی شهر را تشکیل داده است . مسیر عبور رودخانههای هلیل رود و ملنتی بر روی شکل شهر و همچنین وضعیت شبکه معابر تاثیر گذار بوده است. این دو رودخانه شهر جیرفت را به سه بخش تقسیم نمودهاند که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارا هستند. بخش شمالی - شمال رودخانه ملنتی تا محدوده منابع ذخیره آب - که قسمت عمده ای از توسعههای جدید شهر جیرفت در این بخش به وقوع پیوسته است. این توسعها متعلق به سه دهه گذشته می باشند و غالباً در طرحهای آمادهسازی اراضی تحت مالکیت دولتی به وقوع پیوستهاند.
