بخشی از مقاله
چکیده :
فرسودگی و تخریب بافتهای تاریخی شهر مشهد طی چند دهه ی اخیر چنان ابعاد گسترده ای به خود گرفته که هویت مدنی فضاهای شهری را به شدت تهدید میکند. بافتهای تاریخی و فرهنگی شهرها آثار گرانبهایی از فرهنگ، دانش معماری و شهرسازی بومیاند و به عنوان جزئی از هویت اجتماعی هر قوم و کشوری تلقی میشوند. در نتیجه حفظ بافتهای تاریخی به عنوان هویتی ضروری برای ادامه حیات شهرها مطرح میگردد.
در واقع هویت، پاسخی به پرسش در خصوص چیستی یا کیستی است که در بستر تاریخی جامعه شکل میگیرد. یکی از دلایل اصلی بحران هویت امروزی شهرها را میتوان ناکارآمدی بافتهای تاریخی ذکر نمود. با گذر زمان لاجرم تغییر اتفاق خواهد افتاد، لیکن تداوم همراه با تغییر که پیوند بین گذشته با حال را ممکن میسازد، خود باعث تعادل بخشی به این تغییر خواهد بود.
در میان مناطق مختلف شهر مشهد، منطقه ثامن کنونی به دلیل مجاورت به حرم مطهر از مهمترین مراکز قدیمی و تاریخی شهر به شمار میرود که سهم عمدهی بافت تاریخی را تشکیل میدهد . تحقیق حاضر از نوع کیفی است و روش تحقیق به کار رفته دراین پژوهش توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری داده مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است. و در نهایت با بررسی ضررورت حفظ بافتهای تاریخی به ارائه راهکارهایی جهت نوسازی و بهسازی بافت های تاریخی به منظور حفظ و ایجاد هویت برای شهر پرداخته شده است.
مقدمه
هویت شهرها فضایی برای رشد و توسعه انسان میباشد، در بهسازی و نوسازی شهرها، بافت های تاریخی به عنوان هویت و تبلور فرهنگ شهری، مورد تاکید قرار میگیرند. - کیانی و دیگران، - 1389 بافت سنتی- تاریخی، واقعیت انکار ناپذیر شهرهایی به شمار میروند که واجد پیشینه تاریخی هستند. عضو و عرصه ای از شهر که در زمانی نه چندان دور به حیات خود ادامه میدادند و پذیرای رفت و آمدها و داد و ستد های مادی و معنوی مردمان آن روزگار بودند.
به عبارت دیگر »بافتهای کهن شهری مکانی خلاق و زنده برای درک موقعیت انسان در جهان و پیوند او با گذشته اند، مکانی برای دگرگونی محیط و تغییر نگاه به زندگی حال و آینده - «حبیبی، 1385، . - 55 متاسفانه در شرایط کنونی که چهره شهرها با شتابی سرسام آور و بدون اندیشه با خیابانها و دیگر مظاهر فناورامه زندگی مدرن تغییر مییابد، بافتهای تاریخی بیش از پیش مورد تهدید واقع میشوند.
از جمله نتایج این تهدیدها در شهرهای تاریخی ایران بحران هویت فضای معماری و شهری است. چرا که »بافت تاریخی در ذات خود هماهنگ است، چون به صورت اندام واره و در طی زمان شکل گرفته است. عناصر تشکیل دهنده آن هم پیوند هستند و یکدیگر را کامل میکنند. فضای کالبدی در این بافت ها سازمان فضایی زندگی نسلهای گذشته را آشکار میکند ونشان میدهد واجد مدنیت جدی و شایسته ای بوده ایم. این در واقع همان چیزی است که امروزه تحت عنوان هویت مطرح میشود. - فرخ زنوزی، بیتا، . - 19
بافت های تاریخی در دل شهرهای امروزین از جهت اقتصادی؛ دارای امکانات بالقوه ای اعم از زیرساختی و روساختی، از جهت فرهنگی؛ یادگاری از تاریخ پیشین، از جهت اجتماعی؛ بخشی از جامعه و ضامن تداوم زندگی انسان ها و از جهت کالبدی؛ دارای ارزشهای معماری و شهرسازی یکتایی است. - وزارت مسکن و شهرسازی و شرکت عمران و بهسازی،
بیان مساله
شهرها و فضاهای شهری نیز به مشابه بسیاری از مصنوعات بشری در اثر گذشت زمان شرایط و موقعیت های اقلیمی، اتفاقات و حوادث گوناگون دست خوش فرسودگی در کالبد و در برخی موارد عملکرد خود گشته اند. توجه به بهسازی و نوسازی بافت های تاریخی شهر و به طور کلی دخالت در بافت قدیم همواره یکی از مسائل اساسی شهرهای تاریخی و شهرهایی که دارای هویت و روحیه خاص بوده اند میباشد. - کردوانی، غفاری، . - 1389
نوسازی و بهسازی بافت های تاریخی سال ها است که موضوع چالش حرفه های مرمت شهری، شهرسازی و معماری بوده و نظریات مختلفی بر مبنای شرایط و تجربیات گذشته مطرح شده است. عدم شناخت و تحلیل شایسته از بستر شهری بافتهای تاریخی، کمبود تدوین و بکارگیری مطالعات تطبیقی، نبود درک درست از ویژگی های خاص بافتهای تاریخی و نیز عدم شناخت علل رکود این بافتها را میتوان از دلایل اصلی ناتمام ماندن بسیاری از طرح ها در زمینه مرمت بافتهای تاریخی و در نگاهی جامع تر طرحهای شهری دانست. - مظفر، راست بین، - 1390 محله ی ثامن مشهد یکی از محله های بافت تاریخی این شهر است که بسیاری از بناهای تاربخی با ارزش از جمله حمام، مسجد، مدرسه، مدریه و ...که هرکدام ناشی از هویت و تاریخ شهر و معماری شهرهای ایران میباشد.
هدف
اصلی ترین هدف و راهبرد اساسی اقدامات مداخلهای برای بهسازی و نوسازی بافت تاریخی و طراحی آنها بازگرداندن این مجموعه به چرخه زندگیست. زنده ماندن بافت و گرو فعالیت و مشارکت آن در زندگی جاری در شهر است، و تنها از این رو می توان به امور نوسازی و احیا بافتهای تاریخی شهر و طراحی در محورهای تاریخی پرداخت. هدف این مقاله، توان محورهای تاریخی، فرهنگی و گردشگری در جهت حفظ هویت شهر مشهد به عنوان شهر ایرانی - اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. و در نهایت ارائه راهکارها برای حفظ هویت شهر از طریق بهسازی و نوسازی بافت تاریخی شهر مشهد.
ضرورت تحقیق
رشد شتابان شهرنشینی و ظهور طرحهای توسعه شهری باعث شده تا در بسیاری از شهرهای دارای بافت تاریخی، محلات تاریخی نیز بیتوجه به سرمایه های اجتماعی و کالبدی، دچار فرسودگی و زوال کیفیات محیطی شده اند. از آنجا که میراث فرهنگی در واقع صورت ظاهری کالبدی فرهنگ است. در صورتی که جامعهای به اصالت فرهنگی خود توجه نداشته باشد، آحاد آن جامعه نمیتوانند ارزشهای میراث خود را باور کنند و نگهداری و ارزش بافت ها و آثار خود را جدی نمیگیرند. - ابراهیمی و احمدی، . - 1392
اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن نه به عنوان پدیدههای نمادین، بلکه به دلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات شهری براساس شواهد و مدارک علمی همواره مورد توجه بوده است - شماعی و پوراحمد، 1384، - 25 بافت قدیمی- تاریخی شهرها میراث ارزشمند تاریخی، فرهنگی، کالبدی و... میباشد که خود بهترین نشانه هویت شهری است و حیات و رشد - بهسازی و نوسازی - این بافت مانع از بی هویتی و فرسودگی شهر از درون شده و توسعه بی رویه آن را محدود میکند.
ارج نهادن به میراث کهن و نهایتا مرمت و حفاظت از آنها، ارزشهای پر دامنه نهفته در بطن میراث فرهنگی را آشکار میسازد. لذا با توجه به فراوانی مشکلات در بافتهای تاریخی، ضرورت احیای بافت های تاریخی، با تمرکز بر فعالیتهای اجتماعی احساس میشود و در این زمینه ارائه پیشنهاداتی که بتواند موجب بازآفرینی حس هویت و تعلق خاطر شود، اقدامی احتناب ناپذیر بنظر میرسد. آلدورسی - 1997 -1931 - معمار ایتالیایی از پیروان مکتب خرد گرایی، معماری بناهای تاریخی را در برگیرنده خاطرات ، افکار و آثار نسل متعدد در گذشته میداند و نقش آنها در خلق هویت اساسی میداند - حبیبی و مقصودی، 1381، - 46
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع کیفی میباشد، روش تحقیق به کار رفته دراین پژوهش ، توصیفی- تحلیلی و روش گرد آوری داده ها مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است. بدین صورت که با مراجعه به کتابها، پژوهش های پیشین، سایتهای مرتبط و از طریق یادداشت و فیشبرداری گردآوری شده است. در بخشی از تحقیق، اطلاعات مورد نیاز از طریق مشاهده بافت تاریخی شهر مشهد جمع آوری شده است.
.2.1 روش تحقیق
بافت تاریخی - فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق میشود که به دلیل فرسودگی کالبدی و فیزیکی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساخت های شهری آسیبپذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند - شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، 1383، - 2
