بخشی از مقاله
چکیده
شهر، فضایی اجتماعی، فرهنگی، بومشناختی و همچنین محصول زمان و خلقتی تاریخی است؛ در این میان، زنان سازنده نیمی از این خلقت تاریخیاند. حضور و فعالیت زنان در فضاهای شهری، کیفیت زندگی را متحول ساخته، به گونهای که حضور زنان باعث سرزندهتر شدن و پویاتر شدن فضا میگردد. یکی از فضاهایی که زنان نقش مهمی در ارتقای کیفیت و سرزندگی آن دارند، فضای مدارس طبیعت است؛ مدرسه طبیعت، فضاییست که امکان تعامل خودانگیخته و کنجکاوانه کودک با طبیعت را فراهم می-سازد .کمتر از دو سال از عمر مدارس طبیعت در ایران که مدارسی غیردولتی و مردمی است، می گذرد؛ این مدارس در جهت تغییر نگاه کودک به فضاهای شهری و محیط زیست و ارتباط بهتر آنها با این فضاها ایجاد شده است.
در این راستا، پژوهش حاضر در پی بررسی نقش زنان در گسترش، پویایی و سرزندگی مدارس طبیعت و فضای شهر و همچنین پاسخگویی به دو سؤال اصلی انجام شده است: -1 حضور زنان چه تأثیری در پویایی و سرزندگی فضای مدرسه طبیعت دارد؟ -2 مشارکت و فعالیت زنان در مدارس طبیعت چگونه موجب سرزندگی فضای شهری میشود؟ این پژوهش، در قالب مطالعه موردی مدرسه طبیعت شهر یزد و با تکنیک مصاحبه عمیق و مشاهده انجام شده است. یافتههای این پژوهش نشان دادند که زنان با بکارگیری مقولانی نظیر احساس، هیجان، موسیقی، هنر و خلاقیت و... در مدارس طبیعت، تأثیر زیادی بر شادابی و سرزندگی این مدارس داشته و با توجه به اینکه مدارس طبیعت در فضاهای شهری راه اندازی میشوند، این مسئله موجب پویایی و سرزندگی فضاهای شهری نیز شده است.
1 -طرح مسئله
شهرنشینی پدیدهای رو به رشد و حاصل تعامل عوامل و پدیدههای گوناگونی میباشد؛ از یکسو، بسترساز بسیاری از مسائل و چالشها بوده و از سوی دیگر دربرگیرنده معیارها، کیفیتها و ایده آلهای فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی میباشد. یکی از معیارهای شهرنشینی که مورد توجه بسیاری از نظریه-پردازان و صاحب نظران مسائل شهری قرار گرفته است، سرزندگی است، چرا که امروزه فضاهای شهری به نیازهای استفادهکنندگان فضا پاسخگو نبوده و فاقد کیفیتهای محیطی است. بسیاری از فضاهای شهری عصر حاضر، فضاهای نامناسب برای بروز فعالیتهای اجتماعی هستند؛ این درحالی است که یکی از کیفیتهای مهم و سازنده فضاهای شهری، سرزندگی آنهاست. سرزندگی محیط شهری، کیفیتی است که نشان از پویایی و جنب و جوش حیات روزمره شهروندان در ارتباط با بستر زندگیشان دارد و این ارتباط دائمی در قالب انباشت تجربیات شهری جزئی از فرایند تشکیل مکان و ایجاد حس تعلق به محیطهای شهری است.
در واقع سرزندگی پدیداری اجتماعی-فضایی است که در تعامل شهر و شهروند شکل میگیرد. بررسیها و ارزیابیهای کلی کارشناسان و استفادهکنندگان در رابطه با فضاهای شهری، نشاندهنده اهمیت این واقعیت است که بسیاری از فضاهای شهری در حال حاضر فضاهایی غیرپاسخگو و عرصههایی غیرسرزنده است. به این ترتیب فضاهای شهری در مقیاسهای مختلف، عرصهای برای بروز انواع فعالیتها و گروههای مختلف اجتماعی و فرهنگی نیست. در این میان یکی از عوامل اصلی ایجاد سرزندگی اجتماعی، زنان هستند؛ زنان قادرند با به کارگیری احساس و خلاقیت خود، موجبات سرزندگی را در فضای شهری فراهم سازند؛ در این راستا و با توجه به اهمیت و ضرورت سرزندگی در فضای شهرنشینی، پژوهش حاضر در پی بررسی نقش زنان در پویایی و سرزندگی مدارس طبیعت، فضای شهر و همچنین پاسخگویی به دو سؤال اصلی انجام شده است:
-1 حضور زنان چه تأثیری در پویایی و سرزندگی فضای مدرسه طبیعت دارد؟ -2 مشارکت و فعالیت زنان در مدارس طبیعت چگونه موجب سرزندگی فضای شهری میشود؟
2 -مبانی نظری
-1-2 سرزندگی و شهر خلاق
فلسفه شهر خلاق آن است که »در هر شهری همیشه ظرفیتی بسیار بیشتر از آنچه ما در وهله اول تصور می-کنیم، وجود دارد«، اگر بتوانیم شرایطی را فراهم کنیم که مردم بتوانند براساس تخیلات بلند پروازانه فکر، برنامهریزی و عمل کنند و فرصتهای توسعه به طور مداوم تکامل یابد، میتوانیم به تحقق شهر خلاق نزدیکتر شویم. این فرصتها میتوانند دربرگیرنده اقدامهایی برای تولید ثروت و افزایش بازده اقتصادی، ارتقای زیبایی-های بصری در محیط شهری یا حل مسائل اجتماعی باشند.
فرض ابتدایی شهر خلاق آن است که »آدمهای عادی میتوانند کارهای فوق العادهای انجام دهند فقط به شرطی که فرصت کافی در اختیار داشته باشند.« خلاقیت در اینجه به مفهوم تخیل کاربردی با استفاده از کیفیتهایی از جمله هوش، قدرت اختراع و یادگیری مستمر است. در شهر خلاق نه فقط هنرمندان و کسانی که در فعالیتهای اقتصادی مشارکت دارند، خلاقند بلکه خلاقیت میتواند از هر منبعی در جامعه سرچشمه بگیرد. یک بازرگان، یک مددکار اجتماعی، یک دانشمند، یک مهندس و یک مدیر اجرایی، همه و همه در شهر خلاق به شیوهای خلاقانه کار میکنند.
تاکنون خلاقیت تنها در کار هنرمندان یک ضرورت محسوب میشد اما در شهر خلاق تلاش میشود تا این ویژگی به همه مشاغل و صنوف تسری یابد. یکی از ویژگیهای شهر خلاق، سرزنده بودن آن است؛ مفهوم سرزندگی، بیشتر به مفهوم زیستپذیری و قابلیت زندگی نزدیک است. در لغتنامه شهرسازی رابرت کوان3، سرزندگی و زیست پذیری در کنار هم آمده که ویژگی مراکز شهرهای کوچک و بزرگ موفق است. سرزندگی شهر بازتاب سطح شلوغی آن در اوقات مختلف روز و در بخشهای مختلف است؛ در صورتی که زیستپذیری میزانی برای سنجش ظرفیت آن برای جذب سرمایه برای بقا، بهبود و تطابق نیازهای متغیر است - خستو و همکاران، . - 66 :1389 چارلز لاندری مفهوم سرزندگی را به گونهای متفاوت بررسی نموده است؛
او 9 معیار مؤثر برای شناسایی یک شهر سرزنده و زیستپذیر برمیشمارد: تنوع، دسترسی، ایمنی و امنیت، هویت و تمایز، خلاقیت، ارتباط و تشریک مساعی، ظرفیت سازمانی و رقابت . - Landry,2000: 66 - سرزندگی، مفهومی اعم از فضای شهری بوده و در دوسطح خرد و کلان قابل تعریف میباشد؛ سرزندگی در سطح کلان، علاوه بر سرزندگی فضای شهر، مفاهیمی چون عدالت، کارآمدی، سازگاری، انعطاف پذیری و کیفیت محیطی را نیز دربرمیگیرد که در نهایت سرزندگی شهر در صورت پایداری به زیستپذیری منجر خواهد شد - خستو و همکاران، :1389 . - 71 در واقع آنچه که بیش از هر معیاری یک شهر را از سایر شهرها متمایز میکند، میزان سرزندگی و حضور شهروندان در فضای عمومی آن شهر است. اینکه یک شهر و فضاهای عمومی و در دسترس آن، چگونه به نیازهای شهروندان خود پاسخ گفته و چه تصویری از خود بر ذهن شهروندان به یادگار گذاشته است.
