بخشی از مقاله
چکیده
سالهاست که در مجامع گوناگون علمی و فرهنگی کشورمان ، صحبت از بهسازی و ارتقای سطح تعلیم و تربیت اسلامی در مواجهه با بحران تربیت دینی به میان آمده است. از طرفی با پیشرفت فناوری های اطلاعات ،ارتباطات و الکترونیک و پیدایش پدیده ی جهانی سازی و وقوع جنگ های نرم در عرصه های فکری و فرهنگی در قرن بیست ویکم ،لزوم پرداختن به پژوهش در خصوص یافتن شیوه های موثر جهت بستر سازی و ایجاد باورپذیری دینی به عنوان درونی کردن و نهادینه ساختن ارزش های اسلامی در افراد جامعه، بسیار محسوس است.
در تربیت دینی تعیین مرزها از اهمیت زیادی برخوردار است، لذا نبود مرز در عصر ارتباطات باعث می شود برخی افراد را به سمتی سوق دهد که رنگ و بوی تربیت دینی خود را از دست بدهند . برخی معتقدند با ایجاد قرنطینه یا همان تربیت گلخانه ای در پی دوام تربیت دینی هستند، لیکن سوال اساسی این است که "تا چه مدت زمان می توان با ایجاد قرنطینه افراد را از محیط های نا مطلوب دور نگه داشت؟
عده زیادی معتقدند دیر یا زود این مرز هم در هم خواهد شکست. باید دید آیا تربیت دینی ظرفیتی برای حضور موثر و متناسب با فضای جدید این عصر خواهد داشت؟ لذا در این مقاله برآنیم تا با ذکر مولفه های تربیت وتدین به ارائه یک نقشه یا الگوی مفهومی برای تربیت دینی بپردازیم و همچنین سعی برآنست پرده از عدم تعارض میان تربیت دینی و قدرت ارتباطی عصر حاضر بر اساس مبانی تعلیم و تربیت اسلامی برخواهد داشت ، زیرا اگر نظام تربیت دینی منزلت و اعتبار عقلانیت را به طرز چشمگیری مورد توجه قرار داده باشد عصر حاضر نمی تواند تهدیدی علیه نظام تربیت دینی باشد.
کلمات کلیدی : تعلیم و تربیت اسلامی ، بحران تربیت دینی ، قرن بیست و یکم ، الگوی مفهومی
مقدمه
در جهان کنونی زندگی بشر در اثر تزلزل نظام های ارزشی و انحلال مبانی دینی مورد تهدید قرار گرفته، پایدارترین عقاید دینی از وی گرفته شده، اندیشه های مکانیکی و عاریتی جایگزین آن گردیده و انسان با بحران های گوناگون درونی و بیرونی مواجه شده که مهم تر از همه بحران معرفت دینی و بدتر از آن، بحران تربیت دینی1 است. تغییرات عمیق و بسیار سریع فرهنگی و اجتماعی زندگی در دنیای مدرن بسیاری از جوامع انسانی را در رویا رویی با مسائل و مشکلات جدید زندگی دچار مشکل کرده است، بطوری که اکثر انسانها فاقد توانایی و مهارتهای لازم در مقابله با چالشهای زندگی اند ،نتیجه آمار بالای خودکشی افسردگی، طلاق، اختلالات روانی، اعتیاد، قتل و ....گویای این حقیقت است .
در جهان امروز با آنکه پیشرفت های شگفت آوری در علوم تجربی به ویژه روان شناسی و روان کاوی رقم خورده اند، اما نتوانسته اند مشکلات روحی و روانی انسان، مانند اضطراب ها، فشارهای روانی، روان پریشی، افسردگی و پوچ گرایی و بی معنا بودن زندگی را درمان بخشند.انسان امروز، هویت واقعی خود را از دست داده و خویشتن خویش را گم کرده است. علی رغم اینکه او در پرتو پیشرفت ها و امکانات مادی و رشد صنعت ارتباطات به راحتی می تواند با انسانهای دیگر ارتباط بر قرار سازد،احساس تنهایی می کند.
تمام این مشکلات ناشی از آن است که آدمی، هویت و حقیقت انسانی خود را به خوبی نشناخته و نقطه اتکا و آرامش خود، یعنی خداوند متعال را از دست داده و رابطه خود را با خدا نایده انگاشته است . از جمله مهم ترین عوامل بیرونی تاثیر گذار بر تربیت دینی و اخلاقی متاثر از جهانی شدن، خانواده، نظام تعلیم و تربیت و رسانه ها هستند. عوامل بیرونی با چالش های زیر در نقش تربیتی خود مواجه گشته است: مرزشکنی، شکاف بین خانواده ها و فرزندان، حضور تربیت رسانه ای و در بعد درونی، نیز اراده و فطرت الهی و خداجوئی افراد که جزو مهم ترین منابع تربیت دینی و اخلاقی هستند مورد هدف قرار گرفته است.
جهانی شدن باترویج سکولاریسم2، لیبرایسم افراطی و آراء پست مدرنیسم سعی در خرافی جلوده دادن دین دارد و هدفش ترغیب بی تفاوتی نسبت به دین و اخلاق است. تنها راه نجات از این بحران ها روی آوردن عمیق و عاشقانه به خویشتن خویش، فطرت اصیل و احساس درونی حقیقت جو است. به عبارت دیگر، راه خروج از بحران های زندگی کنونی بازگشت به تعالیم تربیتی اسلام وتربیت دینی است که سعادت دنیا و آخرت انسان را تامین می کند.
اهمیت و ضرورت موضوع
تعلیم و تربیت اساسا فعالیتی آینده نگر و به معنای پرورش نسل های آینده و انتقال میراث فرهنگی ودینی به آنان است، ضمن این که در عصری که عصر بحران معنویت نام گذاری شده پی گیری مهم ترین روند موثر بر گذشته، حال و آینده ی آن، یعنی روند بحران ها و انحطاطات اخلاقی و معنوی و راه های برون رفت از آن از طریق تعلیم و تربیت اسلامی ضروری به نظر می رسد. بدون شک تعلیم و تربیت اسلامی نظامی جامع و کامل است که تمام ابعاد وجودی انسان را مورد توجه قرار داده است.
در فرآیند تعلیم و تربیت اسلامی جسم و روان، حیات دنیوی و اخروی، جامعه و فرد باید به یک میزان پرورش یابند و هیچ یک نباید به بهای دیگری نادیده گرفته شود ، تعلیم و تربیت اسلامی یکی از اجزای جدایی ناپذیر فرهنگ اسلامی و یکی از نهادهای اساسی یک کشور مسلمان است. جامعه اسلامی، بدون تعلیم و تربیت اسلامی کارآمد و پویا نمیتواند فرهنگ اسلامی و دینی را به نسل نو منتقل کند و در نتیجه تداوم فرهنگ اسلامی ودینی دچار وقفه میشود. سخن گفتن از تربیت دینی در قرن بیست و یکم، مستلزم آن است که تربیت دینی به صورتی آشکار شود که توان مقاومت دربرابر چالش های این قرن را داشته باشد.
از این رو،هم باید خصیصه چالش آفرین این قرن برای تربیت دینی مورد تحقیق و بررسی واقع شود. و با نظر به نتایج این تحلیل ها یک الگو مفهومی برای تربیت دینی ارائه شود .
چالش قرن بیست و یکم برای تربیت دینی هر نظام تربیتی برای اینکه بتواند به حیات خود ادامه دهد باید ساختاری پویا و شاداب داشته باشد، یعنی باید بتواند اصول، روش ها و کارکردهای خودش را از حالت ایستا خارج کند و آنها را متناسب با دگرگونی های محیطی زنده نگه دارد. از آنجایی که بحث ما در حوزه تربیت دینی است باید دید که آیا تربیت دینی با قرارگرفتن در فضای جدید کنونی می تواند به حیات خود ادامه دهد یا خیر؟
لذا باید به بررسی مهمترین وجه چالش قرن حاضر پرداخت از جمله: الف - ساخت زدایی : مهمترین وجه چالش شاید مهمترین خصیصه قرن حاضر ظهور نتایج حاصل از انقلاب ارتباطات می باشد. وجه بارز چالش برانگیز انقلاب ارتباطات برای تربیت دینی ویژگی ساخت زدایی آن است. تاکنون ما برای سازمان دهی تربیت دینی با مفاهیم عینی روبرو بوده ایم، لیکن با ظهور انقلاب ارتباطات این ساختارها دچار تزلزل شده و حاصل این ساخت زدایی این است که واقعیت ها و مفاهیم متقابل تقابل خود را از دست می دهند.
مهمترین این ساختارها می توان از ساختار " دور و نزدیک "3 و " ممنوع و مجاز" 4 نام برد. ساختار دور و نزدیک به تقابل مکانی اشاره دارد و برای حوزه تربیت دینی دارای ارزش فراوانی است، چرا که تلاش های متخصین این حوزه برآن است تا با دور کردن افراد از محیط های نا مطلوب آنان را در مصونیت قرار دهند لیکن امروزه با ظهور انقلاب ارتباطات دیگر مفهوم "دور" بی معنا است و فاصله های مکانی مانعی برای دسترسی اطلاعات نمی باشد . ساختار ممنوع و مجاز نیز در معرض ساختار زدایی واقع شده است .
