بخشی از مقاله
چکیده
لزوم رعایت تمهیداتی پیشگیرانه جهت مصون داشتن سرمایه هاي انسانی و ملی کشور از خطرات احتمالی از جمله مواردي است که باید در پدافند غیرعامل مورد توجه قرار گیرد. در این مقاله ضمن بررسی مفهوم و روشهاي آینده پژوهی ، به نقش و ضرورت آن در پدافند غیرعامل و پیش بینی خطرات و بحرانهاي احتمالی و کمک به شناسایی رفتار دشمن ، جهت آمادگی و ارائه تاکتیکهاي دفاعی متناسب خواهیم پرداخت.
مقدمه
امام علی - ع - : "آنکه به استقبال آینده می رود بیناترین است. " امام خمینی - ره - : "در هر شرایطی باید بنیه دفاعی کشوردر بهترین وضعیت باشد، مردم در طول سال هاي جنگ و مبارزه ابعاد کینه وقساوت و عداوت دشمنان خدا و خود رالمس کرده اند، باید خطر تهاجم جهانخواران در شیوه ها و شکل هاي مختلف راجدي تر بدانند." مقام معظم رهبري: "دفاع جزئی از هویت یک ملت زنده است،هر ملتی که نتواند از خود دفاع بکند زنده نیست، هر ملتی هم که به فکر دفاع از خودنباشد و خود را آماده نکند، در واقع زنده نیست، هر ملتی هم که اهمیت دفاع رادرك نکند به یک معنا زنده نیست."
آمادگی براي مقابله با خطرات و بحرانهاي محتمل ، ایمنی و امنیت همواره از دغدغه هاي اصلی انسان محسوب می شده است. لذا آدمی همواره به دنبال یافتن شیوه هایی براي کاهش اثرات عوامل تهدیدکننده ي ایمنی و امنیت خود بوده است.از مهمترین فاکتورهاي برنامه ریزي براي مواجه با خطرات پیش بینی زمان و کیفیت وقوع خطرات بر اساس تجارب قبلی و روند سازي بحرانهاي گذشته می باشد.
به طور کلی می توان گفت موضوع پدافند غیرعامل قدمتی به اندازه ي تاریخ زندگی بشر دارد.انسان هاي اولیه براي در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان خود و همچنین براي کاستن از نگرانی ها به غارها،بالاي درختان و دیگر مأمن هاي طبیعی پناه می بردند. با شکل گیري تمدن هاي اولیه در جهان که با وقوع جنگ همراه بود،انسان ها اصول اولیه ي پدافند غیرعامل را به صورت جوشن و سپر براي حفاظت انفرادي و برج،بارو، قلاع محکم و مرتفع براي تأمین امنیت گروهی به صورت گسترده اي رواج دادند.
وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه هاي مستحکم براي پیشگیري از حملات غافلگیرانه ي دشمن در تمام نقاط جهان امري رایج بود. - موحدي نیا،1386، ص - 1 کشور ایران قبل از انقلاب اسلامی همواره بواسطه موقعیت استراتژیک جغرافیایی و سرمایه هاي طبیعی فراوان درگیر جنگها و تجاوزهاي فراوان بوده و استعمارگران به بهانه هاي مختلف نا امنی و تضعیف توان دفاعی را به مردم این سرزمین تحمیل نموده اند.از مهمترین اهداف و نتایج انقلاب اسلامی ایران کوتاه نمودن دست استعمارگران از سرمایه هاي مادي و معنوي ایران اسلامی بوده که منتج به تهدیدات و توطئه هاي فراوان نظامی و غیرنظامی بر علیه کشور گردیده است.
با بررسی رویدادها و اتفاقات سالیان بعد از پیروزي انقلاب ، هوشیاري و بالا بردن آمادگی دفاعی در همه زمینه ها امري بسیار ضروري و اجتناب ناپذیر است و از ارکان این آمادگی توانایی پیش بینی تحرکات دشمن و انتخاب تاکتیک مناسب برخورد با این تهدیدات می باشد. لذا در ادامه به تبیین آینده پژوهی و روشهاي آن و نقش پیش بینی آینده در انتخاب تاکتیکهاي مناسب پدافند غیرعامل جهت مقابله با تهدیدات دشمنان و بحرانهاي طبیعی خواهیم پرداخت.
تعریف آینده پژوهی
آینده پژوهی، فرآیند تلاش سیستماتیک براي نگاه به آینده بلند مدت علم، تکنولوژي، محیط زیست، اقتصاد واجتماع میباشد که با هدف شناسایی تکنولوژیهاي عام نوظهور و تقویت حوزه هاي تحقیقات استراتژیکی است که احتمال بیشترین منافع اقتصادي و اجتماعی را به همراه دارند. - Martin ,2000 - در حقیقت میتوان گفت آینده پژوهی، فرآیندي سیستماتیک، مشارکتی و گردآورنده ادراکات آینده است که چشم اندازي میان مدت تا بلند مدت را با هدف اتخاذ تصمیمهاي روزآمد و بسیج اقدامات مشترك بنا می سازد.
- Gaveagan ,2001 - لوك معتقد است آینده پژوهی ابزاري سیستماتیک براي ارزیابی آن دسته از توسعه هاي علمی و تکنولوژیکی است که میتوانند تأثیرات بسیار شدیدي بر رقابت صنعتی، خلق ثروت و کیفیت زندگی داشته باشند. - - Georghiou Luke ,1996 آینده پژوهی Futuring - - شاخه اي از علم و فناوري است که با کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیاي مطلوب فردا سروکار دارد:
• علم است؛ چون مبانی معرفتی و نظري دقیق و متدولوژي علمی دارد و در دانشگاههاي پیشرفته ي دنیا به عنوان یک رشته ي تحصیلی، آموزش داده میشود.
• فناوري است؛ چون بر پایه ي یک مجموعه از تکنیکهاي علمی استوار است و می تواند در حل و فصل مسایل پیچیده ي جامعه، و همچنین در ”ساختن آینده“ به کار آید. آینده پژوهی در زمره ي ”فناوریهاي نرم“ قرار می گیرد. آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاشهایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده هاي بالقوه و برنامه ریزي براي آنها می پردازد. آینده پژوهی منعکس میکند که چگونه از دل تغییرات - یا تغییر نکردن - "امروز"، واقعیت "فردا" تولد می یابد.
تاریخچه ي آیندهپژوهی
اشتیاق بشر براي دانستن درباره آینده از عهد باستان وجود داشتهاست. پیشگویان و کاهنها نمونههایی از کسانی هستند که در گذشته تلاش داشتند به نحوي به این اشتیاق در نزد خاص و عام پاسخ دهند. نخستین نشانه هاي جدي تر توجه بشر به آینده در عصر روشنگري دیده میشود، دورانی که بشر باور داشت که علوم براي هر چیزي راه حلی خواهند یافت. قوانین نیوتن در مورد حرکت، درك و تحلیل بسیاري ازپدیدهها را ممکن ساخته بود. در اثر رشد شتابان علوم در این دوره، اندیشمندان عصر روشنگريواقعاً به این نتیجه رسیده بودند که تنها زمان میخواهد تا همه قوانین و قواعد جامعه و محیط پیرامون بشر معلوم و آشکار شود.
در همین دوران، بر خلاف گذشته که بیشتر اندیشمندان، افقهايکاملاً روشنی از آینده - آرمانشهر - ، تصویر میکردند، تجسمهاي تیره تري از آینده نیز موجودیت یافت. آثار اندیشمندانی چون اچ جی ول H.G.Wells، جورج اورول George Orwell و آلدوس هاکسلی Aldous Huxley از جمله چنین اندیشههایی محسوب میشود و با چنین نمونههاییاست که کلاً آینده پژوهی راه خود را به ادبیات باز میکند. کامیابی خیره کننده رمانهاي ژول ورن Jules Verne و پا گرفتن سبک علمی تخیلی در ادبیات، در ادامه همین راه رخ میدهد.
برگزاري نمایشگاهی در سال 1893 که در آن اختراعات و نوآوریهاي شگفتانگیزي نظیر تلفن، لامپ برق و کینتوسکوپ - اولین دوربین فیلمبرداري - معرفی شد، باعث هیجان عمومی گردید. در همان روزها یک نشریه مطرح، فراخوانی از 74 شخصیت برجسته آن روزگاراعلام میکندواز آنان میخواهد که در مورد سده ي پیش رو پیش بینیهایی بعمل آورند. بعدها معلوم شد که پیش بینیهاي آنان تا حد زیادي خوش بینانه بوده و در ضمن، تقرباًی هیچیک از رخدادهاي مهم قرن بیستم نظیر اختراع خودرو، رادیو و تلویزیون، بروز دو جنگ جهانی، کشف انرژي اتمی، پرواز به فضا و البته ظهور رایانه در فهرست آینده نگاري آنان یافت نمیشد.
نحستین فعالیت آینده پژوهی در قالب یک بررسی علمی در سالهاي 1930 تا 1933 توسط گروهی از پژوهشگران و با سرپرستی ویلیام اف آگبرن William F.Ogburn در زمینه جامعهشناسی که علم نوپایی شناخته میشد، در آمریکا انجام گردید. این گروه براي نخستین بار روش شناسی علمی همچون برون یابی Extrapolation وبررسیهاي علمی را در مورد روندهاي اجتماعی روز آمریکا به انجام رسانده و ضمن انتشار اولین کاتالوگ روندها در آن کشور، موفق به آینده بینیهاي مهمی از جمله افزایش نرخ مهاجرت و ازدیاد طلاق شد.
همچنین بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم، و به دنبال تجزیه و تحلیل فناوریهاي مورد استفاده در آلمان و ژاپن، شیوههاي نوینی براي آینده پژوهی ابداع شد و در نتیجه آن دستاوردهاي مهم فناوري در دهههاي 1950 و 1960 شامل رادار، موشکهاي بالیستیک قاره پیما و حمل و نقل هوایی از قبل پیش بینی شد. در دوران جنگ سرد و مسابقه جنگافزارهاي هستهاي، دغدغه مهم دست اندرکاران نظامی، پیش بینی زنجیره رخدادهایی بود که پس از یک رویارویی احتمالی هستهاي میتوانست اتفاق بیفتد. از همین رو، نخستین بازیهاي جنگی War Games پدید آمد.
اینها شبیه سازیهایی از یک رویارویی هستهاي بودند که احتمالات مختلف را بررسی و موشکافی میکردند. شکل کاملتر این مدلها، موجب بوجود آمدن سناریو شدند که امروزه یکی از مهمترین ابزارهاي آینده پژوهی محسوب میشود. با کمک این سناریوها، زنجیره رویدادهاي متصور در یک زمان بسیار کوتاه پس از آغاز یک جنگ هستهاي، قابل پندارش ومدلسازي بوده و در نتیجه میتوان واکنشها و چگونگی بدست آوردن آمادگیهاي لازم براي روبرو شدن با چنین جنگی را تدوین نمود. این همانند همان نقشی است که سناریو بهعنوان یک ابزار در آینده پژوهی فعلی بازي میکند.
