بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، در پرتو رویکردهای سیستمی، راهبردی، مشارکتی، تکثرگرا و شبکهای از ترویج کشاورزی انتظار میرود تا در نقش هدایتگر، تسهیلگر و هماهنگساز مجموعه کنشگران و کارگزاران عرصه توسعه پایدار کشاورزی ایفای نقش نماید. برای این منظور نیاز است کارگزاران ترویج به دانش، مهارتها و دیدگاههای جدید در حوزه روششناسی، مدیریت و برنامهریزی، و سیاستگذاری مجهز شوند.
در این بین، روشهای متعارف سیاستگذاری از توانایی لازم برای ترسیم راهبردهای توسعه پایدار کشاورزی برخوردار نیستند. با توجه به تطور سیستمی نظام توسعه کشاورزی از جنبه مولفه شاکله و پیوندهای مربوطه از یک سو و محیط متلاطم اقتصادی، اجتماعی، فناوری و نهادی محاط در سطوح ملی و بینالمللی از سوی دیگر برنامهریزی راهبردی آیندهنگر برای ترسیم چشمانداز مشترک کنشگری کارگزاران توسعه کشاورزی ضروری مینماید. طرح و بسط روششناسانه و کاربردی آیندهنگاری به عنوان یک گزیدار موثر در حوزه سیاستگذاری فرصت سودمندی را فراروی کارگزاران امر قرار داده است.
آیندهنگاری روشی برخاسته از پیشبینی است که در طول سالهای مختلف گسترش یافته و با دیگر حوزهها از جمله برنامهریزی استراتژیک و سیاستگذاری پیوند خورده است. گزیدارهای روششناختی متعددی در چارچوب آیندهنگری بسط یافته است که از آن جمله میتوان به آینده پژوهی، پیش بینی و آیندهنگاری یا آیندهاندیشی اشاره نمود. این مقاله با هدف معرفی این روششناسی و تکنیکهای مربوطه و کاربست آن در سیاستگذاری توسعه پایدار بخش کشاورزی و ملزومات آن برای کارگزاران ترویج کشاورزی نگاشته شده است.
- 1 مقدمه
بخش کشاورزی در کشورهای در حال توسعه نقش مهمی را در پیشبرد توسعه ملی ایفا مینماید و سیاستگذاری عقلایی و برنامه ریری راهبردی جهت پیشبرد توسعه پایدار این بخش یکی از دغدغههای اصلی کنشگران نهادی ذیربط به شمار میرود. بخش کشاورزی به دلیل برخورداری از ویژگیهایی نظیر اشتغالزایی قابلملاحظه در کشورهای کمتر توسعه یافته، وابستگی به سنت بدلیل همزادی و همآمیزی طولانیمدت و تاریخی با زندگی بشر، متکی بودن بر بهرهبرداری از زمین به عنوان عامل تولید و ایفای نقش یگانه بخش تولید کننده مواد غذایی غیرقابل جایگزین در کشورهای درحال توسعه، موقعیت یک بخش اقتصادی یا صنعت متفاوت با کشورهای پیشرفته صنعتی را به خود گرفته است و از اینرو، توسعه این بخش نیازمند راهبردهای اقتضایی وابسته به موقعیت است.
- گیلیس و همکاران، . - 1996 پیچیدگی تحولات و متغیرهای انسانی و غیر منتظره بودن عوامل محیطی و اقتصاد جهانی تاثیرگذار بر فعالیتهای کشاورزی از یکسو، و اهمیت راهبردی امنیت غذایی و مقابله با فقر از سوی دیگر، »توسعه کشاورزی« را با چالش های عمیق و گستردهای روبه روکرده است. روند فزاینده جهانیشدن تجارت محصولات کشاورزی و رقابت گسترده در این زمینه، که چارچوب معادلات بازار را دگرگون ساخته است، تمامی اجزای « صنعت کشاورزی« را دستخوش تحولات اساسی و ساختاری مینماید.
تاثیر عوامل زیستمحیطی و تغییرات آب و هوایی نیز که تحولات اساسی را در کشاورزی ایجاد نمودهاند، در آینده نزدیک به طور حتمی بیشترین تأثیر مخرب خود را بر فعالیتهای کشاورزی بجا خواهد گذاشت. با عنایت به پیوند مؤلفههای برشمرده شده، در آینده سیاستگذاران و دست اندرکاران عرصه کشاورزی، به رغم عدم آمادگی، با چالشهای فزاینده و غیرقابل پیشبینی روبهرو خواهند بود - عمادی،. - 1384
علیرغم اهمیت فراوان بخش کشاورزی در اشتغالزایی، تولید درآمد و برآوردهسازی نیازهای جامعه و با سرمایهگذاریهای نسبتاً وسیع که اغلب از طریق کمکهای دولتی به انجام رسیده است، بهرهوری و تولید در بخش کشاورزی با توجه به نرخ فزاینده رشد جمعیت و احتیاجات غذایی حاصله، رشد چشمگیری نداشته است. فقر، گرسنگی، رشد اقتصادی، تولید غذا و تخریب منابع طبیعی بزرگترین چالشهای دنیای امروز به شمار میروند.
بطور کلی، دنیای امروز در ارتباط با بخش کشاورزی با چالشهای سه گانهای روبرو است که عبارتند از پایدارتر کردن، سودآورتر کردن و بهرهورتر نمودن بخش کشاورزی - - ZIJP,1994؛ در این راستا، کشاورزان به عنوان محورهای جریانبخشی فرایندهای پایدار کشاورزی با چالشهای مهمی مواجهه هستند که عمدتاً به ظرفیتسازی برای رقابتپذیری، سودآوری، پایداری و بهرهوری بهینه نظامهای بهرهبرداری و زنجیرههای کشاورزی، از تولید تا بازار و مدیریت مصرف، برمیگردد.
بطور کلی، کشاورزی پایدار بسان یک نظام، دارای چندین مولفه است که پیوسته با یکدیگر در تعامل می باشند. در این راستا کنشگران توسعه کشاورزی بر آن هستند تا از طریق فرآیند تدوین، اجرا، ارزیابی و اصلاح سیاست های مناسب، به رشد همه جانبه و متوازن و نیز پویایی نظام توسعه پایدار کشاورزی کمک نمایند. مرور اندیشهها و آرای صاحبنظران امر حاکی از این است که یک بخش کشاورزی پایدار و رشد یابنده به مثابه سیستمی است که از چند مولفه ذیل تشکیل شده است.
