بخشی از مقاله
بررسی منابع رسوب خور ریگ
چکیده
خور بندر ریگ در فاصله حدود 120 کیلومتري شمال غربی بوشهر واقع شده است. این خور از شمال به رودخانه شور متصل بوده و مشخصاً از انواع خورهاي ساخته شده در پناه سد هاي رسوبی (Bar built Estuary) میباشد. در حال حاضر خورریگ به عنوان یک پایانه رسوبی، محل نهشته شدن رسوباتی از منابع مختلف و جایگاه تبادل رسوبات دریایی و خشکی است. مشکل رسوبگذاري در خور ریگ مربوط به رسوبگذاري رسوبات ریزدانه در مرداب خور و نهشته شدن رسوبات ماسهاي در بخش دریایی و مصب آن است. در این تحقیق براساس خصوصیات ترکیبی رسوبات، موفولوژي دانهها، نوع و توزیع کانیهاي سنگین نقش مناطق برخاستگاه در تأمین رسوبات ماسهاي و درشت دانهتر بخشهاي مختلف خورریگ تعیین گردد. بدین منظور از 20 نمونه از رسوبات سخت نشده و 3 نمونه از واحدهاي سنگی غالب بالادست حوزه خورریگ مقطع نازك میکروسکپی تهیه شده است. از نتایج بررسی کانیهاي فرعی به ویژه کانیهاي سنگین در جهت ارتباط هرچه بیشتر برخاستگاههاي رسوب با رسوبات مقصد استفاده شده است. نتایج نشان داد که متوسط 71
درصد ترکیب رسوبات مناطق برخاستگاه و 80 درصد ترکیب رسوبات بخشهاي دریایی و رودخانهاي و مصب خورریگ ترکیبی آهکی دارند.
بدین ترتیب نام ترکیب رسوب در تمام نمونههاي مورد مطالعه کالک لیتایتجًلهض است. سازند بختیاري با 96 درصد فراوانی خرده سنگی به ویژه آهکی یکی از منابع مهم ترکیب رسوبات بخشهاي یاد شده خورریگ به شمار میرود. از طرفی رسوبات مناطق برخاستگاه ساحلی و بخش دریایی خورریگ بین 90 تا 10 درصد مورفولوژي الیتی دارند.
مطالعه مقاطع نازك رسوبات نشان داد که حداکثر تا 10 درصد از رسوبات بخش دریایی خور، 30 درصد از بخش میان جزر و مدي مصب خور، و تا 20 درصد از دلتاي رود شور داراي برخاستگاه دریایی هستند و عمدتاً تأثیر آنها به مصب خور معطوف شده است.
واژگان کلیدي: خورریگ، منابع رسوب، خصوصیات رسوب
مقدمه
در بررسی منابع رسوب، بررسی تشابه ترکیبی رسوبات مناطق برخاستگاه و رسوبات محیطهاي رسوبگذاري و ردیابی برخی کانی هاي شاخص در سنگ هاي مادر و رسوبات حاصل از فرسایش آنها با رسوباتی که در محیطهاي رسوبگذاري مشاهده شده اند از روش هاي دقیق و قابل استناد به شمار می رود. در این تحقیق نیز با فرض این که ترکیب رسوبات خور ریگ با ترکیب رسوبات مناطق برخاستگاه داراي تشابه ترکیبی هستند، می توان بین آنها ارتباط منطقی ایجاد نمود و به محتمل ترین منشأ رسوبات پی برد.
مواد و روشها
در این تحقیق سعی شده است براساس خصوصیات ترکیبی رسوبات، موفولوژي دانهها، نوع و توزیع کانیهاي سنگین، نقش مناطق برخاستگاه در تأمین رسوبات ماسهاي و درشت دانهتر بخشهاي مختلف خورریگ تعیین گردد. بدین منظور از20 نمونه از رسوبات سخت نشده و 3 نمونه از واحدهاي سنگی غالب بالادست حوزه خورریگ(شکل(1، مقطع نازك میکروسکپی تهیه شده است. در مطالعه این مقاطع کلیه اجزاء تشکیل دهنده اعم از کانیهاي اصلی کوارتز، فلدسپات و انواع خردههاي سنگی، کانیهاي فرعی چون گچ، میکا، کلریت، کانیهاي سنگین، خردههاي اسکلتی و کانیهاي تیره نیز بررسی و فراوانی آنها تعیین شد. جهت تعیین ترکیب اصلی رسوبات مورد بررسی از رده بندي (فئپً و 2طهح، (1957 استفاده شده است. در این ردهبندي جهت تعیین ترکیب اصلی رسوب فراوانی کانیهاي فرعی از فراوانی کلی حذف شده است. از نتایج بررسی کانیهاي فرعی به ویژه کانیهاي سنگین در جهت ارتباط هر چه بیشتر برخاستگاههاي رسوب با رسوبات مقصد استفاده شده است.
شکل (1) موقعیت خور ریگ و نقاط نمونهبرداري از رسوبات
بستر قسمتهاي مختلف آن
نتایج و بحث
شرایط حاضر در خورریگ مشخصه و نشاندهنده سـواحل پـسرونـده می باشند. خورها متناسب با نرخ رسوبگذاري و موقعیت تـراز آب دریـا بهتدریج تغییر شکل مییابند. پرشدگی مرداب فرآینـد مـورد انتظـار در سواحل پسرونده محسوب میشود که بیشـتر بـه منـاطق مردابـی و دهانه خورریگ معطوف گشته است. مهمترین عوامل هیـدرودینامیکی جریانهاي جزر و مدي و سپس جریـانهـاي سـیلابی مـیباشـند. در
شرایط سیلابی رودخانه شور، مـرداب بـه صـورت حوضـچه آرامـش و دشت سیلابی آن عمل میکند که این شرایط در حین مد دریا تشـدید میگردد. این روند باعث افزایش قابلیت به دام اندازي رسوبات توسـط خور در مقابل ظرفیت حمل رسوب جریانهاي حاکم بر آن شده است.
قابلیت به دام اندازي یک خور کسري از کل رسوب ورودي اسـت کـه در خور به جاي بماند. این میزان در وهله اول به ظرفیت حجمی مفیـد خور نسبت به میزان و نرخ رسوبگذاري و انرژي موجود بـراي حمـل و نقل رسوبات بستگی دارد. عـدم تعـادل بـین تغذیـه رسـوب و انـرژي محــیط منجــر بــه پدیــدههــاي بــه دام انــدازي یــا گریــز رســوبات میگردد (پئئططکب، (1995 درشرایط کنونی که این عدم تعـادل بیشـتر منجر به دام اندازي رسوبات شده، علاوه بر کـاهش عمـق و ظرفیـت حجمی مفید خور، رسوبات معلق هرچه بیشتر دینامیک گشـتهانـد و در برخی اوقات تمایل به گریز از خور در آنهـا افـزایش مـییابـد. الگـوي حمـل رسـوب و رسـوبگذاري در بخـش دریـایی خورریـگ از محـیط خشکی عمدتاً تحت تأثیر جریانهاي سیلابی بوده و از محیط دریـایی توسط جریانهاي کرانهاي کنترل شده است. شواهد نشان دادهاند کـه جریانهاي سیلابی شدید فقط قادر بـه ایجـاد کانـال جدیـد در دهانـه شده اند، حال اینکه در طغیانهاي ضعیف در جهت عکـس بـر بـار و پشتوانه رسوبی سد ماسهاي دهانه افزودهانـد. از طرفـی امـواج بلنـد و غالب خلیج فارس به لحاظ جهت و گستره سـواحل منطقـه بیشـتر بـا زاویه به آنها برخورد نموده و جریانهاي کرانهاي را بـه سـمت جنـوب شرق رهنمون شدهاند. این جریانها مسئول آورد. رسوب کرانهاي قابل ملاحظهاي هستند که تا اندازهاي دهانه خور را مسدود نموده اند.
همچنین نتایج نشان داد که سازندهاي بختیاري و آعاجاري و رسوبات ناشی از فرسایش این سازندها و نیز بخش لهبري و واحد Qt1 و نیز رسوبات خور ارش و رسوبات دریایی به عنوان مهمترین مناطق برخاستگاه رسوب از طرفی و کلیه رسوبات بخشهاي مختلف خور ریگ به عنوان رسوبات مقصد، همگی نشان از وجود مقادیر قابل ملاحظهاي خردههاي سنگی رسوبی دارند. همچنین از بین انواع خردسنگهاي رسوبی شیلی، آهکی و چرتی نیز خرده سنگهاي آهکی بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادهاند. متوسط 71 درصد ترکیب رسوبات مناطق برخاستگاه و80 درصد ترکیب رسوبات بخشس هاي دریایی و رودخانهاي و مصب خورریگ ترکیبی آهکی دارند. بدین ترتیب نام ترکیب رسوب در تمام نمونههاي مورد مطالعه کالک لیتایت (CRF) و فقط نمونه رسوبات ناشی از فرسایش بخش لهبري ترکیب فلدسپاتیک کالک لیتایت داشته است. سازند بختیاري با 96
درصد فراوانی خرده سنگی به ویژه آهکی یکی از منابع مهم ترکیب رسوبات بخشهاي یاد شده خور ریگ به شمار میرود. نتیجه منطقی حاصله این است که کلیه رسوبات بخشهاي دریایی و رودخانهاي و بخش قدامی دلتاي رود شور کاملاً منشأ قارهاي دارند. سازندهاي بختیاري، آغاجاري و پادگانههاي آبرفتی منطقه مهمترین مناطق برخاستگاههاي آنها میباشند.
همچنین در این بررسی از بین چهار مشخصه شکل، کرویت، گردشدگی و بافت سطح دانه که بیانگر مورفولوژي ذرات رسوب میباشند، از گردشدگی و بافت سطح دانهها در بررسی منشأ رسوبات
