بخشی از مقاله
چکیده
بیابانها عمدتا ً در قلمرو بین المدارین و یا برخی از مناطق بری ، آنجا که زمستانهای سرد و تابستانهای گرم دارد گسترش یافته است و حدود یک سوم از خشکیها را اشتغال کرده است و یونسکو وسعت آن را ًِ میلیون کیلومتر برآورده کرده است . بیابانهای داخلی در ایران ، در منطقه فلات مرکزی ایران قرار گرفته اند که این منطقه نیمی از مساحت ایران را شامل می شود .
این منطقه که در میان رشته کوههای البرز و خراسان و زاگرس واقع گریده است کلیه مناطق کویری و بیابانی ایران را در بر گرفته است . در این مقاله سعی خواهد شد تا ارزشهای جاویدان معماری شهرهای کویری و عوامل هویت بخش آن معرفی گردد و نقش آنها در پایداری معماری گذشته و نقشی که می تواند در پایداری معماری امروز ما این کند بررسی گردد و اینکه با زنده کردن و احیاء هویت از دست رفته با نت های سنتی و عناصر پایدار موجود در آنها چگونه می توان نمود آن را در معماری امروز جوامع آنها نشان داده و پایداری دیروز در معماری امروز ترجمه کرده و با امروزی کردن آن هویت از دست رفته شهرها به آن بازگرداند.
مقدمه
امروزه با پیشرفتهایی که در دنیای صنعت و علم صورت گرفته و با پیشرفت روزافزون جوامع در دو سده اخیر توجه به طبیعت رو به نزول گذاشته بود تا اینکه در دهه هفتاد - قرن بیستم - دوباره توجه به محیط زیست و عوامل محیطی باردیگر مورد توجه قرار گرفت و انسان متوجه زیان هایی که به محیط زیست و زندگی خود وارد کرده بود شد و درصدد رفع نیازهای آن برآمد.
در دوران جدید معماری گذشته که با توجه به طبیعت اطراف خود شکل گرفته بود ندیده گرفته شده بود و همسازی و همگونی با طبیعت معنا و مفهوم خود را از دست داده بود و آنچه که انسان در طی قرن ها بدست آورده بود اگر رنگ و بوی برایش نداشت و با این منوال پیشرفت و با نادیده انگاشتن اصولی که طی قرنها مورد استفاده قرار گرفته بود ضربه شدیدی به ارکان زندگی خویش وارد کرد و در همین بر همه زمانی بود که مفهوم مانند پایداری شکل گرفت و در اولین کنفرانس سازمان ملل که در مورد محیط زیست و توسعه در سال ٌٍُْ دراستکهلم برگزار شد توسعه پایدار به طور جدی مطرح گردید توسعه پایدار توسعه ای است کیفی که تمامی جهات زندگی را در برمی گیرد و سعی آن برای بالا بردن سطح کیفی زندگی برای آیندگان است.
توسعه پایدار
توسعه پایدار توسعه ای است که بتوان در آینده نیز به طور مستمر مورد استفاده قرار گیرد و در تقابل با آن نباشد یعنی در آن نیازهای آیندگان و توجه به نسل های بعد در آن مدنظر قرار گیرد - ٌ - توسعه پایدار در سه حیطه دارای مضامین عمیقی است: پایداری محیطی / پایداری اقتصادی / پایداری اجتماعی
در رابطه با توسعه پایدار در زمینه معماری آنچه مطرح می گردد پایداری محیطی است یعنی آنچه که در یک معماری پایدار بیش از هر چیز دیگر مدنظر است محیط است به گونه ای که معماری شکل می گیرد بایستی با توجه به محیط اطراف شکل بگیرد که درآن قرار دارد و جزیی از طبیعتی که درآن به وجود می آید یک معماری پایدار معماری است که بدون اینکه آسیبی به محیط وارد کند با استفاده از عناصر طبیعی در همگونی و در راستای شکل گیری محیط طبیعی اجراء گردد به گونه ای که مصالح و انرژی و هر چیزی که در ساختار معماری نمادینه می شود برگرفته از طبیعت و قابل بازگشت به آن باشد
آنچه که یک ساختمان و طرح پایدار را معرفی می نماید کیفیتی است که در عناصر گوناگون آن به کار می رود و طراحی پایدار تلاشی است در جهت ایجاد حداکثر آسایش افراد با بالا بردن کیفیت زندگی و ایجاد کمترین لطمات به محیط پیرامون تأمین آسایش با ایجاد کمترین آلودگی محیط زیست و با استفاده از عوامل طبیعی میسر می شود که اگر بنایی فاقد ارزشها باشد نمی تواند به معماری پایدار دست یافته باشد.
نمونه ای بارز معماری پایدار را می توان در معماری گذشته ایران مشاهده کرد به گونه ای که در معماری ایران خصوصاَ در شهرهای کویری که مشکلات بیشتر و شرایط اقلیمی وزیست محیطی زندگی را برای مردمان این دیار سخت تر کرده است بسیار مشاهده می گردد
و شاید به توان با بهره گیری از نکات مثبت بسیاری که در این معماری همساز با اقلیم نهفته است و برطرف ساختن مشکلاتی که درآن وجود دارد و ترکیب آن با تکنولوژی جدید بی آنکه آسیبی به ماهیت اصلی آن وارد آید بتوان به یک معماری پایدار بومی برای هر منطقه دست یافت و با توجه به آن اصول و ارزشهای گذشته را حفظ کرد و هویت از دست رفته معماری ایرانی را نیز بدان برگرداند
عناصر و مصالح معماری و تأثیر آنها برمعماری پایدار
آنچه از عناصر و مصالح که در معماری مناطق کویر - حتی سایر مناطق - در این کشور وجود دارد اکثر قریب به اتفاق آنها دارای ویژگیها وخصوصیاتی خاص هستند که توجه به آنها می تواند مدرسان معماران باشد به شرط آنکه به طور مثمرثمر از آن بهره گیرند. معماری کویری ایران حاوی ویژگی های منحصر به فرد است که ضمن توجه به نیازهای زیبا شناختی با ظرفیت های طبیعی و اکولوژیک بستر خود نیز منطبق است در واقع این معماری نه تنها از کیفیت محیط های خود نکاسته بلکه ماهیت آن را ارتقاء بخشیده است تکنیک های به کار رفته در این معماری در واقع بسیاری از مفاهیم نوین در عرصه معماری را نیز دربرمی گیرد.
آنچه که معماران کویری بدان دست یافته اند اگر فهمیده شوند و مورد استفاده قرار گیرند در پیمودن راه درست به معماران کمک های فراوانی خواهد شد.
قنات
شاید یکی از مهمترین عناصری که در بافت کویری برای شکل گیری بافت در یک اقلیم به صورت منسجم حائز اهمیت است چگونگی دست یابی به آب می باشد وهمه براین امر واقفیم که آب در شکل گیری اجتماعات انسان مهمترین عنصر می باشد که مردم ایران با دست یابی به قنات و تکنیک فوق العاده ای که در آن به کار می بندند دست یابی به آب را ممکن ساخته و مشکل آن را حل کرده اند و با این سیستم آبرسانی زیرزمینی پایه شکل گیری یک نت اکولوژیک را نهاده اند بسیاری از خانه ها،مدارس علمیه،بازارها ومساجد نیز از طریق چوب وپاکنه،بریده وپایاب وگودال باغچه به قنات مربوط می شوند.
