بخشی از مقاله
چکیده
هدف: پژوهش حاضر بررسی خانواده و تعلیم و تربیت دینی بود. روش: در این پژوهش از روش توصیفی - مروری- کتابخانهای - استفاده شده است. یافتهها و نتیجه گیری: یافته های پژوهش بیانگر این بود که اهمیت و نقش خانواده درتعلیم و تربیت و بخصوص تربیت دینی فرزندان برای هیچ کس قابل انکار نیست از این رو خانواده ها به ویژه والدین باید جایگاه والایخود را کاملاً درک کرده و با کسب آموزش های لازم و برنامه ریزی دقیق به شکوفایی هر چه بیشتر استعداد ها و تعالی معنوی و راهنمایی صحیح و درست فرزندانشان همت گمارند. کلمات کلیدی: خانواده، تعلیم و تربیت، دینی.
مقدمه
تاریخ آفرینش انسان نمایانگر این واقعیت است که همزمان با آفرینش انسان بر روی زمین دین نیز متولد شد و همواره پیامبرانی به کار هدایت و راهنمایی انسانها مشغول بودهاند. پرستش نیز در ذات و نهاد آدمی نهفته وجبلّی و فطری اوست - روم - 30 /؛ چنانکه شهید مطهری - 1361 - ریشه و منشأ واقعی مذهب را، که همان پرستش و نیایش باشد، فطرت و سرشت انسان معرفی میکند. از نظر علمای مذهبی، دین نه تنها در اصلاح فرد و جامعه تأثیری عمیق دارد بلکه تنها وسیله سعادت و نیکبختی است.
به نظر آنها جامعهای که به دین پایبند نباشد، واقع بینی و روشنفکری را از دست میدهد و عمرگرانمایه را در گمراهی و ظاهربینی میگذراند؛ عقل را زیرپا گذاشته، چون حیوانات کوتاه نظر و بیخرد زندگی میکند. دچار زشتی اخلاقی و پستی کردار میشود و بدین ترتیب از امتیازات انسانی محروم میشود. یکی از مباحثی که امروزه حوزه وسیعی از مسائل تعلیم و تربیت را به خود اختصاص داده، تأثیر متغیرهای محیطی بر شکلگیری شخصیت است.
از جمله این متغیرهای محیطی دین و آموزشهای دینی معرفی شده است - پارسا، . - 1368 تحقیقات فراوانی نشان داده است که دین و مذهب میتواند نقش سازندهای در شکلگیری شخصیت کودکان و نوجوانان ایفا کند و مهمتر از آن اینکه این تحقیقات بر نقش مثبت دین در بهداشت روانی انسان صحه میگذارد - شاکری نیا، . - 1379 تربیت دینی که با آموزشهای محیطی قابل اجراست به عوامل متعددی بستگی دارد که از جمله مهمترین آنها و در درجه نخست به علاقهمندی والدین و حسن ظن آنها به دین و اعتقادات مذهبی بستگی دارد. در نتیجه نقش خانواده در تربیت دینی، اساسی و مهم است. هدف این مقاله بررسی نقش و تأثیر خانوادهها بر رفتارهای دینی فرزندان تحت عنوان شعائر دینی است.
تربیت رشد دادن یا فراهم کردن زمینه مناسب برای رشد و شکوفایی استعدادها و به فعلیت رساندن قوای نهفته یک موجود را گویند - رهبر، . - 1385 تربیت دینی در ادبیات رایج،اصطلاحاً به مفهوم جنبه ای از روند تعلیم و تربیت، ناظر به پرورش ابعاد شناختی، عاطفی و عملی متربی از لحاظ التزام او به دینی معین است. در دایره المعارف بین المللی، تعلیم و تربیت چنین تعریف شده است: آموزش منظم و برنامه ریزی شده که هدف آن دستیابی فرد به اعتقاداتی درباره وجود خداوند متعال، حقیقت جهان هستی، زندگی و ارتباط انسان با پروردگارش و دیگر انسان هایی است که در جامعه با آنها زندگی می کند و بلکه ارتباط با همه احاد بشر است - قاسم پوردهاقانی و جعفری، . - 1388
تربیت دینی فرایندی است که در راستای ارضای نیاز فطری به دین، بخش مهمی از زندگی افراد را در برمی گیرد. اگر الگوی مطلوبی برای تربیت دینی در دسترس متصدیان این امر نباشد، به خطا رفتن آن ها در فهم اهداف، روش ها و محتوای تربیت دینی، لطمه بسیار سنگینی به رشد دینی افراد وارد می سازد - عطاران،. - 1366 خانواده یکی از گروه های ابتدایی اجتماعی است که ارتباطش با افراد به صورت رودررو و چهره به چهره خواهد بود. در طول تمام تاریخ بشری و در سرتاسر جهان، خانواده از تنوع ذاتی - فرهنگی برخوردار بوده و فرزندان هم تا مدت های مدیدی از نظر بقای زیست شناختی به بزرگان این نهاد تربیتی و مهم وابسته هستند - جزایری، . - 1384
خانواده، نهادی مهم، کلیدی و کانون رشد وآرامش بشری است که بر اساس طبیعت و فطرت الهی و نیازهای جسمی و روحی تشکیل می شود و انسان راه کمال خود را از این طریق می پیماید. خانواده، نهاد قدرتمند تربیتی است که در آیات و روایات بر نقش تربیتی آن تأکید فراوان شده است و استحکام و نقش آفرینی آن، برای رفع دغدغه های والدین، اجتناب ناپذیر است - حاجی بابایی،. - 1391
هدف و روش تحقیق:
پژوهش حاضر به بررسی خانواده و تعلیم و تربیت دینی پرداخته است و روش پژوهش تحلیلی- توصیفی - روش کتابخانهای - و رجوع به منابع معتبر علوم تربیتی و اطلاعات علمی - اینترنتی مربوطه گردآوری شده است.
یافته ها:
معنی لغوی تربیت نشو و نما دادن، زیادکردن، برکشیدن و مرغوب یا قیمتی ساختن است - شکوهی، . - 1378برای تربیت تعاریف گوناگونی ارائه شده و پژوهشگران از چند زاویه بدان نگریستهاند. در یک تعریف کلی تربیت را فراهم آوردن زمینه برای پرورش استعدادهای درونی هرموجود و به فعلیت رساندن امکانات بالقوه در درون او دانستهاند - سادات، . - 1365 این تعریف با بیانی که آموزش و پرورش از تربیت دارد، همخواناست. درآنجا نیز تربیتمعادل بارورساختن کلیه استعدادها و به فعلیت رساندن آنها دانسته شده است - شعارینژاد، - 1365 .برای تربیت تعاریف ذیل را قائل است:
-1 مجموعه روشهایی است که شخص برای رشد و تکامل تواناییها، نظریات و سایر اشکال رفتارش، که در جامعه وی ارزش مثبت دارند در پیش میگیرد.
-2 یک عمل اجتماعی است که اشخاص را زیر نفوذ و تأثیر محیط برگزیده و مضبوط - بویژه در مدرسه - قرار میدهد تا شایستگی اجتماعی کسب کنند و به حد نهایی رشد و تکامل فردی برسند.
-3 عمل افزایش مؤثرهای معین و مضبوطی است که هدفشان راهنمایی رفتار انسان بر هدفی تعیین شده است و این هدف برحسب اختلاف فلسفه و نظریات مربیان و ارزشهای مورد قبول هر جامعه فرق میکند؛ چنانکه هدف روش آموزش و پرورش در سیستم حکومت دیکتاتوری با سیستم دمکرأسی اختلاف دارد.
-4 عمل افزایش تجارب آموزش معین و مضبوط در محیطی معین و مضبوط است که موجب پیدایش تغییرات مطلوب در رفتار انسانها میشود.
-5 بطور کلی آن نوع فعالیتهای معین مدرسه را گویند که کودک را برای سازگاری مثبت با محیط خود آماده میسازد.
انواع تربیت دینی
تربیت دینی در مقام اجرا، به دو شکل رسمی و غیر رسمی در قالب نهادهای آموزشی رسمی، خانه و جامعه انجام می گیرد و هر کدام نقش اساسی در تدین فرد دارد.
.1 رسمی: منظور از »تربیت دینی رسمی « این است که تربیت دینی با برنامه ریزی مدون و از پیش تنظیم شده به وسیله افراد خاصی در نهادهای آموزشی انجام شود. محیط مدرسه جایی است که شخصیت دینی و مذهبی فرد پس از خانواده در آن شکل می گیرد. مدرسه ابتدایی بیش از دیگر نهادهای آموزشی در تربیت دینی متربی مؤثر است، زیرا متربی در این مرحله از زندگی، گیرنده است و هر چه به او القا شود، می پذیرد. در محیط مدرسه، نه تنها معلم و مربی در تربیت دانش آموز مؤثرند، بلکه سایر کارمندان و مسؤولان و فضای آموزشی نیز بر ابعاد تربیتی او تاثیر می گذارند.
دو نهاد خانه و مدرسه مکمل یکدیگرند، بر هم تاثیر متقابل دارند و هر یک نقش خاصی در تربیت کودک ایفا می کند چرا که رابطه کودک و افراد پیرامون او در ا ین دو محیط متفاوت است یعنی روابط در خانواده، فردی تر و عاطفی تر، ولی در محیط مدرسه، جمعی تر و منطقی تر است. برای دست یابی به تربیت مطلوب، به خصوص در زمینه مذهبی همکاری این دو نهاد ضروری است. مدرسه علاوه بر تکمیل آموخته های دینی کودک از محیط خانواده، می تواند آموزش های تازه ای در زمینه های دینی با شیوه های جدید به وی ارائه دهد - موریس دبی،. - 1374
.2 غیر رسمی: این نوع از تربیت دینی در قالب دو نهاد خانه و جامعه بدون طرح و برنامه پیشین انجام می گیرد. پس از خانه و مدرسه، جامعه ای که کودک در آن زندگی می کند به عنوان یک عامل مؤثر در تربیت دینی وی ایفای نقش می کند; زیرا کودک تمامی آداب و رسوم اجتماعی و بیش تر نگرش های دینی و مذهبی را از اجتماع فرا می گیرد. اگرچه در زمینه تربیت دینی کودک در جامعه، طرح و برنامه ریزی قبلی پیش بینی نمی شود، ولی آنچه در جامعه می گذرد، اعم از فرهنگ عمومی مردم، روابط اجتماعی، مسائل سیاسی و برداشت های دینی، بدون شک، بر ابعاد جسمی و روحی متربی تاثیر می گذارد.
به عنوان مثال، اگر فضای حاکم بر اجتماع و محل زندگی فضای دینی و معنوی باشد و هر روز برنامه های نماز جماعت و دیگر مراسم دینی و مذهبی در آن برقرار شود، کودکی که در چنین جامعه ای پرورش می یابد به احتمال بسیار قوی، متدین خواهد بود. به عکس، در جوامع آلوده به انواع انحرافات و بی بند و باری های فکری و عملی بعید است افراد صالح و متعهد به ارزش های دینی و اسلامی پرورش یابند. - احسانی،. - 1388
خانواده و تعلیم و تربیت
خانواده اساسی ترین رکن در تربیت و یک نهاد طبیعی، فطری، الهی و مهم ترین مکتب تربیت و تکامل انسان ها است و نخستین کانون رشد و آرامش بشری به شمار می آید. خانواده، نهادی طبیعی است؛ چون بر اساس طبیعت، آدمی به عنوان یک مخلوق، مانند سایر مخلوقات با اصل تکوین مطابقت دارد و همچون اصل کلی حاکم بر همه پدیده های عالم در حرکت از نقص به سوی کمال اند. پس تمام عالم بر طبق رحمت خلق شده و بر اساس حکمت به سوی کمال خویش در حرکت هستند. خانواده نهادی است فطری و الهی؛ زیرا که با فطرت و سرشت آدمی از نظر اشتیاق و احتیاج مطابقت دارد - حاجی بابایی، . - 1391
