بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر با هدف بررسی ضرورت تعلیم و تربیت دینی از کودکی تا جوانی صورت گرفته است. این مقاله به روش مروری و کتابخانه ای می باشد. از آنجا که انسان موجودی اثرگذار، اثرپذیر و دارای نیروی اختیار، انتخاب و اراده آزاد است، بنابراین برای شکوفایی و به فعلیت رساندن قوا و استعدادهایش، نیاز به تربیت دارد و تنها، تربیت دینی است که میتواند نیازهای مختلف او را برآورده و زمینهی تکامل همه جانبهی او، به ویژه در بعد معنوی و الهی را فراهم کند. غایت تربیت دینی در سنّت معصومان - ع - این است که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود. این تحقیق به بررسی جهانی شدن و فرهنگ و تعلیم و تربیت دینی، نیاز به تربیت دینی در دوره های رشد، ماهیت، اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه علامه طباطبائی و اسلامی و بومی سازی علوم انسانی و در آخر نقش نهادهای اجتماعی در تربیت مذهبی پرداخته است.
مقدمه
انسان همواره نیازمند دست یابی به تکیهگاه و کانونی است که ضمن پاسخ گویی به نیازهای درونی به او آرامش میبخشد و دین و باور به خدا یک نیاز متافیزیکی و روانشناختی است که قدرت عظیم و بیپایانی به انسان میبخشد و در بحران-های فکری و تنشها و فرازها و نشیبهای حیات، یاریگر وی بوده، قادر است اورا به ساحل نجات رهنمون گردد. لذا تربیت دینی از ضروریات جامعهی انسانی بوده است. تربیت دینی، تربیتی براساس معیارها و مفاهیم دینی است.
هنگامی که این مفاهیم و معیارها مورد سوء فهم قرار بگیرد یا حیطه آنها به غلط سبکتر یا کمتر از آنچه هست، ارزیابی گردد و یا در مواجه با مسائل نو ظهور عصر و در دوران کنونی به صورت نا به جا مورد استفاده قرار گیرد، آسیبهایی در تربیت دینی آشکار خواهد شد.
انسان عصارهی هستی و دارای قوا و استعدادهای مختلف است. مهمترین ویژگی انسان، جنبه الهی و ملکوتی اوست که او را در کل نظام هستی ممتاز کرده و محور نظام آفرینش قرار داده است. معنا و مفهوم تربیت، با توجه به این بینش درباره ی انسان مفهوم ویژهای است که بیشتر با بعد معنوی انسان ارتباط دارد. از آنجا که انسان موجودی اثرگذار، اثرپذیر و دارای نیروی اختیار، انتخاب و اراده آزاد است، بنابراین برای شکوفایی و به فعلیت رساندن قوا و استعدادهایش، نیاز به تربیت دارد و تنها، تربیتدینی است که میتواند نیازهای مختلف او را برآورده و زمینهی تکامل همه جانبهی او، به ویژه در بعد معنوی و الهی را فراهم کند. غایت تربیتدینی در سنّت معصومان - ع - این است که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود
انسان طبعا مدنی و اجتماعی است. آدمی به سبب روم استخدامگری که دارد، به اجتماع روی میآورد و اینکه ایشان می-فرماید آدمی طبعا مدنی است به همین معناست: - - بنابراین، لزوم اجتماع مدنی و عدالت اجتماعی امری است که بشر ناچار از پذیرفتن آن است.
تعلیم و تربیت همواره فرآیندی فرهنگی و در طول زمانهای گذشته نیز به عنوان ابزاری برای تحکیم تعین فرهنگی و دینی و وسیلهای برای تامین امنیت فرهنگی جوامع و ملل بوده است. به عبارت دیگر یکی از مهمترین رسالتهای تعلیم و تربیت در جوامع تحکیم تعین، خاص بودن، امنیت و پاسداری از یک فرهنگ و آیین و دین خاص در مقابل سایر فرهنگ ها و تعینهای دینی بوده است.
امروزه به دلیل ویژگیهای عصر جهانی شدن به ویژه گسترش حیرتآور فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، آدمی پا به عرصه جهانی بدون مرز گذاشته است. شرایطی که منزوی سازی افراد از طریق رویکردهای تربیتی دینی خاصگرا، دیگر نمیتواند موفقیت آمیز باشد. بنابراین به نظر میرسد در دوران معاصر به دلیل رفع محدودیت های دسترسی به اطلاعات، هیچ گونه آرامش، امنیت و انحصارگرایی محض و کنترل پذیری برای ملل و جوامع باقی نمانده است. چرا که زندگانی آدمی در جهانی سیال، نامتعیّن و گسترده قرار دارد که باعث شده تا احساس امنیت و زندگی در شرایط محصور در معرض تهدید و تعرضهای جدی قرار گیرد.
از آنجا که انسان موجودی اثرگذار، اثرپذیر و دارای نیروی اختیار، انتخاب و اراده آزاد است، بنابراین برای شکوفایی و به فعلیت رساندن قوا و استعدادهایش، نیاز به تربیت دارد و تنها، تربیت دینی است که میتواند نیازهای مختلف او را برآورده و زمینهی تکامل همه جانبهی او، به ویژه در بعد معنوی و الهی را فراهم کند. غایت تربیت دینی در سنّت معصومان - ع - این است که استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود.
جهانی شدن و فرهنگ
در فرآیند جهانی شدن به دلیل گسترش و بسط کاربرد ابزارهای فنآوری اطلاعات و ارتباطات مانند ماهواره، اینترنت و نظایر آن وحدت و همگرایی درونی و آیینی جوامع تا حدود زیادی در معرض تحدید جدی قرار گرفته است. در این شرایط مرزهای میان فرهنگها به شدت نفوذپذیر گشتهاند، تعاملات فرهنگی توسعه یافته و شناخت ارزشها، آداب و رسوم و سنتهای سایر ادیان و ملل به وسیله همگان به نحو غیرقابل پیشبینی در حال افزایش است. - پترسون، . - 1999 چرا که به رغم شرایط دوران پیشین، همه افراد در همه جوامع و در هرجا، در معرض ارزشهای دینی و فرهنگهای غیر بومی قرار دارند. این وضعیت به گونهای بسط و گسترش یافته که منجر به پیدایش و طرح نگرشهای دینی مبتنی بر چشم اندازهای فراملی نیز گردیده است. نگرشی که از دیدگاه برخی از صاحب نظران، رویکردی مبتنی بر - - آیین و یا دین جهانی - - نامیده میشود.
هارگریوز - - 1994 بر این باور است که در عصر جهانی شدن،عدم تعیّن فرهنگی،جایگزین تعیّنهای فرهنگی و خاص گرایی دوران گذشته گردیده است - به نقل از عطاران،. - 1381 از نظر رابرتسون - - 1999 فرآیند جهانی شدن موجب عام گرایی فرهنگهای خاص از یک سو و بومیسازی فرهنگ جهانی از سوی دیگر گردیده است - به نقل از بایز، - 1994 از نظر رابرتسون امروزه امور جهانی رابطهای تنگاتنگ با امور محلی دارد، پدیدههای که میتوان آن را - - پدیده ی جهانی-بومی - - نامید
پدیده جهانی شدن اگرچه تمامی مرزهای فرهنگی را در مینوردد، اما در عین حال زمینهای مناسب را نیز برای بازسازی و بازنگری در فرهنگها ایجاد میکند. این شرایط می تواند علاوه براین که منجر به حفظ ویژگیهای خاص هر فرهنگ گردند، امکان نوعی همزیستی منطقی را نیز در تعامل با سایر فرهنگها فراهم سازد. از نظر رابرتسون فرآیند جهانی شدن بر تفاوتها تاکید می ورزد و هرآیین و دینی را وادار میسازد تا پاسخگویی دعاوی سایر ادیان نیز باشد
جهانی شدن، تربیت و تربیت دینی
تاثیر پدیده جهانی شدن بر کل فرآیندها و نظامهای تعلیم و تربیت مورد توجه جدی صاحبنظران قرار گرفته است. اسمیت - - 2002 بر این باور است که پدیدهی جهانی شدن به گونه ای اساسی ماهیت سازمانهای درگیر در تعلیم و تربیت را تحت تاثیر قرار میدهد. از جمله مهمترین چالشهایی که در رابطه تعلیم و تربیت و به طور کلی و تربیت دینی به طور اخص با آن مواجه است، تغییر در ساختارهای پیشینی است که تعلیم و تربیت معمولا خود را با آن سامان میداده است - باقری، . - 1380 ساختارهایی که به دلیل پدیدهی جهانی شدن و فشردگی زمان و مکان دستخوش تغییر و تحولات اساسی گردیده است.
از جمله این ساختارها، مرزبندی ساختارهای دور- نزدیک است که تربیت دینی سعی میکرد تا به وسیله آن، به منظور دستیابی به امنیت و اهداف مورد نظر، متربی را از ورود به قلمروها و میادین فرهنگی، تربیتی و دینی و دورتر، برحذر دارد. ساختاری که امروزه به واسطه گسترش و ظهور عصر اطلاعات و ارتباطات به شدت دچار دگرگونی و به تعبیری فرو ریخته است. چرا که اطلاعات و ارتباطات، از طریق ماهواره، اینترنت و سایر وسایل ارتباطی، مرزهای فرهنگی محصور را به سرعت بسیار پرشتاب و سریع السیر درهم نوردیده و مفاهیمی مانند دور و نزدیک یا قابل دسترس و عدم دسترس، چندان موضوعیت ندارد. پدیدهی جهانی شدن از این منظر، نه تنها مفهوم - - مکان محدود - - را به مفهوم - - فضای نامحدود - - تبدیل نمود، بلکه زمان را نیز از حالت خطی به - - حال بی پایان - - تبدیل کرده است
