بخشی از مقاله
چکیده
مسئله پژوهش حاضر شناسایی عوامل و فرصتهای موجود در رابطه خانه و مدرسه برای ارتقاء تربیت دینی دانش آموزان ابتدایی از طریق مصاحبه با کارشناسان تربیت دینی (حوزههای علوم تربیتی، روانشناسی، علوم اسلامی و مدیران و معلمان موفق) میباشد. پرسش تحقیق عبارت است از: عوامل و فرصتهای موجود در رابطه خانه و مدرسه که میتواند موجب ارتقاء تربیت دینی دانش آموزان دوره ابتدایی شود از دیدگاه کارشناسان تربیت دینی کدام است؟ مطالعهی حاضر از جمله تحقیقات کیفی است. در این مطالعه از مصاحبهی نیمهباز و روش نمونهگیری هدفمند برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. تعداد مصاحبهشوندگان بیست و پنج نفر است. برای تجزیهوتحلیل دادهها از روش تحلیل محتوای جهتدار بهره گرفتهشده است. عمدهترین عوامل و فرصتهای شناسایی شده در این مطالعه فعالیتها، برنامه ها و اقداماتی هست که مربوط به هفت حوزه ذیل میباشد: ارتباط کادر مدرسه با والدین، اعتمادسازی بین خانه و مدرسه، تقسیم وظایف بین مدرسه و خانواده، فوقبرنامه و اوقات فراغت، توانمندسازی کادر مدرسه، توانمندسازی خانوادهها و توانمندسازی انجمن اولیا و مربیان.
کلیدواژه: تربیت دینی - رابطه خانواده و مدرسه–خانواده–مدرسه - دوره ابتدایی
مقدمه
از مهمترین عوامل مؤثر بر تربیت دینی، نظام تربیت رسمی و عمومی است که برای تحقق رســالت خودنیازمند روابط صحیح با دیگر عوامل مؤثر در جریان تربیت، از جمله خانواده میباشد؛ که نقش بسیاربرجستهای نسبت به دیگر عوامل دارد؛ بهگونهای که این نهاد به مثابه یکی از ارکان جریان تربیت در فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی ایران به شمار میآید.
با توجّه به اهمیت تربیت دینی دانش آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی، بهویژه در مقطع ابتدایی که دانش آموزان هنوز در نهادهای بزرگتر اجتماعی وارد نشدهاند و بیشترین تأثیرات خود را از دو نهاد خانواده و مدرسه میگیرند؛ اگر این دو کانون تربیتی (خانه و مدرسه) در محور تربیت دینی از قبیل القای ارزشها، ارائه الگوهای مناسب و دستورهای لازم به کودکان، بهصورت یکسان و هماهنگ عمل کنند، بدون تردید، نتیجه
1
مطلوبی به دست خواهد آمدمسلماً. مدرسه بهتنهایی نمیتواند نظارت کاملی بر تربیت دینی دانش آموز اعمال کند؛ ولی با هماهنگی و همدلی اولیا میتوان برخی نیازها، نقایص معنوی، لغزشهای احتمالی و گرایشهای او را در مدرسه کشف کرده و با همکاری خانوادهاش در رفع آنها کوشش نمودمطمئناً.با در نظر گرفتن شرایط امروز، تعارض و تضاد شیوههای تربیتی والدین و مربیان تهدیدی جدی برای باورها، ارزشها و اعتقادات دینی کودکان است.
باید توجه داشت که چگونگی ارتباط ارکان تربیت و تعامل آنها در وظایف شــورای تربیت رســمی و عمومی به عنوان یکی از مؤلفه های نظام تعلیم و تربیت تبیین شده است (شورای عالی انقلاب فرهنگی،1390، ص .(325 تحقیقات متعدد نشان دادهاند که تعامل خانوادهها با آموزشوپرورش و آموزشگاهها نقش مؤثری در کاهش تعارض بین ارزشهای این دو نهاد و ایجاد هماهنگی آنها داشته است (احمدی،1382، ص .(7
بنابراین لازم است با مطالعه عوامل و فرصتها تعامل خانواده و آموزشوپرورش راهها و زمینههای همفکری، هماهنگی، مشارکت و همسویی این دو نهاد مقدس فراهم شود.
پیشینه و مبانی نظری
اصطلاح مشارکت خانواده با آموزشوپرورش و مدرسه اشکال مختلفی دارد. مشارکت میتواند طیف وسیعی از فعالیتها را در برگیرد (فرانکاسی و همکاران، .(1999
درگیر شدن خانواده در امور مدرسه موجب افزایش رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی فرزندان میشود (فانک هوزر و گونزالس، 1997، به نقل از البرزی، 1382، ص (11 بدیهی است که نقش و جایگاه والدین در انجام تکلیف و حق تربیت فرزندان به سبب شرایط رشدی کودکان در سنین آغازین زندگی برجسته و ضروری است؛ اما با توجه به پیچیدگیهای فرآیند تربیت و تخصصی بودن آن در عصر حاضر (بهویژه در مرحلهی تربیت رسمی)، خانوادهها نمیتوانند بهتنهایی این وظیفهی خطیر اجتماعی را بر عهده بگیرند. (مبانی نظری تحول بنیادین، (177-176 واقعیت این است که نه مدرسه و نه خانواده، هیچکدام بهتنهایی قادر به ایفای نقش نیستند بلکه در کنار هم و با هم و با اهداف مشترک و روشهای هم سو و هماهنگ مکمل همدیگر میباشند. (بیابانگرد،1380، ص (10 در کشور ایران همکاری خانواده و مدرسه در قالب وظایف انجمن اولیا و مربیان آمده است؛ که وظیفه انجمن
ایجاد همکاری بین این دو نهاد طورکلیبه در تربیت و خصوصاً در تربیت دینی کودکان هست. ماده دو آییننامه انجمن اولیا و مربیان (1373) به جلبتوجه اولیای دانش آموزان و کارکنان مدرسه نسبت به مسائل
2
دینی، تربیتی، اخلاقی، اجتماعی و مشاوره با آنان بهمنظور هماهنگ کردن روشهای تربیتی و آموزشی در محیط خانه و مدرسه اشاره دارد.
امروزه انجمنهای اولیا و مربیان رایجترین و پرمعناترین وسیله ارتباط بین خانه و مدرسهاند. ازآنجاکه کودک قسمت اعظم اوقات زندگی خود را دور از مدرسه میگذراند، لازم است که معلم و مسئولین مدرسه از محیط زندگی، فرهنگ و ارزشهای حاکم بر آن محیط آگاهی یابند تا بتوانند آموزشوپرورش مدرسه را با استفاده از تجارب زندگی دانش آموز و با همکاری اولیای وی بارور نماینداصولاً.هدف از تشکیل انجمنهای اولیا و مربیان نیز چیزی جز این نیست که اولیا و مربیان باهم آشنا شوند و اولیا از روشها و طرز کار معلمان و از پیشرفتها واحیاناًمشکلات فرزند خود مطلع گردند . این همکاری دانش آموز را نیز متوجه میسازد که بین خانه و مدرسه جدائی نیست و تضاد و دوگانگی بین روشهای، تربیتی این دو محیط وجود ندارد. (بیابانگرد، 1380 ص (10 وقتی معلمان و والدین با یکدیگر همکاری میکنند، کودکان اهمیت آموزشوپرورش را باور میکنند. (شری فرگوسن و لارنس دی، مازین، 1372، ص (23 باید مواظب بود امور اقتصادی و مادی مدرسه، محور و فعالیت اصلی انجمن اولیا و مربیان را تشکیل ندهد.
فلسفهی وجودی انجمن در مدارس، هماندیشی و همکاری برای دستیابی به هدفهای تربیتی است. فعالیتهای دیگر،قاعدتاًباید در خدمت این فعالیت اصلی قرار گیرند و موجبات تحقق هدفهای اصلی مدرسه را فراهم سازند. (ملکی، .(1389
به این نکته باید توجه داشت که بخشی از رسالت خانوادهها در ایجاد زمینههای معنوی به هماهنگی آنان با مدارس در امور فوقبرنامه بستگی دارد. بهویژه آن قسمت از امور فوقبرنامه که از محتوا و ساختار اخلاقی و معنوی برخوردار هست (شرفی، .(1384
پژوهش نشان داده است که تلاشهایی برای ترغیب مشارکت خانوادهها در آموزشوپرورش موفقاند که نقشهایی متنوع برای خانواده در یک زمینهی فعالیتی خوب سازمانیافته و طولانیمدت در نظر گرفته باشد. والدین تمایل دارند تا از بین نقشها، برنامه ها و فعالیتهای متنوع مواردی را برگزینند که با وقت، تواناییها و علائق آنها هماهنگ و متناسب باشد. بهعنوان بخشی از فرایند طراحی و برنامه ریزی مشارکت، معلمان و کادر آموزشی و تصمیم گیران باید میزان آمادگی خود برای درگیر کردن و مشارکت دادن والدین و خانوادهها در امور آموزشوپرورش را تعیین نموده و مشخص کنند که آنها نیز چه نوع مشارکتی و دخالتی را ترجیح داده و به آن توانا هستند (سالواتوره، .(2002
برای تعلیم و تربیت صحیح، باید بین هدفها، محتوا و روشهای تربیت، وحدت و هماهنگی وجود داشته باشد. بهعبارتدیگر خانواده زمانی میتواند با مدرسه وحدت داشته باشد که خودش از صفت »وحدت درون«، برخوردار باشد. خانوادهای که در آن »مشارکت درونی« وجود ندارد، نخواهد توانست در مشارکت
3
بیرونی با مدرسه انجام وظیفه کند. مدرسه نیز نیازمند چنین نظام درونی است. عوامل درون مدرسه اعم از مدیر، معاون، مربی پرورشی و معلم باید با یکدیگر ارتباط مؤثر و معناداری داشته باشند و در ادارهی امور آنجا مشارکت نمایند تا قابلیت لازم را برای مشارکت با خانه، بهمنظور دستیابی به هدفهای تربیتی به دست آورند. همانطور که خانوادهای ازهمگسیخته قادر به ارتباط مؤثر با مدرسه نیست، مدرسهای ازهمگسیخته نیز نمیتواند به نحو مؤثر و مطلوب با والدین دانش آموزان مرتبط باشد. (ملکی، (1389 در خصوص نحوه ارتباط والدین با مدرسه و بالعکس، اولین قدم، تعیین اهداف مشترک و یا تبیین انتظارات
طرفینی است. در مرحله بعد شناسایی وظایف و پیش بایستها برای هرکدام از اولیای خانه و اولیای مدرسه است. آشنایی هریک با روشهای صحیح برقراری ارتباط سازنده به آنها کمک می کند از ارتباط با یکدیگر دستخالی برنگردند، از الزامات ارتباط سازنده جهت تأمین خواستهها، توافق بر روی اصول کلی است که میان این دو نهاد باید بهطور شفاف تعریف و توافق شود و هرکدام به نقشهای خودآگاه و بر اساس آن پیش روند. (بیابانگرد، (1380 باملاحظه و بررسی پژوهشهای انجامشده، روشن میگردد، ارتباط اولیای خانه و مدرسه بدون توجه به
برتریطلبی هر یک، بر اساس و مبنای نیاز تربیتی جهت تحقق هدف مشترک خانه و مدرسه است؛ یعنی این دو نهاد بدون همکاری، همدلی و هماهنگی یکدیگر در رسیدن به هدف تربیت دینی موفق نخواهند شد.
روش پژوهش
در این تحقیق از میان طرحهای مختلف پژوهشی - کمی، کیفی و تلفیقی - با توجه به موضوع و محور تحقیق، طرح پژوهش کیفی انتخاب شده است. پژوهش از خصوصیت طرح پیدایشی تحقیقات کیفی بهرهمند است؛ به این معنا که در حین جمعآوری اطلاعات، هم زمان به تجزیه و تحلیل دادهها نیز میپردازد. طرح پیدایشی در مقابل طرح غیر پیدایشی1 است و برخلاف طرح غیر پیدایشی که در آن تجزیهوتحلیل دادهها، پس از اتمام جمعآوری اطلاعات صورت میگیرد، محقق همزمان با جمعآوری دادهها کار تجزیه و تحلیل را انجام میدهد. (میکات و مورهاس2، 1994، ص ،63، به نقل از نوذری، (1391 تحلیل محتوای این پژوهش جهت-دار و به شیوه توصیفی- تفسیری است. برای جمعآوری اطلاعات، از مصاحبه نیمه سازمان یافته با کارشناسان پیرامون راهکارهای همافزایی خانه و مدرسه جهت ارتقا تربیت دینی کودکان بهره گرفته شد. پس از ارزیابی مصاحبهها و استخراج مقولهها، با انجام مقایسه مستمر بین دادهها، مقولاتی که با یکدیگر همپوشانی داشتهاند، یکی شده و ذیل یک عنوان کلیتر ارائه شدهاند.
Non Emergent Designe1
Pamela Maykaut& Richard Morehouse 2
4
با استناد به دیدگاه پتن)(1990)1می کات و مورهاس، (1994 پژوهشگر در نوع تحقیقات کیفی برای انتخاب افراد مورد مطالعه به شیوهی هدفمند2 عمل مینماید؛ بهگونهای که بهترین و بیشترین اطلاعات را در قلمرو موضوع پژوهش به پژوهشگر میدهد؛ بنابراین در مطالعه حاضر شرکت کنندگان در پژوهش به شیوه هدفمند و با در نظر گرفتن اصل اشباعشدگی3 انتخاب میشوند؛ یعنی نمونهها انتخابی است و گزینههایی که ما را بیشتر به پاسخ مطلوب نزدیک میکند، انتخاب میشوند؛ بنابراین تعدادی از کارشناسان به عنوان نمونهی هدفمند انتخاب شدند و نظرات آنها پیرامون راهکارهای همافزایی فعالیتهای خانواده و مدرسه برای ارتقاء تربیت دینی کودکان دبستانی، از طریق مصاحبهای عمیق و بهصورت نیمه سازمانیافته، به دست آمد.
حجم نمونه در این تحقیق بیست و پنج نفر است. نظرات مصاحبهشوندگان به روش مقایسه مستمر دادهها حاصل شده است. رویکرد این پژوهش شیوه تحلیل، توصیفی- تفسیری است.
محقق ابتدا متن مصاحبههای موجود را تحلیل محتوا کرده و با استخراج مقولهها و نشانگرهای موجود در متن، برای رسیدن پاسخ مطلوب به پرسش اصلی تحقیق تلاش میکند تا از طریق توصیف نظرات مصاحبهشوندگان دربارهی راهکارهای همکاری فعالیتهای خانواده و مدرسه برای ارتقاء تربیت دینی کودکان دبستانی، به نتیجه مطلوب دست یابد. واحد تحلیل در این تحقیق جمله و پاراگراف میباشد.
سؤال پژوهش عبارت است از:
عوامل و فرصتهای موجود در رابطه خانه و مدرسه که میتواند موجب ارتقاء تربیت دینی دانش آموزان دوره ابتدایی شود از دیدگاه کارشناسان تربیت دینی کدام است؟
یافتههای پژوهش
در این پژوهش پس از ارزیابی مصاحبهها، مقولهها استخراج شده و با انجام مقایسهی مستمر دادهها مقولاتی که با یکدیگر همپوشانی داشتند، ذیل یک عنوان قرار داده شد و مقولههای کلیتر به عنوان یافتههای حاصل از این پژوهش در جدولها آورده شد.
در نتیجه تحلیل مصاحبهها پاسخهای به این سؤال به هفت بخش اساسی به قرار ذیل طبقهبندی شدند: اصول ارتباط خانه و مدرسه، ارتباط کادر مدرسه با والدین، اعتمادسازی بین خانه و مدرسه، تقسیم وظایف بین مدرسه و خانواده، فوق برنامه و اوقات فراغت، توانمندسازی کادر مدرسه، توانمندسازی خانوادهها و توانمندسازی انجمن اولیا و مربیان.
1. Michael Quinn Patton 2. Purposive sampling
3. Saturation Point
5
-1 عوامل و فرصتهای موجود در رابطه خانه و مدرسه
در ادامه به مؤلفه های اصول ارتباط خانه و مدرسه از دیدگاه کارشناسان میپردازیم:
-1-1 اصول ارتباط خانه و مدرسه برای ارتقاء تربیت دینی کودکان ابتدایی از نظر کارشناسان تربیت دینی
اعتقاد به ارتباط و مشارکت داشتن دغدغه تربیت دینی استمرار ارتباط مدرسه و خانواده اعتماد متقابل مدرسه و خانواده رعایت کرامت انسانی
ارتباط به صورتیباشد که واقعاً مدرسه خانه دوم کودک شناخته شود انسجام درونی ارزشیابی ارتباط چهره به چهره
خوب شنیدن و خوب سخن گفتن ناسازگاری و انتقادگری تواضع و فروتنی
برقرار کردن روابط غیررسمی و صمیمی بر مبنای نقاط مشترک توجه به تبعیت پذیری والدین از مدرسه در دوره ابتدایی مطلع بودن
زمینهیابی در ارتباط
گشادهرویی و حلم و بردباری در رفتار
توصیف و تشریح مؤلفه ها
ارتباط اولیاء با مدرسه باید در حدی باشد که مدرسه واقعاً خانه دوم کودک دانسته شود؛ بنابراین والدین و کادر مدرسه باید اولویت را ایجاد احساس علاقه و تعلق کودک به مدرسه قرار دهند؛ اول محبت و علاقه را در کودک ایجاد کنند؛ که میل و رغبت را به دنبال خود خواهد داشت، بعد به اهداف تربیتی بپردازند. مدرسه
6
و معلمان باید به یکدیگر اعتماد کنند و نگهدارندهی اسرار مردم باشند تا مورد اطمینان و اعتماد قرار بگیرند و خدایناکرده از اسرار خانواده سوءاستفاده نکنند.
والدین و کادر مدرسه باید به طور کامل در قبال تربیت دانش آموزان پاسخگو باشد و دغدغه تربیت دینی آنها را داشته باشند و نسبت به برقراری ارتباط و تأثیر مثبت آن اعتقاد راسخ داشته باشند. این ارتباط باید مستمر باشد زیرا استمرار است که ارتباط را نافذ می سازد. معنای استمرار این نیست که هر روز سری به مدرسه بزنند، بلکه لازم است به طور مرتب در منزل به وضع رفتاری فرزند خود رسیدگی کنند و بر طبق اطلاعات به دست آمده، با مدرسه ارتباط برقرار نمایند.
انسجام درونی هر یک از طرفین اصل نخست ارتباط است یعنی شرط اول برای برقراری میان دو نفر دو گروه یا دو نهاد این است که هر کدام از آنها تکلیف خود را در درونشان مشخص کرده باشند. بهتر است این ارتباط چهره به چهره باشد زیرا در این صورت مسائل و مشکلات به راحتی مطرح میشوند و راهحلهای مناسب نیز ارائه میگردند. هر کدام از کادر مدرسه و والدین در تعامل با یکدیگر باید به رعایت کرامت انسانی و احترام به ارزشها، تواضع و فروتنی و گشادهرویی و حلم و بردباری در رفتار پایبند بوده و انتقادپذیر باشند و در جهت رفع موانع تربیت دینی اقدام کنند.
-1-2برنامه های همافزایی فعالیتهای خانه و مدرسه
ارتباط کادر مدرسه با والدین اعتمادسازی بین خانه و مدرسه تقسیم وظایف بین خانه و مدرسه فوقبرنامه و اوقات فراغت توانمندسازی کادر مدرسه توانمندسازی خانوادهها توانمندسازی انجمن اولیا و مربیان
-1-2-1 اقدامات برای ارتباط کادر مدرسه با والدین
کادر مدرسه برای برقرار کردن هر چه بیشتر ارتباط با والدین باید برنامه هایی را طراحی و اجرا کند تا بدینوسیله بتواند موجب مشارکت و هماهنگی بیشتر خانه و مدرسه شود و به اهداف تعیینشده در زمینه تربیت و پرورش دانش آموزان دست یابد. از عواملی که در دوره ابتدایی در مشارکت والدین با مدرسه بسیار مؤثر هست تبعیت پذیری والدین از مدیر و مربیان مدرسه در این دوره میباشد. در این دوره سنی میان
7
والدین و فرزندانش ان وابستگی بیشتری نسبت به دورههای بعدی وجود دارد و همین عامل میتواند به پیگیر بودن و مشارکت بیشتر آنها با مدرسه منجر شود؛ بنابراین کادر مدرسه میتواند از این فرصت به خوبی استفاده کند و متناسب با این شرایط برنامه ریزی داشته باشد.
ایجاد معاونت امور خانواده یا مسئول پیگیری امور خانوادهها در مدرسه
اختصاص بخشی اختصاص زمانی در برنامه هفتگی جهت ملاقات والدین با
از فعالیت مدیر، آموزگاران
معاون، معلم یا
تدارک جلسات ملاقات با والدین در طول هر ماه
مربی پرورشی
ارتباط تلفنی کادر مدرسه با والدینی که به مدرسه مراجعه
جهت ارتباط با
ندارند
والدین
ارتباط کادر مدرسه با والدین بهصورت دورکاری با حضور در
منازل دانش آموزان
عیادت از دانش آموز مریض توسط کادر مدرسه
استفاده از اولیا انتخاب تعدادی از اولیا که تخصص در امر کودک دارند به
برای همکاری با عنوان مشاورین کادر مدرسه
مدرسه استفاده از ایدههای والدین و کمک آنها به فضاسازی مدرسه
به خصوص در مناسبتهای دینی بهصورت اختیاری
استفاده از والدین به عنوان کمک آموزگار
اجرای طرح خادمین اهلبیت علیهمالسلام از میان والدین در
مناسبتهای مذهبی
کنترل مستمر و امضای روزانهی دفترچه ارتباط مدرسه با خانواده گزارش ماهانه مدرسه به والدین اختصاص فضایی در مدرسه جهت گفتگو و تبادلنظر با والدین
کانال ارتباط مدرسه با والدین در فضای مجازی حضور خانوادهها حضور والدین در کلاس
دعوت از اولیا برای دیدن فعالیتهای مدرسه دعوت از اولیا برای یک روز اداره کلاس یا مدرسه
برپایی نمایشگاه از دستاوردهای دانش آموزان و مربیان و دعوت
از خانوادهها جهت بازدید
توصیف و تشریح برخی اقدامات جهت ارتباط کادر مدرسه با والدین
یکی از اقدامات میتواند ایجاد معاونت امور خانواده در مدارس باشد که کلیه امور مربوط به خانوادهها اعم از هماهنگیها و تماسها و برنامه ریزیها و جلسات را بر عهده داشته باشد یا فردی مسئول پیگیری امور خانوادهها شود. از جمله فعالیتهای این معاونت میتواند انتخاب فردی بهعنوان مربی راهنما برای هر پایه تحصیلی باشد که امور مربوط به ارتباط مدرسه با والدین هر پایه بر عهده این مربی میباشد و از مسائل کودک در مدرسه و خانه مطلع هست و هماهنگی های بین خانه و مدرسه را انجام میدهد.
همچنین کادر مدرسه بخشی از فعالیتشان در مدرسه را به ارتباط با والدین بهصورت تلفنی یا حضوری اختصاص دهند. این ارتباط میتواند بهصورت هفتگی یا ماهیانه با والدین برقرار شود. در مواردی مثل عیادت از دانش آموز مریض، کادر مدرسه میتوانند بهصورت حضوری در منزل دانش آموزان حضور پیدا کنند. آشنایی معلم با اولیا و شناخت فرهنگ و ارزش های آنان به او کمک خواهد کرد تا با روشها و ابتکارات خاص خود اولیا را به مدرسه جذب و از همکاری آنان استفاده کند. به علاوه این آشنایی و صمیمیت باعث خواهد شد که در موارد لزوم و به هنگام بروز مشکلات تربیتی در خانواده، بتواند به راهنمایی اولیا بپردازد.
یکی دیگر از راههای ارتباط با والدین طراحی دفترچه ارتباط میباشد که مربی و والدین از این طریق در زمینه پیشرفت و مشکلات تربیتی دانش آموزان با یکدیگر تعامل داشته باشند. آنچه اهمیت دارد کنترل مستمر و بررسی روزانه این دفترچه و یادداشت نکات لازم نسبت به تربیت و پیشرفت کودک در آن میباشد که موجب همکاری و هماهنگی بیشتر والدین میگردد. همچنین ارائه گزارش ماهیانه به والدین در مورد رفتارهای فرزندشان و پیشرفت او در مدرسه، با توجه به شرایط و امکانات بهصورت حضوری یا تلفنی میتواند صورت پذیرد. مدارس میتوانند با ایجاد کانالی در فضای مجازی راحتتر و سریعتر فعالیتها و برنامه های مدرسه را به اطلاع خانوادهها برسانند تا در صورت لزوم والدین بتوانند با مدرسه مشارکت و همکاری مناسب را داشته باشند.
مدارس با شناسایی تخصص و توانمندیهای والدین میتوانند از آنها در برنامه ریزیها و انجام امور مربوط به تربیت دانش آموزان استفاده کنند. به عنوان مثال میتوان بهصورت داوطلبانه از برخی والدین به عنوان کمک آموزگار استفاده کرد یا والدینی که در امر کودک تخصص دارند به عنوان مشاور در کنار کادر مدرسه
9
هم یاری داشته باشند. همچنین میتوان در فضاسازی مدرسه به خصوص در مناسبتهای مذهبی از ایدهها و کمک والدین استفاده کرد.
در همین راستا مدارس میتوانند برنامه هایی را طراحی کنند که شرایط حضور والدین در مدرسه فراهم شود و اولیا بتوانند از نزدیک با شرایط و برنامه های مدرسه آشنا شوند. به عنوان مثال میتوان از والدین برای اداره یک روز مدرسه یا کلاس یا بازدید از نمایشگاه دستاوردهای دانش آموزان و مربیان دعوت به عمل آورد. همچنین اختصاص فضایی در مدرسه جهت گفتگو و تبادلنظر با والدین از دیگر اقدامات مؤثر بر مشارکت بیشتر والدین میباشد.
-1-2-2 اقدامات برای اعتمادسازی بین خانه و مدرسه
اعتمادسازی بین کادر مدرسه و والدین دانش آموزان باعث میشود که آنها خودشان را جزو مدرسه بدانند و بین خودشان و کادر مدرسه فاصلهای احساس نکنند. این امر منجر به همکاری و هماهنگی بیشتر خانه و مدرسه در زمینههای تربیتی و رفتاری دانش آموزان میشود.
ایجاد فرصتهایی برای والدین بهمنظور آشنایی با مشکلات و مسائل مدرسه نظرسنجی از خانوادهها در مورد برنامه های مدرسه ایجاد نگرش مثبت در اولیا نسبت به کادر مدرسه با بیان احساسات مثبت و سازنده
æ دلسوزی کادر مدرسه نسبت به تربیت و سرنوشت دانش آموزان
احترام به فهم خانوادهها قدردانی از فعالیتها و همکاریهای اولیا دانش آموزان در مدرسه
جلسات هماندیشی تربیتی با والدین جلسه نقد کار معلم یا کادر مدرسه توسط والدین
تهیه تقویم سالانه
توصیف و تشریح برخی اقدامات جهت اعتمادسازی بین خانه و مدرسه
مدارس میتوانند فرصتهایی را برای آشنا شدن والدین از نزدیک با مشکلات و مسائل مدرسه طراحی کنند
æ بدینوسیله زمینه نزدیکی و تعامل آنها را با مدرسه فراهم نمایند که در بخش ارتباط کادر مدرسه با والدین به برخی از فرصتها اشاره شد.
مدرسه حق نظارت و مشارکت برای اولیا قائل باشد و به آنها بها بدهد. پیشنهادهای مثبت والدین را تشویق
æ تقویت کند و آنها را در امور مدرسه به کار بندد. مدیران مدارس با همفکری معلمان هر کلاس، در پایـان هر فصل، طی ارسال پرسشنامهای، نظریات والدین را در خصوص عملکرد تربیتی و پرورشی معلمان، مدیر
11
و سایر برنامه های انجام شده در مدرسه جویا شوند و البته بازخورد لازم را نیز در برابر پاسخهای رسیده ارائه دهند. همچنین برآیند نظر خانوادهها را در برنامه هایش مدنظر قرار دهد و حالت توازن و اعتدال را حفظ کند. در همین راستا مدارس جلسات هماندیشی تربیتی را برای تعامل و گفتگو با پدران و مادران بهصورت جداگانه با کادر مدرسه طراحی و برگزار کنند.
برای افزایش اعتماد والدین، مدارس میتوانند جلسات نقدی را با حضور والدین و اعضای کادر مدرسه برگزار کنند. والدین در این جلسات به طور صریح میتوانند انتقاداتشان را مطرح کنند و کادر مدرسه هم در مقام پاسخگویی به بیان و ارائه نظرات خودشان بپردازند. در زمینه شرکت معلمان در این جلسات لازم است که مدیر مدرسه با حمایت از معلمان خود در جایی که احساس میکند دانسته یا ندانسته آنان مورد سرزنش و انتقاد قرار میگیرند مانع از این شود که معلم از حضور در این جلسات بپرهیزد. گرداننده چنین جلساتی باید فردی مسلط و آگاه باشد و با جهت دادن به مباحث از حمله به شخصیت افراد جلوگیری و کوشش کند جلسه در محیطی پر تفاهم و با رعایت احترام همه شرکتکنندگان ادامه یابد.
در همین راستا مدارس میتوانند با تهیه یک تقویم سالانه که فعالیتها و برنامه های مدرسه در آن یادداشت شده است گام مؤثری در جلب اعتماد والدین بردارند. هماهنگی عملکرد مدرسه با شعارها و برنامه هایی که معمولاً در ابتدای سال تحصیلی زده میشود و پایداری در آنها تا پایان سال تحصیلی از دیگر موارد تأثیرگذار است. همچنین کادر مدرسه با بیان احساسات مثبت و سازنده در حضور والدین دلسوزیشان را نسبت به تربیت و سرنوشت دانش آموزان ابراز کنند و در عمل هم تلاششان را در این زمینه انجام دهند و خود را ملزم
بدانند که از اولیا فعال و همکاریهای آنها تشکر و قدردانی نمایند و آنها را مورد تشویق قرار دهند.
-1-2-3 اقدامات برای تقسیم وظایف بین خانه و مدرسه
مدرسه در برنامه های تربیتی که دارد باید متناسب با آنها، تکالیفی تعریفشده و مشخص برای خانوادهها جهت تقویت اهداف و برنامه های دینی در مدرسه طراحی کند تا با همکاری والدین بتواند در پیشبرد اهداف مدرسه موفقتر عمل کند.
ارائه تکالیف تربیتی آماده در پایان هر روز برای خانوادهها اجرای برگههای رفتاری تربیتی تهیه شده توسط مدرسه در خانه
یادداشت نکاتی در زمینه تربیت و رفتار کودک توسط خانواده یا مدرسه در
دفترچه ارتباط
آماده کردن دانش آموزان توسط والدین برای اجرای برنامه ها و فعالیتهای دینی و
مذهبی مدرسه
11
تکالیف تعریفشده و مشخص برای خانوادهها جهت تقویت اهداف و برنامه های
دینی در مدرسه
توصیف و تشریح برخی اقدامات جهت تقسیم وظایف بین خانه و مدرسه
مدارس میتوانند تکالیف تعریفشده و مشخص برای خانوادهها جهت تقویت اهداف و برنامه های دینی در مدرسه طراحی کنند. مربی هر پایهای میتواند از طریق کانال ارتباطی در فضای مجازی یا دفترچه ارتباط برای هر شب یک تکلیف تربیتی مختصر متناسب با دانش آموزان همان پایه طراحی کند و در اختیار والدین قرار دهد تا آن را اجرا کنند. به طور مثال ارائه داستانی کوتاه یا قرائت و ترجمه آیهای از قرآن برای کودک از نمونه تکالیف پیشنهادی میباشد.
در همین راستا مدرسه برای هر دانش آموز متناسب با توان و علاقه و استعداد کودک در زمینههای رفتاری و تربیتی وظیفهای به او محول کند و از والدین بخواهد که فرزندشان را برای اجرای آن برنامه در مدرسه کمک و آماده کنند. به عنوان مثال اجرای برنامه صبحگاهی مدرسه (قرآن و مداحی و دکلمه و حدیث و ...)، برنامه نماز و مواردی از این قبیل. همچنین با راهنمایی کادر مدرسه والدین میتوانند موقعیتهایی را در خانه طراحی کنند که مربوط به محتوا و مفاهیم دینی کتب درسی یا فعالیتهای تربیتی مدرسه باشد. به طور مثال زنگ نماز هنگام اذان در مدرسه، تقویتش با نماز اول وقت والدین در خانه میباشد.
همچنین اجرای طرح فرمهای تربیتی به نحو صحیح و با پیگیری مستمر از طرف خانه و مدرسه، میتواند در ایجاد عادتهای مطلوب و پسندیده در شخصیت نونهالان مؤثر باشد. غرض از اجرای این برگهها ایجاد روحیهی محاسبه و مراقبه و نظم و انضباط در زندگی دانش آموزان و مدیریت زمان است. دانش آموز باید یاد بگیرد که چه موقع درس بخواند، چه موقع بازی کند، چه موقع بخوابد و چه موقع برنامه های مفید تلویزیون را تماشا کند، چگونه با دیگران رفتار کرده، با احترام برخورد نماید، در انجام وظائف و تکالیف شخصیاش مرتب و مسئول باشد. همه اینهاست که موفقیت او را در زندگی آینده تضمین میکند. البته والدین و مربیان سعی نمایند به طور غیرمستقیم بر انجام کارهای دانش آموزان نظارت داشته باشند و هرگز با زور، فشار، ارعاب و تهدید، دانش آموزان را مجبور به انجام کاری نکنند و در مواردی که از آن ها انتظار دارند تا رفتاری انجام دهند، پیش از هر چیز خود برای آنان نمونهای عملی باشند و با احترام متقابل و تمجید و تأکید بر نقاط قوت و مثبت رفتار دانش آموز زمینه انجام کارها را برای او فراهم نمایند.
-1-2-4 اقدامات برای فوقبرنامه و اوقات فراغت
