بخشی از مقاله
طبقه بندي هيدروديناميکي خور هنديجان
چکيده :
خور هنديجان در سواحل شرقي استان خوزستان و منطبق بر کانال اصلي رودخانه زهره مي باشد. اين خور از نظر فيزيوگرافي از نوع خور پيشاني دلتا (Delta Front Estuary) به شمار مي رود. حداکثر دامنه جزرومد در اين منطقه ٢.٧ متر است واز اين جهت در رده خورهاي مزوتايدال قرار مي گيرد. از طرفي رودخانه زهره با دبي حداکثر و حداقل ١٦٩ تا ١٢ مترمکعب در ثانيه از اين خور به دريا زهکش مي شود. لذا شرايط هيدروديناميکي متفاوتي در فصول مختلف سال و در طي برقراري کشند ماکزيمم و مي يمم حاکم مي گردد. دراين تحقيق جهت بررسي شرايط يدروديناميکي و فيزيکو شيميايي خور هنديجان از روشهاي اندازه گيري دريايي و مطالعات کتابخانه اي استفاده شده است .
ميزان شوري جريانهاي رودخانه اي و جزرومدي به ترتيب ١.٩ و ٤٠ درصد است . خور هنديجان از لحاظ ميزان شوري از بالادست بطرف خروجي شرايط خورهاي خوب مخلوط شده (Well Mixing)، تا اندازه اي اختلاط يافته و بالاخره لايه لايه (Stratified) برقرار است . بدين ترتيب شاخص و انرژي اختلاط آب از بالادست بطرف خروجي از مقادير ١ به ٠.٠٥ کاهش يافته است . نتايج اين تحقيق مي تواند به عنوان يک راهنما براي کاربريهاي شيلاتي ، کشاورزي از منابع آب و بررسي خودپالايي بخش جزرومدي رودخانه زهره و خور هنديجان مورد استفاده قرار گيرد.
واژه هاي کليدي : خور هنديجان ، مزوتايدال ، هيدرودينا يک جريانها، شاخص اختلاط ، شوري
مقدمه :
دلتا و خور هنديجان همچون ديگر محيطهاي رسوبي ساحلي ، عمدتاً توسط خصوصيات هيدرودينام کي و هيدرولوژ کي و بالاخره رسوبي قابل شناسايي و تمايز است . هيدرودينا يک جريانها و امواج تعيين کننده شرايط رسوبگذاري و مرفولوژي دلتاي هنديجان بوده اند. لذا ضرورت ايجاب مي کرد که به منظور امکان سنجي کاربريهاي مختلف در آن ، اين خصوصيات به روش اندازه گ ري دريايي بطور مستقيم سنجيده شوند. اين تحقيق علاوه بر اهداف ياد شده به منظور تعيين و شناخت شرايط اختلاط آب رودخانه اي و جزرومدي انجام شده است . شناخت شرايط اختلاط آب در اين خور به دليل کاربريهاي کشاورزي ، شيلاتي و نظامي بسيار مهم مي باشد. در اين تحقيق خور هنديجان
۱- از نظردامنه جزرومد (١٩٦٤ ,Davies)،
۲- از نظر توپوگرافي (١٩٨٠ ,Fairbridge)
۳- و ميزان اختلاط آب (١٩٦٣ ,Cameron& Pritchard) رده بندي شده است .
مواد و روشها:
هدف مهم اين تحقيق بررسي وضعيت هيدروديناميک جريانهاي حاکم بر دلتاي هنديجان ، بويژه شرايط اختلاط جريان رودخانه اي و جزرومدي بوده است . بدين منظور با استفاده از روشهاي الف ) ثبت ايستگاهي پروفيل عمودي جريان (Eulerian Method) و ب ) ثبت پيوسته و تعقيب جريان (Lagrangian Method) ، اين مهم به انجام رسيد. به ترتيب روشهاي رديابي شناور Float) (Trackingو برداشت پروفيلهاي عمودي سرعت و جهت جريانها بوسيله جريان سنج اقيانوسي (Oceanographer Current Meter)، از گزينه هاي ب و الف براي تحقق اهداف مورد نظر، استفاده شده است (شکل ۱). در ايستگاه هاي منتخب روش اولرين پروفيل عمودي سرعت و جهت جريانهاي جزري در سه عمق سطحي (h٠٢) مياني (h٠٦)، عمقي (h٠٨) اندازه گيري شده است . از طرفي به منظور برآورد حداکثر ميزان تاثير جريانهاي جزرومدي ، اين اندازه گيريها منطبق بر شروع دوره هاي جزر و مد و زمان کشند ماکزيمم (Spring Tide) بعمل آمده است (غريب رضا، ۱۳۸۳).
شکل ۱ : ٢٥ ايستگاه اندازه گيري مشخصات فيزيکو شيميايي جريانهاي جزرومدي دلتاي هنديجان
نتايج و بحث :
الگوي سرعت و جهت جريانهاي جزري :
در روش اولرين به ترتيب ۳ ايستگاه (J٣-J١) درمحيط در ايي دلتاي هنديجان و٩ ايستگاه (J١٣-J٤) نيز در طول مسير رودخانه زهره انتخاب شده اند (شکل ۱). همانگونه که انتظار مي رفت سرعتهاي سطحي نسبت به ترازهاي مياني و عمقي يشتر مي باشند. حداکثر سرعت جريانهاي جزري متعلق به جريانهاي سطحي و در وسط رودخانه برابر٠.٦٣ (m.s) در قسمت خروجي خور هنديجان ، جائيکه اين جريانها به سمت دريا واگرا شده اند، بدست آمده است . کلاٌ سرعت جريانهاي جزري در مسير رودخانه زهره و يا خور هنديجان بين ٠.٤ تا ٠.٦ (m.s) در تغيير است . جهت جريانها نيز بطرف پايين دست و بر اساس مرفولوژي رودخانه مي باشد. در انتهاي جزر، سرعت جريانهاي سطحي جزري به ۰.۱ (m.s) رسيده و جريانهاي مياني و عمقي متوقف شده و به مرور تغيير جهت مي دهند.
در روش لاگرانژين يا رديابي شناور نيز بمنظور بررسي پيوسته جهت و سرعت جريانهاي خروجي از رودخانه وتعقيب آنها در دريا ٤ شناور سطحي و عمقي رها شده اند. شناورها در مسير کانال اصلي تخليه جريانهاي جزري و رودخانه اي رها شده و خط سير حرکت آنها حدود ٦ يلومتر رديابي شدند. جريانهاي عمقي با سرعت ٠.٧٢ (m.s) در جهت ٣٠٨ درجه (NW) و جريانهاي سطحي جزري با سرعت ۰.۲۷ (m.s) در جهت N٣٢٥ از منطقه دلتاي هنديجان دور مي شوند.
اين جريانها پس از ترک دلتاي هنديجان در مسير جريانهاي جزري پر حجم خور موسي قرار گرفته و بطرف جنوب شرق تغيير مسير مي دهند. جريانهاي سطحي جزري تا اندازه زيادي همسو با جريانهاي رودخانهاي انحراف بيشتري بطرف شمال دارند(غريب رضا، ۱۳۸۳).
الگوي سرعت و جهت جريانهاي مدي :
در روش اولرين به ترتيب ۸ ايستگاه (M٨-M١) درمحيط در ايي دلتاي هنديجان و٤ ايستگاه (M١٢-M٩) نيز در طول مسير رودخانه زهره انتخاب شده اند (شکل ۱). نتايج نشان مي دهند که جريانهاي مدي در محيط در ايي دلتاي هنديجان با حداکثر سرعتهاي ۰.۳ تا ۰.۴۲ (m.s)
بطرف دهانه خور هنديجان يا مصب رودخانه زهره يورش مي برند. سرعت اين جريانهاي با ورود به محيط رودخانه زهره و همگرايي جريان و کم شدن مساحت مقطع افزايش يافته و به ۰.۸ (m.s) رسيده است . سرعت متوسط اين جريانها حدود ۰.۶۵ (m.s) بدست آمده است . در روش رديابي شناور نيز ٧ شناور سطحي و عمقي رها شده اند. نتايج رديابي شناورها نشان مي دهد که جريانهاي عمقي مدي خليج فارس در جهت N٣٨ و جريانهاي سطحي آن در جهت N٤٥ به ترتيب به سرعتهاي متوسط ۰.۳۴ و ۰.۳۲ (m.s) به سمت خشکي و کرانه هاي آن در حرکت هستند. اين جريانها در تماس با مرفولوژي بستر با تغيير جهت ، امتداد شرقي - غربي يافته و از سرعت بخشهاي عمقي کاسته و بر سرعت بخشهاي سطحي افزوده مي شود. همچنين نتايج نشان داده است که جريانهاي مدي با فاصله حدود ۵ يلومتري از مصب رودخانه زهره ، تحت تإثير مرفولوژي بستر دلتاي هنديجان قرار داشته و باعث تغيير جهت و رهنمون شدن آنها بدرون خور هنديجان ميشود.
جريانهاي عمقي و سطحي مدي به ترتيب در جهتهاي N٥٨ و N٦٥ بدرون کانالهاي دسترسي خور هدايت شده اند(غريب رضا، ۱۳۸۳).
اختلاط جريانهاي جزرومدي و رودخانه اي :
در طي اندازه گيريهاي مشخصه هاي فيزيکو شي يايي جريانهاي جزري ، پديده اختلاط آب جريانهاي جزري با آب رودخانه مورد بررسي قرار گرفته است . ميزان اختلاط آب يکي از ملاک هاي طبقه بندي خور ها به شمار مي رود. خورها بر اساس توزيع يزان شوري در پروفيل عمودي جريان ، به سه رده خورهاي خوب مخلوط شده (Well Mixing)، تا اندازه اي مخلوط شده و لايه لايه اي يا گوه نمکي (Salt Wedge) تقسيم بندي مي شوند (١٩٩٧ ,Keith). مهمترين عوامل کنترل کننده رده هيدرودينام کي
