بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این تحقیق، شناسایی پوشش گیاهی موجود در رویشگاه سیاه تلو در ارسباران میباشد. برای این منظور، در ناحیه مورد پژوهش با در نظر گرفتن شرایط مختلف، نمونهبرداریها بر اساس واحدهای شکل زمین انجام شد و اندازه قطعات نمونه مربعی شکل به روش حداقل سطح، 400 مترمربع تعیین شد.
پس از ثبت اطلاعات موجود، نسبت به برداشت نمونه خاک اقدام گردید. سپس با استفاده از نرمافزار PC-ORDو بهکمک آنالیز دوطرفه گونههای معرف - TWINSPAN - پوشش گیاهی منطقه تیپبندی شد. با استفاده از TWINSPAN چهار گروه اکولوژیک گیاهی مشخص شد و نتایج حاکی از آن بود که گونههای متفاوتی بهغیر از گونه سیاه تلو، مانند گونههای ازگیل - Mespilus - germanica و گونه زرشک - Berberis vulgaris L - بهعنوان گونههای شاخص معرفی شدند. و گونه سیاه تلو در هیچ گروه جای نگرفت.
مقدمه
سیمای گیاهی هر منطقه می تواند بیانگر شرایط اب و هوایی، خاک و به طور کلی چگونگی اقلیم آن منطقه باشد و در صورتی که تحت تاثیر عوامل انسانی و مخرب دیگر پوشش گیاهی یک منطقه دگرگون شود، صرف نظر از پیامدهای ناخوشایند آن، غنی یا فقیر بودن پوشش گیاهی هر مکانی راهنمای مناسبی در تحقیقات و بررسیهای علمی به منظور پیاده نمودن طرحهای کشاورزی، منابع طبیعی و ...است. لذا ضروری است که در امر شناسایی پوشش گیاهی جهت اجرای طرح-ها، بررسی دقیق و جامع به عمل آید.
شناخت ارتباط بین پوشش گیاهی و عوامل محیطی از اهمیت بالایی برخوردار است، بهطوریکه این شناخت، در مدیریت بهتر اکوسیستم تأثیرگذار خواهد بود . - Jafari, et al., 2009 - در واقع بهمنظور مدیریت و استفاده بهینه از درختان و درختچهها، شناخت اجزای هر اکوسیستم و دستیابی به روابط بین اجزای اصلی شامل پوشش گیاهی، خاک، توپوگرافی و اقلیم ضروری بهنظر میرسد. بهبیان دیگر، با شناخت عوامل محیطی مؤثر در انتشار و پراکنش گونههای معرف هر رویشگاه، میتوان برای احیا و اصلاح مناطق با شرایط اکولوژیکی مشابه، گونههای مستعد و سازگار معرفی کرد و از این طریق در هزینه و زمان صرفهجویی کرد
Mataji and Zahedi - 2006 - در تحقیقی که بر روی ارتباط بین گروههای اکولوژیک گیاهی و شرایط ادافیک رویشگاه در جنگل خیرود انجام داد از آنالیز دوطرفه گونههای معرف 1 - TWINSPAN - برای طبقهبندی رویشگاه و تفکیک گروههای اکولوژیک گیاهی استفاده کرد.
درختچه سیاه تلو با نام علمی - Paliurus spina christi - درختچهای کوچک به ارتفاع 2-3 متر دارای استیپولهای تغییر شکل یافته است. انتشار جغرافیایی آن در ایران در اطراف تهران، نواحی شمال ایران، مخصوصا مناطق نیمه کوهستانی تا ارتفاع 2000 متری آذربایجان، لرستان، کردستان، کرمانشاه، فارس، خراسان - جنگل بجنورد - و گلستان است. سیاه تلو بیشتر در اقلیم نیمه خشک یافت میشود، اما در تمام شرایط اقلیمی قابل رشد است
مواد و روشها
حوزه ایلگنه چای یکی از مهمترین رویشگاههای جنگلی ارسباران محسوب میگردد این حوزه در موقعیت جغرافیایی46034/ و 460 51/ طول شرقی380 40/ و 380 59/ عرض شمالی قرار دارد که از شمال به رودخانه ارس و ار جنوب به ارتفاعات سونگون و شهرستان ورزقان از شرق به حوزه کلیبرچای و از غرب به حوزه مردانقم چای محدود می شود. مهترین رودخانه این حوزه ایلگنه چای می باشد که از ارتفاعات جنوبی و سونگون سرچشمه میگیرد و در منطقه آلاجوجه به ارس میریزد.
رودخانه مهم دیگر این حوزه کنزرود نام دارد که مستقلا به ارس میریزد. جنگلها در این حوزه از ارتفاع 450 متری کناره رود ارس شروع و تا ارتفاع 2300 متری کشیده میشوند. این منطقه در کنار جاده عاشقلو به کلاله حدودا در 10 کیلومتری آن قرار داشته و جزء محدود عرفی و پلاک ثبتی روستای مشهدی حسنلو است که از ارتفاع 600 متری شروع تا ارتفاع 900 متری ادامه مییابد این منطقه از شمال به رودخانه ستن چای از جنوب به جاده عاشقلو به کلاله و روستای مشهدی حسنلو و از شرق به جنگلهای بلوط سفید - به همراه گونههای سیاه تلو، شفت و ذغال اخته - و زمینهای کلاله و از غرب به اراضی زمینهای عاشقلو محدود میشود و جنگلهای این منطقه غالباً شاخهزاد و انبوه هستند و ارتفاع درختان به ندرت به 10 متر میرسد. به علت ورود دام به جنگل، قطع و شاخهزنی، درختان حالت شاخهزاد داشته و درختان حاصل از تجدیدحیات دانهزاد در این منطقه کمتر دیده میشود.
با توجه به جهت جغرافیایی و فرم زمین در هر منطقه مورد بررسی تعداد 30 قطعهنمونه برداشت شد و محل دقیقتر این قطعهنمونهها طوری انتخاب شد که معرف فرد جامعه - واحد همگن - باشند. اندازه قطعهنمونه، با ابعاد 20 × 20 متر 400 - مترمربع - ، به روش سطح حداقل2 انتخاب شد و در هر قطعه نمونه پوشش گیاهی، درصد تاجپوشش و قطر تاج هر گونه درختی، ارتفاع از سطح دریا، جهت جغرافیایی، درصد شیب اندازه گیری گردید.
بهمنظور طبقهبندی پوشش گیاهی منطقه مورد بررسی و تشخیص گروه گونههای گیاهی اکولوژیک از نرمافزار PC-ORD و با بهکارگیری آنالیز دوطرفه گونههای معرف - TWINSPAN - استفاده شد
شکل 1 موقعیت منطقه مورد پژوهش
نتایج
نتایج حاصل از آنالیز با توجه به شکل 2 چهار گروه اکولوژیک مشخص شدند. در اولین طبقهبندی گونههای ازگیل - Mespilus - germanica و گونه زرشک - Berberis vulgaris L - هر دو با 11 بار حضور و ضریب پوشش 1 - تا 1 درصد پوشش - بهعنوان گونههای شاخص معرفی شدند. در دومین تقسیمبندی شاخص گونه آلوچه وحشی - Prunus cerasifera - با 11 بار حضور و ضریب پوششی یک قرار دارد.
سومین تقسیمبندی با گونه بلوط - Quercus macranthera - با 9 بار حضور و ضریب پوششی یک مشخص میشود. چهارمین تقسیمبندی که اولین گروه اکولوژیک در منطقه مورد مطالعه است، در سمت چپ نمودار با دو گونه زالزالک - Crataegus spp - و گلابی وحشی - Pyrus glabra - هر کدام با دو بار حضور و ضریب پوششی یک قرار دارد. در دومین گروه اکولوژیک گونه ممرز - Carpinus betulus - با دو بار حضور و در سومین گروه اکولوژیک گونه سیاهال - Cornus - australis با دو بار حضور جای گرفته است و در آخرین گروه اکولوژیک که چهارمی می باشد گونه زالزالک - Crataegus - spp با دو بار حضور و ضریب پوششی یک قرار دارد.
شکل 2 گروه های اکولوژیک گیاهی رویشگاه سیاه تلو در ارسباران حاصل از تحلیل TWINSPAN
بحث و نتیجهگیری
طبقهبندی رویشگاههای جنگلی از دهه 1980 تا به امروز از مباحث اصلی مدیریت جنگل - بهعنوان واحد پایه اکوسیستم - بوده است - Barnes B. V. et al,1982 - گیاهان با توجه به نیازهای اکولوژیکی که دارند، در مناطق مختلف حضور مییابند. بنابراین به مجموعهای از گونههای گیاهی که زندگی مشترکی دارند، گروه گونههای اکولوژیک میگویند. این گونهها در شرایط محیطی مشابه رشد میکنند . - Kashian et al., 2003 - طبق نتایج بدست آمده خصوصیات فیزیوگرافی - شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا - سبب حضور گونهها در گروه گونههای اکولوژیک نشدند و شاخصهای اثرگذاری نیستند
